GÜzel sanatlar ve spor liseleri İnsan anatomiSİ Kİtabi sinif yazarlar
Yüklə 6,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bunları Biliyor musunuz
- 2. Bağ doku (konnektif doku)
- 3. Kas doku
- A. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
- B. Aşağıdaki soruların cevaplarını ilgili boşluklara yazınız.
- C. Aşağıdaki ifadelerin karşısına doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” yazınız.
|
Sentrozom: Hücre bölünmesinde görevleri vardır. Mitoz bölünmede iplik- lerini şekillendirir ve kromozomların ku- tuplara ta şınmasında önemli rol oynar. Ribozom: Küçük kürecik- ler halinde bulunan ribozom- lar hücrenin protein sentezini sa ğlarlar. Serbest hâlde bulundukları gibi endoplazmik retikulumda da bulunurlar. Hücrenin en büyük amacı hayatta kalmak yani ya şamaktır. Yaşamı devam ettirmek için hücre içi organellerin birbiri ile uyumlu çalı şmaları gerekir. Bu organellerden birinin çalışmaması hücrenin ölü- müne neden olur. Çekirdekte bulunan DNA kodlarının sayesinde ribozomlar, o hücreye özgü prote- inler sentezler. Sentezlenen proteinlere katılan moleküller, golgi cisimci ğinde farklı işlevler gören mo- leküller halini alırlar. Endoplazmik retikulum, hücre içinde madde iletimi görevi yapar. Ayrıca üzerin- de ta şıdıkları ribozomlar sayesinde protein sentezine katkıda bulunur. Hücre içine alınan besinler li- zozomda parçalanır ve küçük yapı ta şlarına ayrılır. Bu küçük besin maddeleri, endoplazmik retiku- lumdaki tüpler ve kanallar aracılı ğıyla mitokondriye aktarılır. Hücre yönetiminde ve kalıtımında görev alan DNA molekülleri, hücrede çekirdek ve mitokondride bulunur. Mitokondri kendine ait DNA kodla- rı ile tek ba şına ribozoma protein sentezlemesi için emir verebilir. Hücre zarı, bazı molekülleri hücre içine almak için aktif ta şıma yapmalıdır. Bunun için enerjiye ihtiyaç vardır. bu enerji mitokondri saye- sinde sa ğlanır. Görevini tamamlayıp yaşlanan hücrelerin zamanı geldiğinde ölmesi gerekir. Bunun gerçekle şmesi için çekirdekten gelen emirler sayesinde lizozom sindirim enzimleri salgılar ve hücre kendi kendini sindirerek ölür. Buna otoliz adı verilir. Bunları Biliyor musunuz? Çekirde ğin büyük bölümünü kromozonlar yani DNA oluşturur. Kromozomların en önemli göre- vi kalıtsal karakterleri hücreden hücreye ta şımasıdır. Endoplazmik retikulum: Hücre zarı ve çekirdek zarı arasında, sitoplazma içinde uza- yan tüp şeklindeki yapılardır. Hücre bölünür- ken kaybolur, bölünme bitince tekrar olu şur. Ribozomlarda sentezlenen proteinleri, hüc- renin gerekli yerlerine ta şır. Yani hücre içinde madde da ğılımı ve taşınmasını sağlar. Üzerin- de bol miktarda ribozom olan endoplazmik re- tikuluma granüllü endoplazmik retikulum denir. Protein sentezi yapan hücrelerde görülür. Üze- rinde ribozom olmayan endoplazmik retikulu- ma granülsüz endoplazmik retikulum denir ve burada ya ğ sentezi yapılır. 32 Enerji üreten organel 7 Hücre içi sindirimi gerçekle ştiren organel Çekirdekçik 1 Endoplazmik Retikulum Hücreyi yöneten organel Hücre içi organellerin bulundu ğu yer Salgı ve sinir hücrelerinde bulunan organel Protein sentezini sa ğlayan organel Mitoz iplikçiklerinin kutuplara ta şınmasını sağlayan organel 3 4 6 2 5 A şağıda yapacağınız çalışma ile hücreyi daha iyi tanıyacaksınız. zınız. Şekilleri ve görevleri verilen hücre organellerinin adını aşağıdaki bulmacada kutucuklara ya- Ribozom ve protein sentezinde aktif olan organel Hücre içi madde da ğılımını ve ta şımasını sağlayan organel Proteinlerin salgılanmasında görevli İğ ipliklerini oluşturan organe l 6 3 2 1 4 5 7 HÜCRE VE DOKU ANATOM İSİ 33 1. Canlıların ço ğalması ile ilgili neler söy- leyebilirsiniz? Sınıfça tartı şınız. 