D. Aşagıda Latince isimleri verilen kemiklerin Türkçe karşılıklarını yazınız.
os ischii: ...............................................................
os mandibula: .......................................................
os nasale: .............................................................
os palatinum: ........................................................
os vomer: .............................................................
os lacrimale: .........................................................
sternum: ...............................................................
os ilium: ...............................................................
os zygomaticum: ..................................................
ossa digitorum manus: .........................................
costae: .................................................................
os clavicula: .........................................................
os scapula: ..........................................................
ossa metacarpi: ...................................................
os pubis: .............................................................
os femur: ............................................................
os patella: ...........................................................
os metatarsi: .......................................................
ossa digitorum pedis: ..........................................
os maxillae: .........................................................
os concha: ..........................................................
70
ÖZ ELEŞTİRİ FORMU
Bu üniteden önce ‘Kemik Bilimi’ hakkında neler biliyordum?
Kemik Bilimi ünitesinde neler öğrendim?
Kemik Bilimi ünitesinde hangi konuları kavramakta güçlük çektim?
Bu ünitede kavramakta güçlük çektiğim konuları nasıl öğrenebilirim?
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
71
72
1. Yukarıdaki resimlerde görülen kapı, pencere ve istiridyenin açılıp kapanmasına yardımcı
olan etkeni insan vücudundaki hareketlilikle nasıl ilişkilendirebilirsiniz? Açıklayınız.
2. İnsan vücudunda kol ve bacağın bükülmesini sağlayan sistemle resimdeki iş makinesinin
kolunun bükülmesini sağlayan sistemi hareket yönünden karşılaştırarak ulaştığınız sonuçları sı-
nıfta tartışınız.
Yemek yemenizi, koşmanızı, başınızı sağa-sola çevirebilmenizi sağlayan etkenleri tartışınız.
Eklemler iki veya daha fazla kemiğin birleşmesiyle oluşan ve belli işlevleri olan anatomik yapılardır.
Anatominin, eklemleri inceleyen bilim dalına
arthologia (artholoji) denir.
Vücudun hareketlerinde kemikler, eklemler ve kaslar görev yapar. Kemik ve eklemler pasif;
kaslar aktiftir. İnsan vücudunun hareketsiz kalması, en çok eklemleri etkiler. Gelişmemiş eklemler,
vücuttaki en küçük eklem bile olsalar, vücudun hareket bütünlüğünü bozabilir. Hastalıklardan dola-
yı hareket yeteneğini bir süreliğine bile kaybeden bir eklemin fonksiyonları hızla bozulmaya başlar.
Hareketsizlik eklemlerde yıkıcı denebilecek etkiye sahiptir.
Anne karnındaki üçüncü aydan sonra, embriyonun kemikleşme noktaları bağ dokusu aracılığı
ile eklemleşmeye başlar. Bu aşamada kemiklerin dış kısmında ince bir tabaka halinde bulunan
mezenkim doku, fibroz bağ dokuya dönüşerek eklem kapsülünü oluşturur.
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
73
Kolumuzu önden arkaya doğru 360 derece çevirebiliriz. Başımızı kolumuz kadar çevirebilir miyiz?
Eklemler yapılarına ve hareket yeteneklerine göre sınıflandırılır. Vücudumuzdaki hangi eklemler ben-
zer özellikler taşır? Tartışınız.
Oynamaz eklemler: Hareket etmeyen
eklem tipidir. Eklem yüzleri arasında boş-
luk yoktur. Bu eklemler kemik doku ya da
fibröz doku aracılığı ile birbirine bağlan-
mıştır. Kafatası kemikleri arasındaki ek-
lemler ile dişlerin diş kökleri ile yaptığı ek-
lemeler oynamaz eklem grubundadırlar.
Oynar eklemler: Bu eklemler hareketlidir.
