GÜzel sanatlar ve spor liseleri İnsan anatomiSİ Kİtabi sinif yazarlar



Yüklə 6,92 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/10
tarix13.04.2017
ölçüsü6,92 Kb.
#13874
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Sentrozom: Hücre bölünmesinde 
görevleri vardır. Mitoz bölünmede iplik-
lerini 
şekillendirir ve kromozomların ku-
tuplara ta
şınmasında önemli rol oynar. 
Ribozom: Küçük kürecik-
ler halinde bulunan ribozom-
lar hücrenin protein sentezini 
sa
ğlarlar.
Serbest hâlde bulundukları gibi endoplazmik 
retikulumda da bulunurlar.
Hücrenin en büyük amacı hayatta kalmak yani ya
şamaktır. Yaşamı devam ettirmek için hücre içi 
organellerin birbiri ile uyumlu çalı
şmaları gerekir. Bu organellerden birinin çalışmaması hücrenin ölü-
müne neden olur. Çekirdekte bulunan DNA kodlarının sayesinde ribozomlar, o hücreye özgü prote-
inler sentezler. Sentezlenen proteinlere katılan moleküller, golgi cisimci
ğinde farklı işlevler gören mo-
leküller halini alırlar. Endoplazmik retikulum, hücre içinde madde iletimi görevi  yapar. Ayrıca üzerin-
de ta
şıdıkları ribozomlar sayesinde protein sentezine katkıda bulunur. Hücre içine alınan besinler li-
zozomda parçalanır ve küçük yapı ta
şlarına ayrılır. Bu küçük besin maddeleri, endoplazmik retiku-
lumdaki tüpler ve kanallar aracılı
ğıyla mitokondriye aktarılır. Hücre yönetiminde ve kalıtımında görev 
alan DNA molekülleri, hücrede çekirdek ve mitokondride bulunur. Mitokondri kendine ait DNA kodla-
rı ile tek ba
şına ribozoma protein sentezlemesi için emir verebilir. Hücre zarı, bazı molekülleri hücre 
içine almak için aktif ta
şıma yapmalıdır. Bunun için enerjiye ihtiyaç vardır. bu enerji mitokondri saye-
sinde sa
ğlanır. Görevini tamamlayıp yaşlanan hücrelerin zamanı geldiğinde ölmesi gerekir. Bunun 
gerçekle
şmesi için çekirdekten gelen emirler sayesinde lizozom sindirim enzimleri salgılar ve hücre 
kendi kendini sindirerek ölür. Buna otoliz adı verilir. 
Bunları Biliyor musunuz?
Çekirde
ğin büyük bölümünü kromozonlar yani DNA oluşturur. Kromozomların en önemli göre-
vi kalıtsal karakterleri hücreden hücreye ta
şımasıdır.
Endoplazmik retikulum: Hücre zarı ve 
çekirdek zarı arasında, sitoplazma içinde uza-
yan tüp 
şeklindeki yapılardır. Hücre bölünür-
ken kaybolur, bölünme bitince tekrar olu
şur. 
Ribozomlarda sentezlenen proteinleri, hüc-
renin gerekli yerlerine ta
şır. Yani hücre içinde 
madde da
ğılımı ve taşınmasını sağlar. Üzerin-
de bol miktarda ribozom olan endoplazmik re-
tikuluma granüllü endoplazmik retikulum denir. 
Protein sentezi yapan hücrelerde görülür. Üze-
rinde ribozom olmayan endoplazmik retikulu-
ma granülsüz endoplazmik retikulum denir ve 
burada ya
ğ sentezi yapılır.

32
 
Enerji üreten organel 
 

Hücre içi sindirimi 
gerçekle
ştiren organel 
 
Çekirdekçik 

Endoplazmik
 Retikulum 
Hücreyi yöneten organel  
Hücre içi organellerin bulundu
ğu yer 
Salgı ve sinir hücrelerinde  bulunan  organel  
Protein sentezini sa
ğlayan 
organel  
Mitoz iplikçiklerinin kutuplara 
ta
şınmasını sağlayan organel 





     A
şağıda yapacağınız çalışma ile hücreyi daha iyi tanıyacaksınız.
zınız.
     
