GÜzel sanatlar ve spor liseleri İnsan anatomiSİ Kİtabi sinif yazarlar

D. Aşagıda Latince isimleri verilen kemiklerin  Türkçe karşılıklarını yazınız.
 
os ischii: ...............................................................
 
os mandibula: .......................................................
 
os nasale: .............................................................
 
os palatinum: ........................................................
 
os vomer: .............................................................
 
os lacrimale: .........................................................
 
sternum: ...............................................................
 
os ilium: ...............................................................
 
os zygomaticum: ..................................................
 
ossa digitorum manus: .........................................
 
costae: .................................................................
 
os clavicula: .........................................................
 
os scapula: ..........................................................
 
ossa metacarpi: ...................................................
 
os pubis: .............................................................
 
os femur: ............................................................
 
os patella: ...........................................................
 
os metatarsi: .......................................................
 
ossa digitorum pedis: ..........................................
 
os maxillae: .........................................................
 
os concha: ..........................................................

70
ÖZ ELEŞTİRİ FORMU
Bu üniteden önce ‘Kemik Bilimi’ hakkında neler biliyordum?
Kemik Bilimi ünitesinde neler öğrendim?
Kemik Bilimi ünitesinde hangi konuları kavramakta güçlük çektim?
Bu ünitede kavramakta güçlük çektiğim konuları nasıl öğrenebilirim?

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
71

72
1.  Yukarıdaki resimlerde görülen kapı, pencere ve istiridyenin açılıp kapanmasına yardımcı 
olan etkeni insan vücudundaki hareketlilikle nasıl ilişkilendirebilirsiniz? Açıklayınız.
2.  İnsan vücudunda kol ve bacağın bükülmesini sağlayan sistemle resimdeki iş makinesinin 
kolunun bükülmesini sağlayan sistemi hareket yönünden karşılaştırarak ulaştığınız sonuçları sı-
nıfta tartışınız. 
Yemek yemenizi, koşmanızı, başınızı sağa-sola çevirebilmenizi sağlayan etkenleri tartışınız. 
Eklemler iki veya daha fazla kemiğin birleşmesiyle oluşan ve belli işlevleri olan anatomik yapılardır.
Anatominin, eklemleri inceleyen bilim dalına 
arthologia (artholoji) denir.
Vücudun hareketlerinde kemikler, eklemler ve kaslar görev yapar. Kemik ve eklemler pasif; 
kaslar aktiftir. İnsan vücudunun hareketsiz kalması, en çok eklemleri etkiler. Gelişmemiş eklemler,  
vücuttaki en küçük eklem bile olsalar, vücudun hareket bütünlüğünü bozabilir. Hastalıklardan dola-
yı hareket yeteneğini bir süreliğine bile kaybeden bir eklemin fonksiyonları hızla bozulmaya başlar. 
Hareketsizlik eklemlerde yıkıcı denebilecek etkiye sahiptir. 
Anne karnındaki üçüncü aydan sonra, embriyonun kemikleşme noktaları bağ dokusu aracılığı 
ile eklemleşmeye başlar. Bu aşamada kemiklerin dış kısmında ince bir tabaka halinde bulunan 
mezenkim doku, fibroz bağ dokuya dönüşerek eklem kapsülünü oluşturur. 

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
73
Kolumuzu önden arkaya doğru 360 derece çevirebiliriz. Başımızı kolumuz kadar çevirebilir miyiz? 
Eklemler yapılarına ve hareket yeteneklerine göre sınıflandırılır. Vücudumuzdaki hangi eklemler ben-
zer özellikler taşır? Tartışınız.
Oynamaz eklemler: Hareket etmeyen 
eklem tipidir. Eklem yüzleri arasında boş-
luk yoktur. Bu eklemler kemik doku ya da 
fibröz  doku  aracılığı  ile  birbirine  bağlan-
mıştır.  Kafatası  kemikleri  arasındaki  ek-
lemler ile dişlerin diş kökleri ile yaptığı ek-
lemeler oynamaz eklem grubundadırlar.
Oynar eklemler: Bu eklemler hareketlidir. 
İnsana  geniş  hareket  olanağı  sağlar.  Omuz, 
dirsek, el bileği, diz, ayak bileği ve parmak ek-
lemleri  oynar eklemlerdir. Bir oynar eklemin 
yapısında eklem boşluğu, eklem yüzü, eklem 
kıkırdağı, eklem kapsülü, eklem zarı ve eklem 
bağları gibi oluşumlar bulunur.
Yarı oynar eklemler: Bu tip eklemlerde eklem 
yüzleri arasında boşluk yoktur. Eklem yüzleri, dis-
cus (disk) adı verilen kıkırdak doku sayesinde bir-
leşirler. Omurlar arasında bulunan eklemler yarı oy-
nar eklemlerdir.
discus
eklem kapsülü
discus