İnsana geniş hareket olanağı sağlar. Omuz,
dirsek, el bileği, diz, ayak bileği ve parmak ek-
lemleri oynar eklemlerdir. Bir oynar eklemin
yapısında eklem boşluğu, eklem yüzü, eklem
kıkırdağı, eklem kapsülü, eklem zarı ve eklem
bağları gibi oluşumlar bulunur.
Yarı oynar eklemler: Bu tip eklemlerde eklem
yüzleri arasında boşluk yoktur. Eklem yüzleri, dis-
cus (disk) adı verilen kıkırdak doku sayesinde bir-
leşirler. Omurlar arasında bulunan eklemler yarı oy-
nar eklemlerdir.
discus
eklem kapsülü
discus
74
Aşağıdaki resimde diz ekleminin yapısı görülmektedir.
Eklem yüzü (faci-
alis articularis): Ke-
miklerin eklem boşlu-
ğuna bakan yüzleri-
dir. Kıkırdak dokudan
oluşmuştur.
Eklem boşluğu
(cavitas articularis):
Eklemi oluşturan ke-
mikler arasındaki boş-
luktur. İçinde oldukça
koyu ve yapışkan olan
synovial sıvı ile eklem
boşluğunu doldurur.
Bu sıvı eklem yüzle-
rinin sürtünmesini en
aza indirerek eklem
yüzeylerinin kayganlı-
ğını artırır.
Eklem zarı
(membrana synovi-
alis): Eklem kapsülü-
nün içinde ince yumu-
şak bir kattır.
Eklem kıkırda-
ğı (cartilageo articu-
laris): Eklem kıkırda-
ğı, sert ve elastik bir
örtü biçiminde eklem-
lerdeki kemik uçlarını
kaplar.
Eklem bağları (li-
gamenta articula-
ris): Eklemi oluştu-
ran kemikleri birbirine
bağlar. Eklemleri dış
etkilerden koruyan
kısmen esnek olan
ve eklemlerin yapısı-
nı güçlendiren fibröz
bağ dokudur.
Eklem kapsülü
(capsula articularis):
İki kemik arasında bu-
lunan bu boşluk bağ
doku tarafından sarıl-
mıştır. Eklem boşluğu-
nun yüzeyinde synovi-
al zar bulunur.
Eklemlerin yapısında genel olarak onların rahat ve düzgün hareket etmesini sağlayan üç farklı
oluşum daha vardır.
Meniscus (menisküs): Ya-
rım ay şeklindeki fibröz kıkırdak
oluşumdur. Eklem yüzlerinin
birbirine uyumunu sağlar.
Bursa: İçi sıvı dolu küçük
keseciklerdir. Eklemlere yakın
yerde bulunan kasların kemikle-
re sürtünmesini engelleyen ko-
ruyucu keselerdir.
Discus (disk): Yarı oynar
eklem hareketliliğini sağlayan
diskler, iki eklem yüzü arasına
yerleşmiştir.
bursa
meniscus
discus
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
75
Oynar eklemleri şekillerine göre silindirik, elips, eyer, küre, düz ve menteşe tipi eklemler olarak
sınıflandırabiliriz.
1. Silindirik eklem: Eklem
yüzlerinden silindire benzeyeni
konveks diğeri ise konkav eklem
yüzüne sahiptir. Radius ve ulna-
nın üst uçları arasındaki eklemler
ile boyunda axis ve atlas kemikle-
ri arasındaki eklemler silindirik ek-
lemlerdir. Tek eksenlidirler.
2. Küresel eklem:
Eklem yüzlerinden biri kü-
resel diğeri ise ona uygun
olarak oyuktur. Omuz ve
kalça eklemlerinde olduğu
gibi hareket yetenekleri
yüksek eklemlerdir. Üç
eksenlidir.
3. Menteşe eklem: Ek-
lem yüzlerinden biri maka-
ra gibi diğeri ise ona uya-
cak konkav yapıdadır. Ek-
lem menteşe gibi işlem gö-
rür. Dirsek eklemi diz ek-
lemi ve parmak kemikleri
arasındaki eklemler men-
teşe eklemlerdir. Tek ek-
senlidir.