Şekilleri ve görevleri verilen hücre organellerinin adını aşağıdaki bulmacada kutucuklara ya-
Ribozom ve protein 
sentezinde aktif olan
organel
Hücre içi madde da
ğılımını
ve ta
şımasını sağlayan
organel
Proteinlerin salgılanmasında görevli
İğ ipliklerini oluşturan organe
l
6
3
2
1
4
5
7

HÜCRE VE DOKU ANATOM
İSİ
33
1. Canlıların ço
ğalması ile ilgili neler söy-
leyebilirsiniz? Sınıfça tartı
şınız.
2. Kanser hastalarının gördü
ğü kemote-
rapi tedavisi ile kötü huylu hücreler öldürüle-
rek bu hücrelerin bölünmeleri durdurulur. Bu 
süreçte bulunan ki
şilerin vücutlarında ne gibi 
de
ğişikliklerin olabileceğini araştırınız.
Vücudunda yanık  olan hastalarda, hücre ölümleri sonucu doku kaybı olu
şur. 
Zamanla bu dokularda görülen düzelmelerin nedeni ne olabilir? Tartı
şınız.
Birçok hücre yeni hücreler olu
şturmak için büyümenin tüm aşamalarında yandaki 
resimlerde oldu
ğu gibi bölünerek çoğalır. Hücre bölünmesi hücrenin özelliğine, göre-
vine, bulundu
ğu yere ve yaşam süresine göre değişir. Bölünme hızı, her canlı ve do-
kuda farklıdır. Kemik ili
ği, bağırsak epiteli, epidermis gibi dokularda hücre bölünmesi 
sürekli ve hızlı olur. Retina, sinir ve kas hücresi gibi özelle
şmiş hücrelerde belli zaman-
dan sonra bölünme durur. Bölünme sonucu ortaya çıkan yeni hücrelerde, eski hücre-
nin tüm özellikleri bulunur. 
Hücrede bölünme çekirdekten ba
şlar. İlk aşamada kromozomların kopyası çıka-
rılır. Buna kromozomlarda DNA e
şleşmesi adı verilir. DNA eşleşmesi 4-8 saat sürer. 
Bu sürede DNA’nın tek kopyası çıkarılır ve mitoz bölünme için ön hazırlıklar ba
ş-
lar. Bu dönem interfaz (olgunla
şma) evresidir. Mitoz bölünme DNA eşleşmesinden 
sonra ba
şlar. 
Hücre bölünmesi mitoz ve mayoz olmak üzere iki 
şekilde gerçekleşir. Bu bölün-
melerin safhalarını inceleyelim:

34
Di
şi ve erkek üreme hücreleri dışında bütün vücut hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Kromo-
zomlar e
şleştikten ve her kromozom iki yeni kromatide ayrıldıktan sonra 1-2 saat içinde mitoz bölün-
me  ba
şlar. 
Mitoz bölünme interfaz, profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere be
ş evrede gerçekleşir. 
1. İnterfaz: Ara evredir. ATP sentezi, protein sen-
tezi gibi metabolik faaliyetler çok hızlıdır. Sentrozom-
lar kendini e
şler. Kromatinler kromozomlara dönüşür 
ve kromozom e
şleşmesi oluşur. 
2. Profaz: 
İnterfazda eşlenen sentrozomlar ayrı 
kutuplara giderken aralarında i
ğ iplikleri oluşur. Çe-
kirdekteki kromozomlar belirginle
şmeye başlar. Bu  
sırada çekirdek zarı kaybolur.
3. Metafaz: Kromozomlar sentrozomlar arasın-
da olu
şan iğ ipliklerine tutunarak ekvator düzleminde 
yani orta hatta dizilirler. Sayı ve 
şekilleri bu evrede çok 
belirgindir. 
4. Anafaz: Çift halde olan ve hücrenin ekvatorun-
da toplanan kromozomlar kromatitlerine ayrılır ve i
ğ 
ipliklerine tutunarak zıt kutuplara gitmek üzere hare-
kete geçerler (karde
ş kromatitler birbirlerinden ayrıl-
dıktan sonra kromozom olarak adlandırılır.)
5. Telofaz: Kromozomların kutuplara top-
lanmaya ba
şlanmasıyla telofaz evresi başlar. 
Çekirdek zarı ve çekirde
ğin tekrar meydana 
geldi
ği görülür. İğ iplikleri kaybolur. Sitoplaz-
ma dı
ştan içe doğru boğumlanarak ortadan 
ikiye ayrılmaya ba
şlar. Sonuçta iki yeni hüc-
re olu
şur.
1
2
3
4
5