74
Aşağıdaki resimde diz ekleminin yapısı görülmektedir.
Eklem yüzü (faci-
alis articularis): Ke-
miklerin eklem boşlu-
ğuna bakan yüzleri-
dir. Kıkırdak dokudan 
oluşmuştur.
Eklem boşluğu 
(cavitas articularis): 
Eklemi oluşturan ke-
mikler arasındaki boş-
luktur.  İçinde oldukça 
koyu ve yapışkan olan 
synovial sıvı ile eklem 
boşluğunu doldurur. 
Bu sıvı eklem yüzle-
rinin sürtünmesini en 
aza indirerek eklem 
yüzeylerinin kayganlı-
ğını artırır. 
Eklem zarı 
(membrana synovi-
alis): Eklem kapsülü-
nün içinde ince yumu-
şak bir kattır. 
Eklem kıkırda-
ğı (cartilageo articu-
laris): Eklem kıkırda-
ğı, sert ve elastik bir 
örtü biçiminde eklem-
lerdeki kemik uçlarını 
kaplar.
Eklem bağları (li-
gamenta articula-
ris): Eklemi oluştu-
ran kemikleri birbirine 
bağlar. Eklemleri dış 
etkilerden koruyan 
kısmen esnek olan 
ve eklemlerin yapısı-
nı güçlendiren fibröz 
bağ dokudur.
Eklem kapsülü 
(capsula articularis): 
İki kemik arasında bu-
lunan bu boşluk bağ 
doku tarafından sarıl-
mıştır. Eklem boşluğu-
nun yüzeyinde synovi-
al zar bulunur.
Eklemlerin yapısında genel olarak onların rahat ve düzgün hareket etmesini sağlayan üç farklı 
oluşum daha vardır. 
Meniscus (menisküs):  Ya-
rım ay şeklindeki fibröz kıkırdak 
oluşumdur.  Eklem yüzlerinin 
birbirine uyumunu sağlar.
Bursa:  İçi sıvı dolu küçük 
keseciklerdir. Eklemlere yakın 
yerde bulunan kasların kemikle-
re sürtünmesini engelleyen ko-
ruyucu keselerdir.
Discus (disk):  Yarı oynar 
eklem hareketliliğini sağlayan 
diskler, iki eklem yüzü arasına 
yerleşmiştir.
bursa
meniscus
discus