4. Eyer eklem: Eyere
benzeyen eklemin bir yüzeyi
konveks, diğeri konkavdır. El
başparmağındaki eklem eyer
eklemdir. İki eksenlidir.
5. Elips eklem: Eklemin bir
yüzeyi oval, diğeri konkavdır. El
bileği eklemi elips eklemdir. Bu
eklem dairesel hareketler yaptırır.
İki eksenlidir.
6. Düz eklem: Eklem yüzeyleri düz-
dür. Eklem yüzleri uygun görünmediği
hâlde çeşitli hareketlerin yapılabildiği
eklemlerdir. Kayma hareketi yaparlar.
Omurlar arasındaki eklemler ve
tarsal-metatarsal kemikler arasındaki
eklemler düz eklemlerdir. İki eksenlidir.
76
Günümüzde birçok insan, eklemlere binen aşırı yükler ve yapılan yanlış hareketler yüzünden bel, diz, dir-
sek, boyun ağrısı çekmektedir. Bu ağrıları en aza indirgeyebilmek için günlük hayatınızda yaptığınız hareket-
lerin yapılış biçimine dikkat etmeniz gerekmektedir.
Aşağıda şekilleri verilen hareketlerin doğru ve yanlışlarını tespit ediniz. Tespitlerinizi noktalı yerlere yazınız.
Günlük yaşantınızda yaptığınız yalnış hareketlerin sonuçları neler olabilir? Açıklayınız.
Hangisi Doğru Hangi Yalnış?
1. Etkinlik
................................... ............................................ ....................................
................................... ............................................ ....................................
................................... ............................................ ....................................
................................... ............................................ ....................................
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
77
1. Yukarıdaki fotoğrafları inceleyerek vücudunuzun hangi bölgelerinde eklemler olduğunu tartışınız.
2. Eklemlerin hayatınızı nasıl kolaylaştırdığına dair düşüncelerinizi sıralayınız.
Aşağıda yapacağınız etkinlikle, spor branşlarına özgü eklem rahatsızlıklarını tespit ediniz. Bu tes-
piti yaparken kendi spor branşınızda karşılaştığınız eklem rahatsızlıklarını da tartışınız.
Eklemler Zorlanırsa
1. Etkinlik
Çeşitli spor branşlarında eklemlerin aşırı zorlanması, branşa özgü eklem rahatsızlıklarına yol
açar. Futbolcularda görülen menisküs, diz bölgesi eklemlerinde oluşan bir rahatsızlıktır. Aşağıda ve-
rilen spor branşlarında hangi eklem bölgelerinde rahatsızlık olabileceğini yazınız.
Futbol: Diz bölgesi
Kayak:…….......……………..
Bisiklet:…………………..............
Golf:……………..............…..
Tenis:………………….................
Jimnastik:………………........
Yüksek atlama:…………………..
Cirit Atma:…………………....
Güreş:…………………................
Voleybol:…………………......
78
Baş bölgesi eklemleri kafa, çene ve boyun eklemleri olarak incelenir.
Kafa eklemleri: Be-
beğin doğumundan sonra
kafa kemikleri birbirine
yakınlaşırken kemik ke-
narlarında küçük girinti ve
çıkıntılar oluşur. Birbirle-
riyle ağızlaşan kemikler
arasındaki bağ dokusunun
giderek kemikleşmesiyle
kafatası oldukça sağlam
bir yapıya kavuşur. Kafa
iskeleti, kafa dikişi (suture)
adı verilen testere dişine
benzer eklemlerden oluşur.
Boyun eklemi: Art kafa
kemiği ile birinci boyun
omuru arasındaki eklemdir.