2. Kanser hastalarının gördü ğü kemote- rapi tedavisi ile kötü huylu hücreler öldürüle- rek bu hücrelerin bölünmeleri durdurulur. Bu süreçte bulunan ki şilerin vücutlarında ne gibi de ğişikliklerin olabileceğini araştırınız. Vücudunda yanık olan hastalarda, hücre ölümleri sonucu doku kaybı olu şur. Zamanla bu dokularda görülen düzelmelerin nedeni ne olabilir? Tartı şınız. Birçok hücre yeni hücreler olu şturmak için büyümenin tüm aşamalarında yandaki resimlerde oldu ğu gibi bölünerek çoğalır. Hücre bölünmesi hücrenin özelliğine, göre- vine, bulundu ğu yere ve yaşam süresine göre değişir. Bölünme hızı, her canlı ve do- kuda farklıdır. Kemik ili ği, bağırsak epiteli, epidermis gibi dokularda hücre bölünmesi sürekli ve hızlı olur. Retina, sinir ve kas hücresi gibi özelle şmiş hücrelerde belli zaman- dan sonra bölünme durur. Bölünme sonucu ortaya çıkan yeni hücrelerde, eski hücre- nin tüm özellikleri bulunur. Hücrede bölünme çekirdekten ba şlar. İlk aşamada kromozomların kopyası çıka- rılır. Buna kromozomlarda DNA e şleşmesi adı verilir. DNA eşleşmesi 4-8 saat sürer. Bu sürede DNA’nın tek kopyası çıkarılır ve mitoz bölünme için ön hazırlıklar ba ş- lar. Bu dönem interfaz (olgunla şma) evresidir. Mitoz bölünme DNA eşleşmesinden sonra ba şlar. Hücre bölünmesi mitoz ve mayoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Bu bölün- melerin safhalarını inceleyelim: 34 Di şi ve erkek üreme hücreleri dışında bütün vücut hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Kromo- zomlar e şleştikten ve her kromozom iki yeni kromatide ayrıldıktan sonra 1-2 saat içinde mitoz bölün- me ba şlar. Mitoz bölünme interfaz, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere be ş evrede gerçekleşir. 1. İnterfaz: Ara evredir. ATP sentezi, protein sen- tezi gibi metabolik faaliyetler çok hızlıdır. Sentrozom- lar kendini e şler. Kromatinler kromozomlara dönüşür ve kromozom e şleşmesi oluşur. 2. Profaz: İnterfazda eşlenen sentrozomlar ayrı kutuplara giderken aralarında i ğ iplikleri oluşur. Çe- kirdekteki kromozomlar belirginle şmeye başlar. Bu sırada çekirdek zarı kaybolur. 3. Metafaz: Kromozomlar sentrozomlar arasın- da olu şan iğ ipliklerine tutunarak ekvator düzleminde yani orta hatta dizilirler. Sayı ve şekilleri bu evrede çok belirgindir. 4. Anafaz: Çift halde olan ve hücrenin ekvatorun- da toplanan kromozomlar kromatitlerine ayrılır ve i ğ ipliklerine tutunarak zıt kutuplara gitmek üzere hare- kete geçerler (karde ş kromatitler birbirlerinden ayrıl- dıktan sonra kromozom olarak adlandırılır.) 5. Telofaz: Kromozomların kutuplara top- lanmaya ba şlanmasıyla telofaz evresi başlar. Çekirdek zarı ve çekirde ğin tekrar meydana geldi ği görülür. İğ iplikleri kaybolur. Sitoplaz- ma dı ştan içe doğru boğumlanarak ortadan ikiye ayrılmaya ba şlar. Sonuçta iki yeni hüc- re olu şur. 1 2 3 4 5 HÜCRE VE DOKU ANATOM İSİ 35 Di şi ve erkek eşey ana hücrelerinde mayoz bölünme görü- lür. Mayoz bölünmede birbirini izleyen iki bölünme evresi var- dır. Her iki bölünmede de mitoz bölünmede oldu ğu gibi pro- faz metafaz, telofaz ve anafaz evreleri görülür. Mayoz sonun- da 2n kromozoma sahip (diploit) ana hücrelerden, n kromo- zom ta şıyan (haploit) üreme hücresi meydana gelir. Oluşan haploid kromozomlu hücrelere gamet denir. Ö ğrenmiş olduğunuz mitoz ve mayoz bölünmenin özelliklerini aşağıda yapacağınız etkinlikte izle- yece ğiniz CD ile pekiştireceksiniz. Sınıfta, mitoz ve mayoz bölünmeyi anlatan bir CD izleyiniz. Mitoz ve mayoz bölünmenin farklı yönlerini tartı şınız. Ulaştığınız sonuçları aşağıdaki noktalı yerlere yazınız. Mitoz Bölünme 1. Bir hücreli canlılarda ve çok hücreli can- lıların vücut hücrelerinde gerçekle şir. 2. …………………………………................ ........................................................................ 3. ............................................................... ........................................................................ 4. Bölünme sonucunda olu şan hücrelerde kromozom sayısı sabit kalır. 5……………………………………………… …………………………………......................... 6. Bölünme sonucunda iki hücre olu şur. 7................................................................ ........................................................................ 8..…………………………........................... ........................................................................ 9. Mitoz bölünme, zigotun olu şumundan canlının ölümüne kadar sürer. Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklılıklar nelerdir? Mayoz Bölünme 1………………………………................. …………………………………………............ 2. Bitki ve hayvanların üreme organların- da görülür. 3.…………………………………............... ...................................................................... 4. ………………………………….............. ...................................................................... 5. ………………………………….............. ...................................................................... 6. ………………………………….............. ...................................................................... 7. Bölünme sırasında çekirdek ve sitop- lazma iki kez bölünür. 8. Bölünme sırasında tetrat ve parça de- ğişimi olayları görülür. 9.............................................................. ...................................................................... Hücre Bölünmesi 1. Etkinlik 36 1. Çevrenizdeki canlı ve cansız varlıkların nasıl bir dokuya sahip oldu ğunu düşününüz. Düşün- celerinizi sınıf arkada şlarınızla paylaşınız. Vücudumuzda kaç tip doku vardır? Bu dokuların görevleri nelerdir? Dokular bazı özel görev- leri üstlenmi ş, özel nitelikleri olan hücre topluluklarıdır. Bir doku, aynı yönde farklılaşmış, aynı i şleve sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Vücudumuzdaki tüm organlar birden fazla doku türünden meydana gelmi ştir. Fonksiyon ve yapı bakımından birbirinden farklı olan dört doku vardır: 1. Epitel doku 2. Ba ğ (konnektif) doku 3. Kas doku 4. Sinir doku 1. Epitel doku: Epitel hücrelerinden olu şmuştur. Vü- cudun dı ş yüzeyi (deri) ile iç boşluklarını kaplar ve vücudu korur. Belli bölgelerde toplanan salgı epiteli hücreleri ter ve tiroit bezleri gibi salgı bezlerini olu şturur. Besinlerin ba- ğırsaklardan emilimini sağlar. Ayrıca duyuları almak için özelle şmiştir. Epitel doku HÜCRE VE DOKU ANATOM İSİ 37 Epitel doku kendi arasında üçe ayrılır: a. Örtü epiteli: Vücudu örten deri ve iç organların bo şluğa bakan kısımları, örtü epiteli ile kaplıdır. Örtü epitel hücreleri dizili ş ve hücre şekillerine göre farklılık gösterirler. Kübik epitel, basit si- lindirik epitel, yalancı katlı epitel, çok katlı yassı epitel hücre bunlardan bazılarıdır. Kübik epitel salgı bezlerinde, basit silindirik epitel ba ğırsak ve tükrük bezlerinde, yalancı katlı epitel gırtlak ve soluk borusunda, çok katlı yassı epitel a ğız boşluğu ve yemek borusunun yapısında bulunur. 2. Bağ doku (konnektif doku): Vücudun her tarafına da ğılmıştır. Kemik, kıkırdak, tendon ve ligament (ba ğ) gibi yapılarda bulunur. Vücut iskeletini kurar, organları korur ve destekler. Vücu- dun parçalarını birbirine ba ğlar ve bir arada tutar. Yağ depolar ve kan hücresi üretir. Bağ doku kendi arasında bölümlere ayrılır: b. Kemik doku: Yanda şekilleri görülen kemik doku insan vücudunun en sert dokularından biridir. Yapısında %65-70 inorganik, %30-35 organik mad- deler bulunur. c. Kıkırdak doku: Yanda şekilleri görülen kıkırdak dokunun hücreler arası maddesi sert