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
75
Oynar eklemleri şekillerine göre silindirik, elips, eyer, küre, düz ve menteşe tipi eklemler olarak 
sınıflandırabiliriz. 
1. Silindirik eklem: Eklem 
yüzlerinden silindire benzeyeni 
konveks diğeri ise konkav eklem 
yüzüne sahiptir. Radius ve ulna-
nın üst uçları arasındaki eklemler 
ile boyunda axis ve atlas kemikle-
ri arasındaki eklemler silindirik ek-
lemlerdir. Tek eksenlidirler. 
2. Küresel eklem: 
Eklem yüzlerinden biri kü-
resel diğeri ise ona uygun 
olarak oyuktur. Omuz ve 
kalça eklemlerinde olduğu 
gibi hareket yetenekleri 
yüksek eklemlerdir. Üç 
eksenlidir.
3. Menteşe eklem: Ek-
lem yüzlerinden biri maka-
ra gibi diğeri ise ona uya-
cak konkav yapıdadır. Ek-
lem menteşe gibi işlem gö-
rür.  Dirsek  eklemi  diz  ek-
lemi  ve  parmak  kemikleri 
arasındaki  eklemler  men-
teşe  eklemlerdir.  Tek  ek-
senlidir. 
4. Eyer eklem:  Eyere 
benzeyen  eklemin  bir  yüzeyi 
konveks,  diğeri  konkavdır.  El 
başparmağındaki  eklem  eyer 
eklemdir. İki eksenlidir.
5. Elips eklem:  Eklemin  bir 
yüzeyi  oval,  diğeri  konkavdır.  El 
bileği  eklemi  elips  eklemdir.  Bu 
eklem dairesel hareketler yaptırır. 
İki eksenlidir. 
6. Düz eklem: Eklem yüzeyleri düz-
dür. Eklem yüzleri uygun görünmediği 
hâlde  çeşitli  hareketlerin  yapılabildiği 
eklemlerdir. Kayma hareketi yaparlar.        
Omurlar  arasındaki  eklemler  ve 
tarsal-metatarsal  kemikler  arasındaki 
eklemler düz eklemlerdir. İki eksenlidir. 

76
Günümüzde birçok insan, eklemlere binen aşırı yükler ve yapılan yanlış hareketler yüzünden bel, diz, dir-
sek, boyun ağrısı çekmektedir. Bu ağrıları en aza indirgeyebilmek için günlük hayatınızda yaptığınız hareket-
lerin yapılış biçimine dikkat etmeniz gerekmektedir. 
Aşağıda şekilleri verilen hareketlerin doğru ve yanlışlarını tespit ediniz. Tespitlerinizi noktalı yerlere yazınız.
Günlük yaşantınızda yaptığınız yalnış hareketlerin sonuçları neler olabilir? Açıklayınız.
Hangisi Doğru Hangi Yalnış?
1. Etkinlik
...................................          ............................................       ....................................
...................................          ............................................       ....................................
...................................          ............................................       ....................................
...................................          ............................................       ....................................

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
77
1. Yukarıdaki fotoğrafları inceleyerek vücudunuzun hangi bölgelerinde eklemler olduğunu tartışınız.
2. Eklemlerin hayatınızı nasıl kolaylaştırdığına dair düşüncelerinizi sıralayınız.
Aşağıda yapacağınız etkinlikle, spor branşlarına özgü eklem rahatsızlıklarını tespit ediniz. Bu tes-
piti yaparken kendi spor branşınızda karşılaştığınız eklem rahatsızlıklarını da tartışınız.
Eklemler Zorlanırsa
1. Etkinlik
Çeşitli  spor  branşlarında  eklemlerin  aşırı  zorlanması,  branşa  özgü  eklem  rahatsızlıklarına  yol 
açar. Futbolcularda görülen menisküs, diz bölgesi eklemlerinde oluşan bir rahatsızlıktır. Aşağıda ve-
rilen spor branşlarında hangi eklem bölgelerinde rahatsızlık olabileceğini yazınız.
Futbol: Diz bölgesi                       
 
Kayak:…….......……………..
Bisiklet:………………….............. 
        
Golf:……………..............…..
Tenis:…………………................. 
        
Jimnastik:………………........
Yüksek atlama:…………………..         
Cirit Atma:…………………....
Güreş:…………………................ 
 
Voleybol:…………………......