HÜCRE VE DOKU ANATOM
İSİ
35
Di
şi ve erkek eşey ana hücrelerinde mayoz bölünme görü-
lür. Mayoz bölünmede birbirini izleyen iki bölünme evresi var-
dır. Her iki bölünmede de mitoz bölünmede oldu
ğu gibi pro-
faz metafaz, telofaz ve anafaz evreleri görülür. Mayoz sonun-
da 2n kromozoma sahip (diploit) ana hücrelerden, n kromo-
zom ta
şıyan (haploit) üreme hücresi meydana gelir.  Oluşan 
haploid kromozomlu hücrelere gamet denir. 
Ö
ğrenmiş olduğunuz mitoz ve mayoz bölünmenin özelliklerini aşağıda yapacağınız etkinlikte izle-
yece
ğiniz CD ile pekiştireceksiniz.
Sınıfta, mitoz ve mayoz bölünmeyi anlatan bir  CD izleyiniz. Mitoz ve mayoz bölünmenin farklı 
yönlerini tartı
şınız. Ulaştığınız  sonuçları aşağıdaki noktalı yerlere  yazınız.
Mitoz Bölünme
1. Bir hücreli canlılarda ve çok hücreli can-
lıların vücut hücrelerinde gerçekle
şir.
2. …………………………………................
........................................................................
3. ...............................................................
........................................................................
4. Bölünme sonucunda olu
şan hücrelerde 
kromozom sayısı sabit kalır.
5………………………………………………
………………………………….........................
6. Bölünme sonucunda iki hücre olu
şur. 
7................................................................
........................................................................
8..…………………………...........................
........................................................................
9. Mitoz bölünme, zigotun olu
şumundan 
canlının ölümüne kadar sürer.
Mitoz ve mayoz bölünme arasındaki farklılıklar nelerdir? 
Mayoz Bölünme
1……………………………….................
…………………………………………............
2. Bitki ve hayvanların üreme organların-
da görülür.
3.…………………………………...............
......................................................................
4. …………………………………..............
......................................................................
5. …………………………………..............
......................................................................
6. …………………………………..............
......................................................................
7. Bölünme sırasında çekirdek ve sitop-
lazma iki kez bölünür. 
8. Bölünme sırasında tetrat ve parça de-
ğişimi olayları görülür.
9..............................................................
......................................................................
Hücre Bölünmesi
1. Etkinlik