Birinci boyun omurunun
yan kısımlarında bulunan
eklem yüzleri ile art kafa
kemiğinin kondilleri arasın-
da oluşmuş bir eklemdir.
Bu eklem, başı, öne arkaya
sağa sola hareket ettirir.
Birinci boyun omuru ile
ikinci boyun omuru arasın-
daki eklem de başı, sağa
sola hareket ettirir.
Çene eklemi: Çene eklemi, şakak kemiği ile alt
çene kemiği arasındaki eklemdir. Şakak kemiğinde
bulunan çukurluğa, alt çene kemiğinin girmesi ile
meydana gelmiştir. Baş bölgesindeki hareketli tek
eklemdir. Bu eklem sayesinde alt çene aşağı yukarı
ve öne arkaya hareket eder.
Gövde eklemleri, omurga eklemleri ve kaburgaların omurga ile yaptığı eklemlerden oluşur.
Omurga, eklemler açısından bölgesel farklılıklar gösterir. Omurlar
ikinci boyun omurundan itibaren kuyruk sokumu kemiğine kadar hem
omur gövdeleri hem de omur kemerlerindeki eklem çıkıntıları aracılı-
ğıyla birbirleri ile eklem yapar.
Omur gövdeleri arasındaki eklemler ile ikinci boyun omurundan
kuyruk sokumu kemiğine kadar olan ve omurların gövdeleri arasındaki
eklemler yarı oynar eklemlerdir. Omur gövdelerinin eklem yapacak olan
alt ve üst yüzleri kıkırdak ile kaplıdır. Her bir omur gövdesi ile diğer
omur gövdesi arasında fibroz-kıkırdak diskler bulunur. Bu diskler yarı
elastik yapıdadır. Omurgada toplam yirmi üç disk vardır.
Omur gövdelerinin ön ve arka yüzlerinde boydan boya uzanan kalın
bant şeklinde bağlar vardır. Bu bağlar hareketleri sınırlandırır. Fakat
her bir eklemin yaptığı sınırlı hareketler birleşerek omurganın tümünde
kavis şeklinde geniş hareketler oluşturur. Omurga hareketleri gövde ve
kemerler arasındaki eklemler etrafında yapılır. Bu hareketler öne, arka-
ya, yanlara eğilme ve sağa sola dönme hareketidir.
disk
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
79
Kaburgalar, şekilleri ve kıkırdak eklem bağlantıları sayesinde yüksek esneme yeteneği ka-
zanmıştır. Bu özellik sayesinde akciğerler ve kalp, göğüs kafesi içinde rahatça işlev görebilir.
Şekil A’ da görülen on iki adet kaburganın ilk yedi tanesi kıkırdak parçalar aracılığıyla göğüs
kemiği ile eklemleşir. Sekiz, dokuz ve onuncu kaburgalar, yedinci kaburganın kıkırdağına tutunur.
On bir ve on ikinci kaburgalar, birleşme göstermeden ön kısımda serbest sonlanır. Şekil B’de
görülen kaburgalar, arka taraftaki on iki adet sırt omuru ile teker teker eklemleşir.
Kaburgaların göğüs kemiği ile yaptığı eklem
Kaburgaların göğüs omurları ile yaptığı eklem
İnsan vücudu; kemikleri, kasları ve eklemleri sayesinde hareket eder. Günlük hayatımızda ve her
spor branşında yapılan farklı hareketler, farklı eklemleri hareket ettirir. Yüzerken hereket eden eklem-
lerle yürüyüş yaparken hareket eden eklemler farklıdır.
Siz de aşağıda verilen aktivitelerde hangi eklemlerimizin kullanıldığını yazarak arkadaşlarınızın
cevapları ile karşılaştırınız.
Sırt üstü yüzme :……………………………….............
Barfiks :………………………………...........................
Voleybolda smaç :…………………….…………..........
Teniste forhand :……………………………….............
Masa tenisinde backhand :…………………………...
Disk atma :………………………………......................