78
Baş bölgesi eklemleri kafa, çene ve boyun eklemleri olarak incelenir. 
Kafa eklemleri: Be-
beğin doğumundan sonra 
kafa kemikleri birbirine 
yakınlaşırken kemik ke-
narlarında küçük girinti ve 
çıkıntılar oluşur. Birbirle-
riyle ağızlaşan kemikler 
arasındaki bağ dokusunun 
giderek kemikleşmesiyle 
kafatası oldukça sağlam 
bir yapıya kavuşur. Kafa 
iskeleti, kafa dikişi (suture) 
adı verilen testere dişine 
benzer eklemlerden oluşur. 
Boyun eklemi: Art kafa 
kemiği ile birinci boyun 
omuru arasındaki eklemdir. 
Birinci boyun omurunun 
yan kısımlarında bulunan 
eklem yüzleri ile art kafa 
kemiğinin kondilleri arasın-
da oluşmuş bir eklemdir. 
Bu eklem, başı, öne arkaya 
sağa sola hareket ettirir. 
Birinci boyun omuru ile 
ikinci boyun omuru arasın-
daki eklem de başı, sağa 
sola hareket ettirir. 
Çene eklemi: Çene eklemi, şakak kemiği ile alt 
çene kemiği arasındaki eklemdir. Şakak kemiğinde 
bulunan çukurluğa, alt çene kemiğinin girmesi ile 
meydana gelmiştir. Baş bölgesindeki hareketli tek 
eklemdir. Bu eklem sayesinde alt çene aşağı yukarı 
ve öne arkaya hareket eder. 
Gövde eklemleri, omurga eklemleri ve kaburgaların omurga ile yaptığı eklemlerden oluşur.  
Omurga, eklemler açısından bölgesel farklılıklar gösterir. Omurlar 
ikinci boyun omurundan itibaren kuyruk sokumu kemiğine kadar hem 
omur gövdeleri hem de omur kemerlerindeki eklem çıkıntıları aracılı-
ğıyla birbirleri ile eklem yapar.
Omur  gövdeleri  arasındaki  eklemler  ile  ikinci  boyun  omurundan 
kuyruk sokumu kemiğine kadar olan ve omurların gövdeleri arasındaki 
eklemler yarı oynar eklemlerdir. Omur gövdelerinin eklem yapacak olan 
alt  ve  üst  yüzleri  kıkırdak  ile  kaplıdır.  Her  bir  omur  gövdesi  ile  diğer 
omur gövdesi arasında fibroz-kıkırdak diskler bulunur. Bu diskler yarı 
elastik yapıdadır. Omurgada toplam yirmi üç disk vardır.
Omur gövdelerinin ön ve arka yüzlerinde boydan boya uzanan kalın 
bant  şeklinde  bağlar  vardır.  Bu  bağlar  hareketleri  sınırlandırır.  Fakat 
her bir eklemin yaptığı sınırlı hareketler birleşerek omurganın tümünde 
kavis şeklinde geniş hareketler oluşturur. Omurga hareketleri gövde ve 
kemerler arasındaki eklemler etrafında yapılır. Bu hareketler öne, arka-
ya, yanlara eğilme ve sağa sola dönme hareketidir. 
disk

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
79
Kaburgalar, şekilleri ve kıkırdak eklem bağlantıları sayesinde yüksek esneme yeteneği ka-
zanmıştır. Bu özellik sayesinde akciğerler ve kalp, göğüs kafesi içinde rahatça işlev görebilir.
Şekil A’ da görülen on iki adet kaburganın ilk yedi tanesi kıkırdak parçalar aracılığıyla göğüs 
kemiği ile eklemleşir. Sekiz, dokuz ve onuncu kaburgalar, yedinci kaburganın kıkırdağına tutunur. 
On bir ve on ikinci kaburgalar, birleşme göstermeden ön kısımda serbest sonlanır. Şekil B’de 
görülen kaburgalar, arka taraftaki on iki adet sırt omuru ile teker teker eklemleşir.
Kaburgaların göğüs kemiği ile yaptığı eklem
Kaburgaların göğüs omurları ile yaptığı eklem
İnsan vücudu; kemikleri, kasları ve eklemleri sayesinde hareket eder. Günlük hayatımızda ve her 
spor branşında yapılan farklı hareketler, farklı eklemleri hareket ettirir. Yüzerken hereket eden eklem-
lerle yürüyüş yaparken hareket eden eklemler farklıdır. 
Siz de aşağıda verilen aktivitelerde hangi eklemlerimizin kullanıldığını yazarak arkadaşlarınızın 
cevapları ile karşılaştırınız.
Sırt üstü yüzme :……………………………….............
Barfiks :………………………………...........................
Voleybolda smaç :…………………….…………..........
Teniste forhand :……………………………….............
Masa tenisinde  backhand :…………………………...
Disk atma :………………………………......................
Futbolda şut :………………………………..................
Koşular :………………………………..........................
Futbolda dış vuruş :………………………………........
Balede temel duruş :……………………………….......
Siz de kendi branşınızdan yola çı-
karak en çok kullandığınız eklemlerini-
zi belirleyiniz.
Aşağıda verilen etkinlikle en çok hangi eklemlerinizi hareket ettirdiğinizi bulunuz.
Şekil A
Şekil B
Sporda Eklemlerimiz
2. Etkinlik