olup ba ğ dokunun özelleşmiş bir şeklidir. Sür- tünmelere kar şı dayanıklıdır. ç. Yağ doku: Yanda şekilleri görülen yağ dokusu ba ğ dokusunun özel bir tipidir. Vücudun en büyük enerji deposudur. Vücut ısısını korur ve dokular ara- sı bo şlukları doldurur. d. Kan doku: Kan sıvı ara maddesi (plazma) ve kan hücrelerinden meydana gelir. Eritrosit (alyuvar), lökosit (akyuvar) ve trombositler kan hücreleridir. Kübik epitel Basit silindirik epitel Yalancı katlı epitel Çok katlı yassı epitel d d k k il il l l i i ö ö ö ül ül b K ik d k Y a. Temel bağ doku: Yanda şekilleri görülen temel ba ğ dokunun dokular arası bağlayıcılık görevi vardır. K k d k d k Y dd ki ki ki ll ll ll i i i ö ö ö ü ü ü l l l d b. Bez epiteli: Bu hücreler, ba ğ dokusu içine üzüm salkımı ya da boru biçiminde çökerek salgı bezlerini olu şturur. Bu nedenle salgı epiteli olarak da tanınır. c. Duyu epiteli: Örtü epiteli içine yerle şmiş ve koklama, tatma, duyma, görme ve dokunma gibi duyuların algılamasını sa ğlayan hücrelerdir. 38 3. Kas doku: Kasılma ve gev şeme yeteneği yüksek dokudur. Kas hücreleri, bağ doku ile be- raberdir. 4. Sinir doku: Sinir sistemini meydana getiren dokudur ve uyarı (impuls) iletmede uzmanla ş- mı ştır. Sinir hücrelerini destekleyen ve besleyen glia hücrelerden oluşur. Sinir hücreleri gövde, kısa uzantılar (dendrit) ve uzun uzantılardan (akson) meydana gelir. Çizgili kas Düz kas Glia hücreleri Sinir hücresi Dendrit Gövde Akson Yukarıda özelliklerini ve şekillerini tanımaya çalıştığımız doku çeşitlerinden yola çıkarak aşa- ğıdaki etkinlikleri yapınız. Organlar birden fazla doku türünün bir araya gelmesiyle olu şur. Aşağıda verilen organların hangi doku türlerinden meydana geldi ğini araştırınız. Araştırma sonuçlarını aşağıya yazınız. mide :…………………………..... kalp:…………………………....... ba ğırsak:………………………… akci ğer :…………………………. böbrek:………………………….. Organları meydana getiren dokuların ortak özellikleri nelerdir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Organ ve Doku 1. Etkinlik glia Si S S Si Si Si Si S Si i i ni ni ni ni r r r r hü hü hü hü hü hü cr cr cr cr es es es es i i i i i i HÜCRE VE DOKU ANATOM İSİ 39 Bunları Biliyor musunuz? İleri kalp, karaciğer ve böbrek yetmezliği olan hastalarda sa ğlıklı bir yaşam sadece organ nak- li ile mümkündür. Bugün ülkemizde böbrek bek- leyen yakla şık 17 -18 bin hasta vardır. Diyaliz; yöntemi bu hastalarda yardımcı bir tedavi şekli- dir ancak kalp, karaci ğer hastalarının diyaliz gibi bir yardımcı tedavi olanakları da yoktur. Organla- rını ba ğışlamış insanların beyin ölümü gerçek- le ştiğinde böbrek, kalp, karaciğer gibi organları ba şka hastaların hayatını kurtarabilir. İnsan, hayvan ve bitkilerde hangi dokular vardır? Araştırınız ve araştırma sonuçlarınızı aşağıdaki bo şluklara yazınız. İnsan Hayvan Bitki .................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... .................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... .................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... ......................................... Sınıfı dört gruba ayrınız. Her gruba incelemesi için bir doku maketi veya afi ş (poster) örneği veri- niz. İncelenen dokuların özelliklerini grup sözcüsünün sınıfa aktarmasını sağlayınız. Epitel doku Ba ğ doku Kas dokusu Sinir dokusu ...................... ........................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ........................... ........................... ...................... ........................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ........................... ........................... ...................... ........................