Futbolda şut :………………………………..................
Koşular :………………………………..........................
Futbolda dış vuruş :………………………………........
Balede temel duruş :……………………………….......
Siz de kendi branşınızdan yola çı-
karak en çok kullandığınız eklemlerini-
zi belirleyiniz.
Aşağıda verilen etkinlikle en çok hangi eklemlerinizi hareket ettirdiğinizi bulunuz.
Şekil A
Şekil B
Sporda Eklemlerimiz
2. Etkinlik
80
Köprücük kemiği ile kürek kemiği arasındaki eklem, göğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki
eklem, omuz eklemi, dirsek eklemi, el bileği eklemi ve el eklemleri üst extremite eklemleri olarak
incelenir.
Köprücük kemiği ile kürek kemiği arasındaki eklem: Köprücük kemiğinin arka ucu ile kürek
kemiğinin genişlemiş ön ucu arasındaki eklemdir. Eklem yüzleri arasında disk vardır. Birbiri üstüne
kayma hareketi yapar.
Göğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki eklem: Göğüs kemiğindeki eklem yüzü ile
köprücük kemiğinin ön ucu arasındaki eklemdir. Eklem yüzleri birbirine tamamen uymasa da ek-
lem yüzleri arasında yer alan diskler sayesinde üç eksenli bir eklem ortaya çıkar. Bu eklem sınırlı
bir şekilde kayma hareketi yapar.
dirsek eklemi
omuz eklemi
g
öğüs kemiği ile köprücük kemiği arasındaki
eklem
k
öprücük kemiği ile kürek kemiği
arasındaki eklem
el bileği kemik-
leri arasındaki eklemler
el eklemleri
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
81
Omuz eklemi: Kol kemiği
(caput humeri) başı ile kürek
kemiğinin çukuru arasın-
da oluşan eklemdir. Eklem
yüzlerinin birbirlerine daha iyi
uyması için, eklem çukuru-
nun ağız kısmında kıkırdak
yapılı bir halka vardır. Üç ek-
senli küresel bir eklemdir. Dış
bağlar bu eklemin yapısını
kuvvetlendirir.
Dirsek eklemi: Bu eklem üç
eklemin birleşmesi ile oluşur.
Bunlar, kol kemiği ile döner kemik
arasındaki eklem, kol kemiği ile
dirsek kemiği arasındaki eklem ve
dirsek kemiği ile döner kemik ara-
sındaki eklemlerdir. Bu üç eklem
tek bir eklem kapsülü ile sarılıdır.
Bu nedenle tek bir eklemmiş gibi
hareket eder. Menteşe tipi eklem-
dir. Kuvvetli dış bağları vardır.
El Eklemleri
• El bileğindeki birinci sıra
kemikler ile ikinci sıra kemik-
ler arasında oluşan eklem-
lerdir. Sınırlı kayma hareketi
yaparlar.
• El bileği ikinci sıra ke-
mikleri ile el tarak kemikleri
arasındaki eklemlerdir. Sınırlı
kayma hareketi yaparlar.
• Birinci el tarak kemiği
ile en dıştaki el bileği kemiği
arasındaki eklem başparmak
eklemidir.
• El tarak kemikleri ile bi-
rinci parmak kemikleri arasın-
daki eklemlerdir.
• Küçük parmak kemikleri
arasındaki eklemlerdir. Baş
parmakta bir diğer parmaklar-
da iki eklem vardır. Menteşe
tipi eklemlerdir.
El bileği eklemi: Döner ke-
miğin alt ucundaki eklem yüzü ile
birinci sıra el bileği kemikleri ara-
sında oluşan eklemdir. İki eksenli
eyer tipi bir eklemdir. Çok kuvvetli
dış bağları vardır.
82
3. ünitede öğrendiğiniz alt extremite kemiklerini hatırlayınız ve bu kemikleri birbirine bağlayan
eklemlerin yerlerini sınıfa getirilen bir iskelet maketi üzerinde tespit ediniz.