80
Köprücük kemiği ile kürek kemiği arasındaki eklem, göğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki 
eklem, omuz eklemi, dirsek eklemi, el bileği eklemi ve el eklemleri üst extremite eklemleri olarak 
incelenir. 
Köprücük kemiği ile kürek kemiği arasındaki eklem: Köprücük kemiğinin arka ucu ile kürek 
kemiğinin genişlemiş ön ucu arasındaki eklemdir. Eklem yüzleri arasında disk vardır. Birbiri üstüne 
kayma hareketi yapar. 
Göğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki eklem: Göğüs kemiğindeki eklem yüzü ile 
köprücük kemiğinin ön ucu arasındaki eklemdir. Eklem yüzleri birbirine tamamen uymasa da ek-
lem yüzleri arasında yer alan diskler sayesinde üç eksenli bir eklem ortaya çıkar. Bu eklem sınırlı 
bir şekilde kayma hareketi yapar. 
dirsek eklemi
omuz eklemi
g
öğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki 
eklem
k
öprücük kemiği ile kürek kemiği 
arasındaki eklem
 
 
el bileği kemik-
leri arasındaki eklemler
el eklemleri

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
81
Omuz eklemi: Kol kemiği 
(caput humeri) başı ile kürek 
kemiğinin çukuru arasın-
da oluşan eklemdir. Eklem 
yüzlerinin birbirlerine daha iyi 
uyması için, eklem çukuru-
nun ağız kısmında kıkırdak 
yapılı bir halka vardır. Üç ek-
senli küresel bir eklemdir. Dış 
bağlar bu eklemin yapısını 
kuvvetlendirir. 
Dirsek eklemi: Bu eklem üç 
eklemin birleşmesi ile oluşur. 
Bunlar, kol kemiği ile döner kemik 
arasındaki eklem, kol kemiği ile 
dirsek kemiği arasındaki eklem ve 
dirsek kemiği ile döner kemik ara-
sındaki eklemlerdir. Bu üç eklem 
tek bir eklem kapsülü ile sarılıdır. 
Bu nedenle tek bir eklemmiş gibi 
hareket eder. Menteşe tipi eklem-
dir. Kuvvetli dış bağları vardır. 
El Eklemleri
• El bileğindeki birinci sıra 
kemikler ile ikinci sıra kemik-
ler arasında oluşan eklem-
lerdir. Sınırlı kayma hareketi 
yaparlar. 
• El bileği ikinci sıra ke-
mikleri ile el tarak kemikleri 
arasındaki eklemlerdir. Sınırlı 
kayma hareketi yaparlar. 
• Birinci el tarak kemiği 
ile en dıştaki el bileği kemiği 
arasındaki eklem başparmak 
eklemidir.
• El tarak kemikleri ile bi-
rinci parmak kemikleri arasın-
daki eklemlerdir. 
• Küçük parmak kemikleri 
arasındaki eklemlerdir. Baş 
parmakta bir diğer parmaklar-
da iki eklem vardır. Menteşe 
tipi eklemlerdir. 
El bileği eklemi: Döner ke-
miğin alt ucundaki eklem yüzü ile 
birinci sıra el bileği kemikleri ara-
sında oluşan eklemdir. İki eksenli 
eyer tipi bir eklemdir.  Çok kuvvetli 
dış bağları vardır.