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ........................... ........................... ...................... ........................... ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ............................ ........................... ........................... Hayvan ve insan dokusu arasında ne gibi benzerlikler vardır? Kendi cümlelerinizle ifade ediniz. ......................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. Organlarımızı meydana getiren dokular arasında ne gibi farklılıklar vardır? Canlılarda Doku Türleri 2. Etkinlik Dokuları Tanıyalım 3. Etkinlik 40 A. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Mitoz bölünmenin hangi safhasında iki yeni hücre olu şur? A) Anafaz C) Profaz E) Metafaz B) İnterfaz D) Telofaz 2. A şağıdakilerden hangisi hücre içi sindirimi sağlayan organeldir? A) Ribozom C) Sentrozom E) Çekirdek B) Lizozom D) Hücre zarı 3. A şağıdakilerden hangisi hücrenin ortak özelliklerinden biri değildir? A) Büyüme C) Uyarılabilme E) Metabolizma B) Hareket D) Üreyebilme 4. İğ iplikçikleri mitoz bölünmenin hangi evresinde belirginleşir? A) Metafaz C) Telofaz E) İnterfaz B) Anafaz D) Profaz 5. Hücrede bölünme ve büyümeyi yöneten kısım a şağıdakilerden hangisidir? A) Sentriol C) Çekirdek E) Çekirdekçik B) Ribozom D) Mitokondri 6. I. Tüm hücrelerde görülür. II. Genetik bilginin tümüne sahiptir. III. Her şey ana hücrelerinde görülür. IV. Genetik bilginin yarısına sahiptir. Yukarıdakilerin hangisi veya hangileri mayoz bölünmenin özelliklerindendir? A) I ve II C) II ve III E) Yalnız III B) Yalnız I D) III ve IV 7. A şağıdaki dokulardan hangisine ait hücrelerde bir süre sonra çoğalma gerçekleşmez? A) Karaci ğer dokusu C) Sinir dokusu E) Böbrek dokusu B) Akci ğer dokusu D) Deri dokusu HÜCRE VE DOKU ANATOM İSİ 41 B. Aşağıdaki soruların cevaplarını ilgili boşluklara yazınız. 1. Organizmayı meydana getiren unsurlar nelerdir? …………………………………………………………………………………………….................. ....…………………………………………………………………………………………….................... 2. Vücudumuzda özelle şmiş hücresi bulunan organlardan örnekler veriniz. ……………………………………………………………………………………………................ ……………………………………………………………………………………………...................... 3. Sentrozomun yapısını ve görevini açıklayınız. …………………………………………………………………………………………….................. ........……………………………………………………………………………………………................... 4. Sitoplazmanın yapısında neler bulunur? Yazınız. …………………………………………………………………………………………….................. ....……………………………………………………………………………………………....................... 5. Çekirdek niçin hücrenin kontrol merkezi kabul edilir? Açıklayınız. …………………………………………………………………………………………….................. ....……………………………………………………………………………………………....................... 6. İnsan vücudunda bulunan temel doku tiplerini yazınız. …………………………………………………………………………………………….................. ....……………………………………………………………………………………………....................... C. Aşağıdaki ifadelerin karşısına doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” yazınız. 1. Kemik, kıkırdak, kas ve ba ğ doku gibi yapılarda epitel hücresi bulunur. ( ) 2. Sinir hücreleri; gövde, dendrit ve aksondan meydana gelir. ( ) 3. Hücre içi olayları yönetmek ve bölünerek ço ğalmak hücre çekirdeğinin görevidir. ( ) 4. Kan hücresi üreten ve ya ğ depolayan dokulara duyu epiteli denir. ( ) 5. Hücre zarı sitoplazmayı çevreler, hücreyi dı ş ortamdan ayırır ve hücreye şekil verir. ( ) 6. Epitel dokunun salgı, duyu, emme ve koruma i şlevi vardır. ( ) 7. Çekirdek, hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme bittikten sonra tekrar olu şur. ( ) 8. Hücrenin beslenme, sindirim ve bo şaltımında görevli organeli ribozomdur. ( ) Yüklə 6,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|