Alt extremite eklemleri pelvis eklemleri, kalça, diz, ayak bileği eklemi ve ayak bileği kemikleri ara-
sındaki eklemler olarak incelenir.
Pelvis eklemleri: Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi sacrumun ve iliumun yan yüzleri arasındaki
oynamaz tip eklemlerdir. İçte ve dışta çok güçlü bağlarla desteklenmiştir.
Sağ ve sol, karşılıklı iki çatı kemiğini önde ve orta hatta birleşerek kıkırdak dokuya sahip symphi-
sis pubis (çatı kaynağı) eklemini oluşturur. Hem altında hem de üstünde kuvvetli bağlar vardır.
Kalça eklemi: Uyluk kemiğinin başı ile kalça kemiğinin dış yan yüzündeki acetebulum (büyük
çukur) arasındaki eklemdir. Güçlü bir eklem kapsülü vardır. Eklem içi bir bağı ve kuvvetli eklem
dışı bağları vardır. Küresel eklemdir.
symphisis pubis
(çatı kaynağı)
pelvis eklemleri
kalça eklemi
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
83
Diz eklemi: Uyluk (femur) kemiğinin alt ucu, kaval
(tibia) kemiğinin üst ucu ve önde diz kapağının katıl-
ması ile meydana gelmiş bir eklemdir. Eklem kapsülü
gevşek, ince ve zayıftır. Eklem içinde iç bağlar, sağ ve
sol menüsküsler bulunur.
Ayak bileği eklemi: Kaval kemiği (tibia) ve kamış kemiği-
nin (fibula) alt uçları ile ayak bileği kemiklerinden talus arasında
oluşan eklemdir. İnce bir eklem kapsülü vardır. Sayıca çok fazla
dış yan bağları vardır. Bunlar kapsülü güçlendirir. Menteşe tipi
eklemdir.
Ayak bileği kemikleri arasındaki eklemler: Tibia ve fibula kemiklerinin alt uçları ile aşık kemi-
ğinin (talus) oluşturduğu eklemdir. Aşık kemiğinin alt yüzü ile topuk kemiği eklem yapar. Diğer beş
kemik öne doğru kendi aralarında eklem yapar. Kuvvetli bağları vardır ve bu bağlar hareketleri
sınırlandırmıştır. Bu eklemde kemikler birbirinin üzerinden kayarak hareket eder.
Ayak bileği kemikleri ile ayak tarak kemikleri arasındaki eklemler:
Ön sıradaki ayak bileği kemikleri ile beş adet ayak tarak kemiği arasındaki
eklemdir.
Ayak tarak kemikleri ile ayak parmak kemikleri arasın-
daki eklemler: 1-5. ayak tarak kemikleri ile 1-5. ayak parmak
kemikleri arasındaki eklemlerdir.
Ayak parmak kemikleri arasındaki eklemler: Ayakta-
ki parmak kemikleri arasındaki eklemlerdir. Başparmaklar-
da bir, diğer parmaklarda iki eklem vardır.
84
Aşağıda verilen çalışma kağıtlarını ‘‘Eklem Bilimi’’ ünitesinde öğrendiğimiz bilgiler ışığında ta-
mamlayalım.
Aşağıda verilen kavram haritasını inceleyiniz. Boş kutucukları uygun ifadelerle doldurunuz.
Eklemler
Oynar Eklem
çeşididir
çeşididir
çeşididir
örnektir
örnektir
örnektir
Kafatası
yapısında bulunur.
Şekillerine göre
Eklem kapsülü
Elips eklem
EKLEM BİLİMİ (ARTHOLOJİ)
85
Aşağıdaki şekillerde verilen eklem tiplerinin isimlerini ve vücudumuzda hangi kemikler arasında
bulunduğunu boş bırakılan yerlere yazınız.
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
..................... ........................ .........................
|