82
3. ünitede öğrendiğiniz  alt extremite kemiklerini  hatırlayınız ve bu kemikleri birbirine  bağlayan 
eklemlerin yerlerini sınıfa getirilen bir iskelet maketi üzerinde tespit ediniz. 
Alt extremite eklemleri pelvis eklemleri, kalça, diz, ayak bileği eklemi ve ayak bileği kemikleri ara-
sındaki eklemler olarak incelenir. 
Pelvis eklemleri: Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi sacrumun ve iliumun yan yüzleri arasındaki 
oynamaz tip eklemlerdir. İçte ve dışta çok güçlü bağlarla desteklenmiştir. 
Sağ ve sol, karşılıklı iki çatı kemiğini önde ve orta hatta birleşerek kıkırdak dokuya sahip symphi-
sis pubis (çatı kaynağı) eklemini oluşturur. Hem altında hem de üstünde kuvvetli bağlar vardır. 
Kalça eklemi: Uyluk kemiğinin başı ile kalça kemiğinin dış yan yüzündeki acetebulum (büyük 
çukur) arasındaki eklemdir. Güçlü bir eklem kapsülü vardır. Eklem içi bir bağı ve kuvvetli eklem 
dışı bağları vardır. Küresel eklemdir.
symphisis pubis 
(çatı kaynağı) 
pelvis eklemleri
kalça eklemi

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
83
Diz eklemi: Uyluk (femur) kemiğinin alt ucu, kaval  
(tibia)  kemiğinin  üst  ucu  ve  önde  diz  kapağının  katıl-
ması ile meydana gelmiş bir eklemdir. Eklem kapsülü 
gevşek, ince ve zayıftır. Eklem içinde iç bağlar, sağ ve 
sol menüsküsler bulunur. 
Ayak bileği eklemi: Kaval kemiği (tibia) ve kamış kemiği-
nin (fibula) alt uçları ile ayak bileği kemiklerinden talus arasında 
oluşan eklemdir. İnce bir eklem kapsülü vardır. Sayıca çok fazla 
dış yan bağları vardır. Bunlar kapsülü güçlendirir. Menteşe tipi 
eklemdir.
Ayak bileği kemikleri arasındaki eklemler: Tibia ve fibula kemiklerinin alt uçları ile aşık kemi-
ğinin (talus) oluşturduğu eklemdir. Aşık kemiğinin alt yüzü ile topuk kemiği eklem yapar. Diğer beş 
kemik öne doğru kendi aralarında eklem yapar.  Kuvvetli bağları vardır ve bu bağlar hareketleri 
sınırlandırmıştır. Bu eklemde kemikler birbirinin üzerinden kayarak hareket eder. 
Ayak bileği kemikleri ile ayak tarak kemikleri arasındaki eklemler: 
Ön sıradaki ayak bileği kemikleri ile beş adet ayak tarak kemiği arasındaki 
eklemdir. 
Ayak tarak kemikleri ile ayak parmak kemikleri arasın-
daki eklemler: 1-5. ayak tarak kemikleri ile 1-5. ayak parmak 
kemikleri arasındaki eklemlerdir. 
Ayak parmak kemikleri arasındaki eklemler: Ayakta-
ki parmak kemikleri arasındaki eklemlerdir. Başparmaklar-
da bir, diğer parmaklarda iki eklem vardır. 

84
Aşağıda  verilen  çalışma  kağıtlarını  ‘‘Eklem  Bilimi’’  ünitesinde  öğrendiğimiz  bilgiler  ışığında  ta-
mamlayalım.
Aşağıda verilen kavram haritasını inceleyiniz. Boş kutucukları uygun ifadelerle doldurunuz. 
Eklemler
Oynar Eklem
çeşididir
çeşididir
çeşididir
örnektir
örnektir
örnektir
Kafatası
yapısında bulunur.
Şekillerine göre
Eklem kapsülü
Elips eklem

EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
85
Aşağıdaki şekillerde verilen eklem tiplerinin isimlerini ve vücudumuzda hangi kemikler arasında 
bulunduğunu boş bırakılan yerlere yazınız.
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................
.....................   ........................             .........................

86