36
1. Çevrenizdeki canlı ve cansız varlıkların nasıl bir dokuya sahip oldu
ğunu düşününüz. Düşün-
celerinizi sınıf arkada
şlarınızla paylaşınız.
Vücudumuzda kaç tip doku vardır? Bu dokuların görevleri nelerdir? Dokular bazı özel görev-
leri üstlenmi
ş, özel nitelikleri olan hücre topluluklarıdır. Bir doku, aynı yönde farklılaşmış, aynı 
i
şleve sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşur. Vücudumuzdaki tüm organlar birden fazla 
doku türünden meydana gelmi
ştir. Fonksiyon ve yapı bakımından birbirinden farklı olan dört doku 
vardır:  
     1. Epitel doku
     2. Ba
ğ (konnektif) doku
     3. Kas doku
     4. Sinir doku  
1. Epitel doku:  Epitel hücrelerinden olu
şmuştur. Vü-
cudun dı
ş yüzeyi (deri) ile iç boşluklarını kaplar ve vücudu 
korur. Belli bölgelerde toplanan salgı epiteli hücreleri ter 
ve tiroit bezleri gibi salgı bezlerini olu
şturur. Besinlerin ba-
ğırsaklardan emilimini sağlar. Ayrıca duyuları almak için 
özelle
şmiştir.
Epitel doku

HÜCRE VE DOKU ANATOM
İSİ
37
     Epitel doku kendi arasında üçe ayrılır:
     a. Örtü epiteli: Vücudu örten deri ve iç organların bo
şluğa bakan kısımları, örtü epiteli ile 
kaplıdır. Örtü epitel hücreleri dizili
ş ve hücre şekillerine göre farklılık gösterirler. Kübik epitel, basit si-
lindirik epitel, yalancı katlı epitel, çok katlı yassı epitel hücre bunlardan bazılarıdır. Kübik epitel salgı 
bezlerinde, basit silindirik epitel ba
ğırsak ve tükrük bezlerinde, yalancı katlı epitel gırtlak ve soluk 
borusunda, çok katlı yassı epitel a
ğız boşluğu ve yemek borusunun yapısında bulunur. 
2. Bağ doku (konnektif doku): Vücudun her tarafına da
ğılmıştır. Kemik, kıkırdak, tendon ve 
ligament (ba
ğ) gibi yapılarda bulunur. Vücut iskeletini kurar, organları korur ve destekler. Vücu-
dun parçalarını birbirine ba
ğlar ve bir arada tutar. Yağ depolar ve kan hücresi üretir. Bağ doku 
kendi arasında bölümlere ayrılır:
b. Kemik doku: Yanda 
şekilleri görülen kemik 
doku insan vücudunun en sert dokularından biridir. 
Yapısında %65-70 inorganik, %30-35 organik mad-
deler bulunur. 
c. Kıkırdak doku: Yanda 
şekilleri görülen 
kıkırdak dokunun hücreler arası maddesi sert 
olup ba
ğ dokunun özelleşmiş bir şeklidir. Sür-
tünmelere kar
şı dayanıklıdır.  
ç. Yağ doku: Yanda 
şekilleri görülen yağ dokusu 
ba
ğ dokusunun özel bir tipidir.  Vücudun en büyük 
enerji deposudur. Vücut ısısını korur ve dokular ara-
sı bo
şlukları doldurur. 
d. Kan doku: Kan sıvı ara maddesi (plazma) ve kan hücrelerinden 
meydana gelir. Eritrosit (alyuvar), lökosit (akyuvar) ve trombositler kan 
hücreleridir. 
Kübik epitel
Basit silindirik epitel
Yalancı katlı epitel
Çok katlı yassı epitel
d
d
k
k
il
il
l
l
i
i
ö
ö
ö
ül
ül
b K
ik d k
Y
a. Temel bağ doku: Yanda 
şekilleri görülen 
temel ba
ğ dokunun dokular arası bağlayıcılık 
görevi vardır. 
K k d k d k
Y dd
ki
ki
ki
ll
ll
ll
i
i
i
ö
ö
ö
ü
ü
ü
l
l
l
d
     b. Bez epiteli: Bu hücreler, ba
ğ dokusu içine üzüm salkımı ya da boru biçiminde çökerek 
salgı bezlerini olu
şturur. Bu nedenle salgı epiteli olarak da tanınır. 
     c. Duyu epiteli: Örtü epiteli içine yerle
şmiş ve koklama, tatma, duyma, görme ve dokunma 
gibi duyuların algılamasını sa
ğlayan hücrelerdir.

