Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar taraqqiyoti reja: bmi

kim 
qo‘llangan bo‘lsa, bosh gap tarkibidagi havola bo‘lak esa noreal qo‘llangan. Bosh 
gap tarkibidagi belgisiz qo‘llangan 
uning 
olmoshining sintaktik vaziyatiga ko‘ra 
mazkur qo‘shma gaplar aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gaplardir. Masalan:
Dedi: tengri taolo senga besh xil’at kiydirib durur: muhabbat xil’ati va ma’rifat 
xil’ati va tavhid xil’ati va iymon xil’ati va islom xil’ati. 
Har kim 
tengrini sevsa, 
anga 
oson bo‘lg’ay har ish. Va 
har kim 
tengrini tanisa, ko‘ziga kichik ko‘ringay 
har nima. Va 
har kim 
tengriga birlik bila bilsa, 
anga 
sherik kelturmagay hech 
nimani. Va 
har kim 
tengriga iymon keltursa, emin bo‘lg’ay, barcha nimadin. Va 
agar osiy bo‘lsa, e’tiroz qilg’ay. Va chun e’tiroz qilg’ay, qabul tushg’ay. 
(Nasoyim 
ul-muhabbat 38-bet) 
Mazkur mikromatnda (ko‘chirma gapli qo‘shma gapda) mazmunan bir-biri 
bilan zich aloqada bo‘lgan 7 ta ergash gapli qo‘shma gap mavjud bo‘lib, ulardan 
beshtasi havola bo‘lakli qo‘shma gapdir. Har bir havola bo‘lakli qo‘shma gapning 
ergash gap qismida havola bo‘lak sifatida 
har kim 
belgilash olmoshi qo‘llangan.
Birinchi gapda 
har kim – anga 
havola bo‘laklari mavjud, shunga ko‘ra bu 
to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gap, keyingi gapda esa havola bo‘lak har kim 
faqat ergash gap qismida qo‘llanib, bosh gap tarkibida havola bo‘lak shaklan 
qo‘llanmagan bo‘lsada, uning mazmunan bo‘sh o‘rni ma’lum, bosh gap kesimining 
valentligiga ko‘ra anga olmoshini talab qiladi. Shunga ko‘ra bu ham to‘ldiruvchi 
ergash gapli qo‘shma gap. Uchinchi gapda esa 
har kim – anga 
havola 
bo‘laklarning grammatik shakliga ko‘ra to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gap 
sirasiga kiradi. Navbatdagi to‘rtinchi gapda esa bosh gap tarkibidagi havola bo‘lak 
– anga 
so‘zining o‘rni kesimlik shakllaridan ma’lum, demak, to‘ldiruvchi ergash 
gapli qo‘shma gap. Beshinchi gapda ham ergash gap tarkibida har kim olmoshi 
qo‘llangan bo‘lsada, bosh gap qismida havola bo‘lakning o‘rni ma’lum, u 
“u” 
olmoshidir. Demak, bu gap ega ergash gapli qo‘shma gap. Oltinchi va yettinchi 

---

27
gaplar esa shart ergash gapli qo‘shma gaplardir. Bu gaplarda havola bo‘lak o‘rnida 
ergash gap kesimi orqali ifodalanayotgan shart ma’nosini kuchaytiruvchi