38
3. Kas doku: Kasılma ve gev
şeme yeteneği yüksek dokudur. Kas hücreleri, bağ doku ile be-
raberdir. 
4. Sinir doku: Sinir sistemini meydana getiren dokudur ve uyarı (impuls) iletmede uzmanla
ş-

ştır. Sinir hücrelerini destekleyen ve besleyen glia hücrelerden oluşur. Sinir hücreleri gövde, 
kısa uzantılar (dendrit) ve uzun uzantılardan (akson) meydana gelir.
Çizgili kas
Düz kas
Glia hücreleri
Sinir hücresi
     Dendrit
     Gövde
      Akson
     Yukarıda özelliklerini ve 
şekillerini tanımaya çalıştığımız doku çeşitlerinden yola çıkarak aşa-
ğıdaki etkinlikleri yapınız.
Organlar birden fazla doku türünün bir araya gelmesiyle olu
şur. Aşağıda verilen organların hangi 
doku türlerinden meydana geldi
ğini araştırınız. Araştırma sonuçlarını aşağıya yazınız.
 
mide :………………………….....
 kalp:………………………….......
 ba
ğırsak:…………………………
 akci
ğer :………………………….
 böbrek:…………………………..
     Organları meydana getiren dokuların ortak özellikleri nelerdir?
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Organ ve Doku
1. Etkinlik
     
     
 
     glia
Si
S
S
Si
Si
Si
Si
S
Si
i
i
ni
ni
ni
ni
r
r
r
r






cr
cr
cr
cr
es
es
es
es
i
i
i
i
i
i

HÜCRE VE DOKU ANATOM
İSİ
39
     
Bunları Biliyor musunuz?
İleri kalp, karaciğer ve böbrek yetmezliği olan 
hastalarda sa
ğlıklı bir yaşam sadece organ nak-
li ile mümkündür. Bugün ülkemizde böbrek bek-
leyen yakla
şık 17 -18 bin hasta vardır. Diyaliz; 
yöntemi bu hastalarda yardımcı bir tedavi 
şekli-
dir ancak kalp, karaci
ğer hastalarının diyaliz gibi 
bir yardımcı tedavi olanakları da yoktur. Organla-
rını ba
ğışlamış  insanların beyin ölümü gerçek-
le
ştiğinde böbrek, kalp, karaciğer gibi organları 
ba
şka hastaların hayatını kurtarabilir.
İnsan, hayvan ve bitkilerde hangi dokular vardır? Araştırınız ve araştırma sonuçlarınızı aşağıdaki 
bo
şluklara yazınız. 
İnsan
Hayvan
Bitki
....................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
....................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
....................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
.........................................
Sınıfı dört gruba ayrınız. Her gruba incelemesi için bir doku maketi veya afi
ş (poster) örneği veri-
niz. 
İncelenen dokuların özelliklerini grup sözcüsünün sınıfa aktarmasını sağlayınız.
             Epitel doku                 Ba
ğ doku 
            Kas dokusu 
 
Sinir dokusu 
......................
...........................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
...........................
...........................
......................
...........................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
...........................
...........................
......................
...........................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
...........................
...........................
......................
...........................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
............................
...........................
...........................
     Hayvan ve insan dokusu arasında ne gibi benzerlikler vardır? Kendi cümlelerinizle ifade ediniz.
.........................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
     Organlarımızı meydana getiren dokular arasında ne gibi farklılıklar vardır? 
Canlılarda Doku Türleri
2. Etkinlik
Dokuları Tanıyalım
3. Etkinlik

40
A. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1.  Mitoz bölünmenin hangi safhasında iki yeni hücre olu
şur? 
       A) Anafaz 
 
C) Profaz 
 
E) Metafaz
      B) 
İnterfaz 
 
D) Telofaz 
 
  
2.  A
şağıdakilerden hangisi hücre içi sindirimi sağlayan organeldir?
      A) Ribozom 
 
C) Sentrozom   
E) Çekirdek
       B) Lizozom 
 
D) Hücre zarı  
 
  
 
3.  A
şağıdakilerden hangisi hücrenin ortak özelliklerinden biri değildir?
       A) Büyüme 
 
C) Uyarılabilme  
E) Metabolizma
       B) Hareket  
 
D) Üreyebilme   
  
4.  
İğ iplikçikleri mitoz bölünmenin hangi evresinde belirginleşir?
      A) Metafaz 
 
C) Telofaz 
 
E) 
İnterfaz
       B) Anafaz 
 
D) Profaz 
 
5. Hücrede bölünme ve büyümeyi yöneten kısım a
şağıdakilerden hangisidir?
       A) Sentriol 
 
C) Çekirdek 
 
E) Çekirdekçik
      B) Ribozom 
 
D) Mitokondri   
6.  I. Tüm hücrelerde görülür.
 
II. Genetik bilginin tümüne sahiptir.
 
III. Her
şey ana hücrelerinde görülür.
 
IV. Genetik bilginin yarısına sahiptir.
     Yukarıdakilerin hangisi veya hangileri mayoz bölünmenin özelliklerindendir?
       A) I ve II 
 
C) II ve III 
 
E) Yalnız III
       B) Yalnız I 
 
D) III ve IV  
 
7. A
şağıdaki dokulardan hangisine ait hücrelerde bir süre sonra çoğalma gerçekleşmez?
         A) Karaci
ğer dokusu  C) Sinir dokusu  
E) Böbrek dokusu
         B) Akci
ğer dokusu 
D) Deri dokusu

HÜCRE VE DOKU ANATOM
İSİ
41
B.  Aşağıdaki soruların cevaplarını ilgili boşluklara yazınız.
 
1. Organizmayı meydana getiren unsurlar nelerdir?
     ……………………………………………………………………………………………..................
....……………………………………………………………………………………………....................
2. Vücudumuzda özelle
şmiş hücresi bulunan organlardan örnekler veriniz.
     ……………………………………………………………………………………………................
……………………………………………………………………………………………......................
3. Sentrozomun yapısını ve görevini açıklayınız.
     ……………………………………………………………………………………………..................
........……………………………………………………………………………………………...................
4. Sitoplazmanın yapısında neler bulunur? Yazınız. 
     ……………………………………………………………………………………………..................
....…………………………………………………………………………………………….......................
5. Çekirdek niçin hücrenin kontrol merkezi kabul edilir? Açıklayınız. 
     ……………………………………………………………………………………………..................
....…………………………………………………………………………………………….......................
6. 
İnsan vücudunda bulunan temel doku tiplerini yazınız.
     ……………………………………………………………………………………………..................
....…………………………………………………………………………………………….......................
 C. Aşağıdaki ifadelerin karşısına doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” yazınız.
1. Kemik, kıkırdak, kas ve ba
ğ doku gibi yapılarda epitel hücresi bulunur.  
              (  )       
2. Sinir hücreleri; gövde, dendrit ve aksondan meydana gelir.   
 
 
 (  )
3. Hücre içi olayları yönetmek ve bölünerek ço
ğalmak hücre çekirdeğinin görevidir.    (  )
4. Kan hücresi üreten ve ya
ğ depolayan dokulara duyu epiteli denir.    
 
 (  )
5. Hücre zarı sitoplazmayı çevreler, hücreyi dı
ş ortamdan ayırır ve hücreye şekil verir.   (  )
6. Epitel dokunun salgı, duyu, emme ve koruma i
şlevi vardır.    
 
 
 (  )
7. Çekirdek, hücre bölünmesi sırasında kaybolur, bölünme bittikten sonra tekrar olu
şur. (  )
8. Hücrenin beslenme, sindirim ve bo
şaltımında görevli organeli ribozomdur.    
 (  )
Yüklə 6,92 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin