Heftruz л &1 's s L b e h r u z h ə q q I TÜrk deyiMLƏRİ

Naüevi  iiiaz. oxı-ma  -  həş-ımş  danışma.
Nrfli  əda  qoym aq  -  dədəsini  yandım aq,  quldurları,  dbvLt 
ə.iandaı m:  bb irm  canına  salmaq.
N am az tnviri -  f.nldaqçt din  adamı.
Pana  gömür  'ə,  namaz taciridir.
E!ə  məscid əliboşlar yeridir (: 68,  s.27).
NiHöusu belinə  bağlam aq  - ansBağla bdıivo, qeyrəti,  namusu,  bəyanr 
S ı  qə.-dərəni, hacəti  neylin чоп,  -ənoğlu (80,  с  11,  s.85). 
N a n k o r- yaxşılığı bilməyən,  sevgini dəyərləndirməyən. 
Nı.  olar bax, belə bir girndə gedərsək hamımız.
Bunu  nankorlar edərlər yalnız.
Nano  təki  ürəyim  əsir  -  həddən  artıq  səndən  ötrü 
darıxmışam.
Qurbanlar kəsərəm ,  Bakıya gəlsən,
Nanə tək  əsərəm.  Bakıya gəlsən  (  M.Rahim).
Nsşıya  zırna  versən,  yoğun  başından  çalar  -  işi
bilməy ən  adama tapşırsan,  peşiman  olarsan.
)2
‘Behruz  M
h
TüflçdeyihtLri
ORAL ^ХЯШ
ШтЯЯЯ У2Л0ГЯГ  ' -J
Neçəsin  doğdum ,  neçəsuı  boğdum  -  kimsə  gəitb  çıxınca, 
hədsiz narahatlıq  keçirdim.
N eylini in  qızıl  teşti,  içinə  q a n   qusam   -   var-dövlətlə 
xoşbəxt yaşamayandan sonra onun  nə  faydası?
Neylirom qızıl  teşti, içinə qan qusam (335,  s.2S0).
Neysan  kimi  göz  yaşı  tökm ək  -  uzun  müddət  çox  təsirli 
ağlamaq.
Tökdü göz yaşını  kürd r.eysar  kimi,
Qopdu hay- küy səsi  bir  fəqun kimi  ('*? gözəl”).
Nə  ağ dindi,  nə  qara - heç nə  demədi.
Nə  ağzında  dişi  var,  nə  götiində  kirişi  -  işu  :  düşmü' 
dişləri  tökülmüş,  taqətdən düşmüş,  əldən  dıb'mıış 
Onda  bəxtim ıııəııə yaı  okm, tökülm7,  m  dişi,
Nə  ağızda dişi  qalmışdı  nə g.  r-  -  .u  (168,  s  387)
Kaftar  kimi  indi  qocalıbsan kur,.  .ı  yox,
Bundan  sonra çox  başlama çox çünu- çəıayə  (69, 
I 
Nə  axırda  (apm aq  olar,  nə  naxırda  -  !ıcç  yerdə  tapılnın, 
itib batıb.
Nə  b a h a rd ır  nə  də  gü?:  ,  h a rd a n   gəldi  bu  u.ц-gis/  - 
gözlənilməyən yaxşı  bir hadisə.
Nə bahardır  nə də güz, hardan gəldi  bu  norgıiz (26
1
.
Nə  boğazıma  çalı  salıbsan? 
-ərincək,  fərsiz,  adama 
cleyirk ır.
Nə  boğazına ç u:  salıbsan?(i29,  S.48).
Nə  coraba  yam aqdır,  nə  tum an a  bağ  -  heç  nəyə 
yaramayan  adam
Bu  Tərgəldi  ki,  var nə  coraba yamaqdır,  nə tumana bağ (9, 
s. 155).
Nə  çağda ipək, tıə  tiyanda  baram a  ■
  ia \  u  ■
  y., 
r 
“Nə  çağda  ipək,  rə  tiyanda  barama”  m Lnədik  -itatur.it  bu 
məsəlini  d'  ■
  çəkib əz-iv.ünıə dedim i 253,  s.27).
N əfəsi  ağır- qarğışı  ıcz tutan.
■
  Qarğıtma,  dedi  Nələsi  ağırdı  bu  it  uşağının  (296  s. ;  /)■ 
Nofə.si  isti  yerdən  gəıir -   vıub-kıuiı  adam  özüm 
ч  .--ıçç . . 
ilə  başqaları  haqqında mühakimə  yürüdih
ku)

Befmtz  ühqqi
4w^deyim lm ^
Nəfəsi qaralmaq -  təngnəfəs olmaq, töyşümək.
Qalx,  ovladım  qalx!  Deyə-deyə  nəfəsi  qarala-qarala 
müridləri bir-bir ayağa qaldırmağa başladı (144,  s  174).
Nəfəsini  boğazına  yığıb  ••  gördüyü  işı  qurtarmaq 
vəziyyətindədir.
Nəfəs vermək -  azadlıq vermək.
Ömrü uzun olsun,  nəfəs verib bizə,  ağzımızı yuman  yoxdu 
daha (142,  s.123).
Nə  hamam,  nə  tas  -  bir  şeyi  kökündən  danmaq,  birdən 
hər şeyin yox olması
Varlığım belənçi sona çatacaq,
Elə bil yox idim, nə  hamam,  nə  tas? (338,  s. 139).
Nəhəng adam - mütəfəkkir,  tanınmış,  böyük işlər görmüş, 
böyük hünərlərə  sahib olan adam.
Azərbaycan  millətinin  görkəmli  övladı  olan  Nizami 
Gəncəvi dünya ədəbiyyatının nəhəng yaradıcılarından biridir.
Nə indi, nə dindi -  etiraz üçün ağzını da açıb  danışmadı.
Nə  ip qırılır,  nə can  çıxır - yaman gün qurtarmaq bilmir.
Kankan deyər ip qırılmaz, can çıxmaz ( Şükuhi).
Məni biçarə məsciddə oturram, hərçi gün batmaz,
Qırılmaz  ip  və  çıxmaz  can,  işim  fəryadü  -  əfqandır 
(Şükuhi).
Nə iti azıb - burda nə işi var,  ona nə lazımdı''
Firəngdə  onun  nə  alıb  verəcəyi  var?  Parisdə  onun  nə  iti 
azıbdı?  (5,  s.25).
Nə  ki  varıva  hola  qoşaram  -  hər  şeyini  məhv  edərəm, 
evini yıxaram.
Nə  qədər  duz  töksən,  yenə  də  duzsuz  çezir  ■  nə  qədər 
çalışırsan ki,  bəlkə düzələ,  yenə daha pis rəftar edir.
Nə  qoyub, nə axtarırsan  - hər şey biri-birinə dəyib,  sənin 
dediyin mümkün deyil.
Səni kor quş kimi basıb qəfəsə
Nə qoyubsan ki, nə axtarırsan (306,  s.331).
Nənədən  əmdiyi  süd  burnundan  gəlmək  -  ağlagəlməz 
bədbəxtliklərlə  üzbəüz  olmaq,  iııama  görə  insan  öləndə
404
T w tylajm hri
‘Beliniz
anasından  əmdiyi  süd  burnundan  gəlib  tökülər.  Yəni  ölüb 
yenidən dirildim.
Nənəsinə qaş yaxand* -  ana -bacı tanımayan,  pis üzlü. 
Nənəsinin 
əmcəyini 
kəsən/ 
dişləyən 
- 
ana-bacı 
tanımayan,  qohum-əqrəba bilməyən
N ənəsi yerikləyəndə  kərəııey  yeyib  -  səsi  çox uca və pis 
adama  belə  deyirlər.  Kərəney  samavarın  üstünə  qoyulana 
deyilir.
Nə  mığmığası  var,  nə  milçəyi -  Təbrizdə  hava  lap  soyuq 
olanda işlənir.
Nəm-nüm eləmək -  naz eləmək.
Qarın  Quliyev  bir  gənc  alim  və  ştatdankənar  münəqqid 
kimi  bir balaca nəm-nüm elədi (9.  s.27).
Nə  ölüyə  hay  verər,  nə  diriyə  pay  -  heç  kimə  xeyri 
dəyməyən adamdır.
Nərgiz  bildi,  Təbriz  bildi/  xalam  bildi,  aləm  bildi  -
sözünü elə adama demisən ki,  sözü hər  yerə yayacaq.
Nə si.i kəsilib, nə başı  qırxılıb -  isti-soyuq  görməyib.
Nə siinbəyə toxmaqdır,  nə tüfəngə çaxmaq  -  heç bir  işə
yaramayan.
Bu  halınla sünboyə nə toxrnaq, nə də qardaş,
Tüfəngə çaxmaq oldun (328,  s.98).
Nə  üzülə,  nə  düzülə  bilmək  -   biri  ilə  nə  ayrıla,  nə  do 
yola gedə  bilməmək.
-  Düzü  Sarabəyim,  mən  daha  Şahqulu  əmiuşağı  ilə  nə 
üzülə,  nə də düzülə, düzələ bimirəm...  ( 253, s.368).
Nə  tiyanda barama var, nə çarxda ipək -  yoxsulluq;
Nə  tökərsən  aşına,  o  da  çıxar  qaşığına -  nə  yaxşılıq,  nə 
pislik  itmir.
Xəbislərin  axırı  belə  olur,  nə  tökərsən  aşına,  o  da  çıxar 
qaşığına (1,  s. 169).
Ey ağa,  dari-dünyadır mükafatxana,  nə  atsan  aşına,  çıxar o 
qaşığına (318,  s. 129).
Nə  Urmiya  biçinçisi  kimi  oraq  götürmüsən  -iş  almaq 
üçün təkid etmək. ‘

Tmkjfeyimbri
Hefiruz
Na verim  bazarı  - ən ucuz bazar.
Yenə kölələr kimi  satılacağıq nə verim bazarında (235,  s.).
Na  vurnuxursan?  -  niyə  narahatsan,  nə  etdiyini  niyə 
bilmirsən?
Na  yatdın  ki,  nə  yuxu  görəsən?  -  nə  qədər  zəhmət 
çəkmisən ki, istəyirsən bəhrələnəsən.
Na  yemisən-  turşulu  aş  -  möhkəmcə  döymək,  şil-küt 
etmək.
Vurdu ancaq xanıma nə  yemisən turşulu aş,
Əzilib qol-qıçı,  quş tək dağılıb  balü-pəri  (168).
Qəbir  qazan  qəbirin  içində  qol  qalxızıb  oynayır,  elo  ki, 
bunu  çoban  xəbər  verir  ölü  yiyələrinə  nə  yemisən  turşulu  aş,  o 
ki var vururlar, çul təkin sərirlər qəbirin böyrünə (62,  s. 117).
Na  yoğurdum,  nə  yapdım, 
hazırca  kökə  tapdım  - 
əziyyət çəkm ədən bəhrə gördüm.
Nə  yoğurdum,  nə  yapdım,  hazırca  kökə  tapdım  (335, 
s. 119).
Nina- inə girmək -  gizlənmək.
Qaç get, inə Musaxan,
Gəlmədin  dinə,  Musaxan!  (Məşrutə  dövründə  Hacı 
Musaxan Cocqaninin ünvanına söylənən şerdən)
Niyə  Urmiya  oraqçısı  kimi  başımın  üstünü  kəsmisən  - 
Ordubad  keçən  zamanlarda  Təbriz  varlılarının  yaylağı  olub, 
buna  görə  də  hər  lalıazdan  tərəqqi  etmişdi.  Başqa  yerlərdən,  o 
cümlədən Urmiyadan oraya işçilər gedərdi.
Noxtasını qırıb -  qudurub, hamıya əziyyət verir.
O,  səfil darda qalan,  tülkü qovan,  şir bağıranda
Şeytanın  şıllağa qalxan qatırı noxta qıranda (306).
Qəryeyi -Lahicdə  sabiq zaman,
Tutdular bir oğlana toy,  şadiman.
Məşrub içən,  noxta qıran,  oynayan (168,  s.261).
Noxtavı versən qoduq əlinə, aparar salar arpa zəmisinə 
- naşı və  başsız adama taleyini  etibar etsən, səni məhvə aparar.
Noxudu  gülmək  -  xırıltılı,  arasıkəsilməz  gülüş  eşidilirdi. 
Buna el  arası noxudu gülüş deyirdilər (156).
406
üBe
druz  9bqqi
'Mrl^deymtbri
Novdana minmək məşqindən  düş -  bu  yanlış fikirdən əl 
çək.  Təbrizdə  novdan  yağış  suyunu  yerə  axıtmaq  üçün  evlərin 
üstünə,  dama qoyulan tənəkəyə deyilir.
Novdan  başa işləmək - çöldə  qalmaq,  evsiz yaşamaq.
Neçə il işlədi  novdan,  başıma bu kənddə,
İt ilə qol-boyun oldum, gecələr zülmətdə  (301,  s. 129).
Novdan buzu - bir yerdə huyuxub duran,  dinməyən.
Növrağı  pozulmaq  -  dövranın,  həyatın  pozulması 
deməkdir.
Fələk vurdu növrağımız pozuldu,
Yoxdu gülşənimdə bağ nişanəsi (32, e.II,  s.83).
Nuh  əyyamından qalmaq -  çox köhnə.
Görünür,  o  dəftorçə  Nuh  əyyamından  qalıb,  pas  atıb  (9, 
s.152).
Nurəäənnur olmaq - gözlədiyindən artıq nəticə görmək.
N uru  evdə,  Nurunun  qızı  da  evdədi,  dedi  bu  oldu  lap 
Nurələnnur ( Hüseyn kişi).
407

-o-
^ т т З я ш ^ в т
O  biri  dünyaya  gedib  gəhnək  -  ölümdən  qayıtmaq, 
xətərli bir işdən,  ya xəstəlikdən nicat tapmaq.
Ocağı kor/lal -  sonsuz; fərsiz övladı olan.
Mərd ocağı kor olmasın,
Dünya varkən yanar olsun (284, s.91).
Bilirəm, bilirəm  həqqin var sənin,
Övladsız ananın ocağı laldır (H.  Tərlan,  s.20).
Ocağında bayquş qonsun -  evin viran olsun.
Ocağında bayquş qonsun (39,  səh.  138).
Ocağın  sönsün  -   evin  dağılsın,  viran  qalsın,  yaman  günə 
düşəsən (39,  səh. 138).
İndi anladım ki,  ocaq sönərmiş,
Ev əhli küsəyən, övlad küsəyən (74,  s.50).
Ocağı söndürmək -  evini yıxmaq,  pis günə qoymaq.
M əhəmmədrza  quldurluğuna  son  qoymağa  görə,  ölüm- 
dirimə,  fədakarlığa  əl  vuran  insanların  ocağı  islam  inqilabı  adı 
ilə söndürüldü.  Necə deyərlər, inqilab öz balalarını yedi.
Sən nəçin  bizim  ocağımızı  söndürürsən?  Mən ki  sənə  bu- 
yamanlıq etməmişəm (72, с.Ш, s.95).
Ocaq  közsüz  olmaz,  gəlin  sözsüz 
-  gəlinlə  qaynana 
arasında söz olar.
Ocaq közsüz olmaz,  gəlin sözsüz (103,  s.71).
Ocaq yanmasa, tüstü çıxmaz -  bir şey olmasa,  söz-söhbət 
çıxmaz.
O dağa yağdı qar,  bu  dağa oldu xəbər -  bir şey  olmamış 
hər yerə yayıldı.
O dağa yağdı qar, bu dağa  oldu xəbər (103, s.72).
Oda-közə  vurmaq  -  çox  çalışmaq,  bir  tikə  çörək,  bir 
m əqsəd üçün hər çətinliyə dözmək.
Gərəkdir aşiq olan eşq oduna odlansın,
Özün oda-közə vursun, yanıb alovlansın (M'.Etimad).
Oda-alova düşmək -  ağır vəziyyətə, pis günə düşmək.
408

a ıtä ä L
Sən məni  qurtardın alovdan-oddan (11,  s ə h  101).
Od aparmaq -sevgini paylaşmaq.
Əzizim od apara,
Ay doğdu,  o da para,
Yoxdu bir odu keçən.
Sinəmdən od apara (33,  S. 192).
Od çörəyini  bişirməz -  zalım,  oğru.
O divar sənin, bu divar mənim - sərxoşluq  etmək.
Od  qiyməti  -  çox  baha.  Qonşu  qəbilələrdən  ibtidai  icma 
dövründə odu almaq və  saxlamaq çox çətin idi.  Bu deyim həmin 
münasibətlərin izlərini daşıyır.
Bazarda hər şey ocl qiymətinədi (1,  s.91).
Odla oynamaq - təhlükəli  bir işlə məşğul  olmaq.
Odla su arasında qalmaq - çıxıb .-«ız  vəziyyətdə olmaq.
Almanlara  deyirəm  mən  iranlı  yox,  azərbaycanlıyam, 
deyirlər  sübüt  et.  Alıman  vətəndaşlığına  keçmək  üçün  almanlar 
deyirlər  iranlısan,  İran  gərək  icazə  verə.  Qalmışam  odla  su 
arasında (M.Həsən  Purirnanı).
Odlu  tüpürcək atmaq -  haqlı  olaraq  birini  tənqid  atəşinə 
tulmaq.
«Ah mütərcim!» - deyə  bir odlu tüpürcək atdı,
Şübhəsiz düşdü o da tərcümə karın gözünə (267,  səh 309).
Od  parçası - zirək,  bacarıqlı,  diribaş.
Odstız  -ocaqsız  -  yoxsul,  bir  həsir  bir  məmmədnəsir 
olmaq.
Odsuz  ocaqsız  yanmaq  -  haqsız  bir  sözdən  çox  narahat 
olmaq.
O qədər yanmışam  odsuz-ocaqsız,
Suyu da üfürüb içirəm daha (294,  s.49).
Od  tutub  yanmaq  -  yalan  bir  sözün  və  ya  haqsız  bir 
hökmün müqabilində  nifrətdən aşıb-daşmaq.
Tutuldum atəşi- hicrə, Arazla dərdləşdim,
Araz bu dərdimi bildikdə,  od tutub yandı  (Xaqani).
Odu keçmək -  ürəyinin istiliyi azalmaq.
409

‘Beftruz  föqqi
‘lur^deyimhri
Oduna  yanmaq  -   birinin  qüssəsini  çəkmək,  cəfasına 
yanmaq, dərdinə qalmaq
Oduna yananı tammadmmı?  (264,  səh.  72).
Odun  qoymaq  -  qızışdırmaq,  bir  adamı  bir  xətərli  işə 
təhrik etmək.
Sən ey Savalan, yandır odun,  qoy hamı yansın (Savalan).
Od götürmək -  bərk əsəbiləşmək.
Padişahı od götürdü,  o yerindən sıçradı (9,  s.81).
Odu  söndürüb  küllə  oynamaq  -   əsas  məsələni  kənarda 
qoyub xırda bir işlə məşğul olmaq.
Bu ona bənzəyir ki,  mən odu söndürüb,  təsəlli olmaq  üçün 
küllə oynayıram (1,  s.219).
Od  yandırmaq  -   birinin  yolunu  davam  etdirmək,  birinə 
aşiq olmaq.
O  odu  ki  sən  mənim  içimdə  yandırdın,  o  od  heç  vaxt 
sönməyəcək,  ustadım!  (144,  s. 168).
Oğlan,  qız  kəsilməmiş  qarpızdı  -  heç  kəs  bilməz  ki, 
evlənmək istədiyi  qız,  yaxud oğlan nə cürdür.
Oğraş - namussuz.
Oğraş qaşalan Həlmə gözü qaşdan ayırmış,
Cəllad qəm əsiylə bədəni başdan ayırmış (306,  s.66).
Oğru  yadına  daş  salmaq  -   elə  bir  söz  işlətmək  ki,  orda 
olanlar ondan  istifadə  etsinlər,  və  ya uşaqlar  olan  yerdə  şirnidən 
danışmaq.
Oğulu  ataya  qatmaq  -   yəni  oğul  ilə  atanı  bir  yerdə 
vurmaq, döymək.
Vurulan  zərbələrdən  qocanın  naləsi  ucalır.  Bu  səhnəni 
tamaşa  etməkdə  olan  kiçik  yaşlı  oğlu  tab  gətirməyib,  özünü 
atasının  üstünə  atır.  Şallaq  vuran  oğulu  da  ataya  qatır  (282, 
səh. 125).
Ox kimi -  öz dövrünün yeyinlik rəmzi.
Oxlu söz -  qə İt» dəyən söz,  adamı incidən söz.
Bəşir tək qəlbinin yurdu yıxılmış,
Çox oxlu sözə nişanəm,  ey şəm (354,  seh.54).
4 1 0
‘Befiruz
Ä
.
Oxu  atıb  yayı  gizlətmək  -  əsl  niyyətini,  əsas  mətləbi 
gizlətmək,  əlavə  mətləblərdən  bəhs  edərək əsas  m ətləbdən  yan 
keçmək,  yarısını deyib  sonrasını  deməmək.
Oxu  daşa  dəymək  -   arzusu  daşa  dəymək,  maneə  ilə 
üzləşmək, hədəfə,  məqsədə çata  bilməmək.
Heç igidin oxu  daşa dəyməsin
Yad  olmasın  mənim kimi elləri (35, s.488).
Təhsil  almaq  istəyi  ilə  fabrik,  zavod  məktəblərindən 
birinə  üz  tutanda,  necə  deyərlər,  ilk  oxum  daşa  dəydi  (78, 
səh. 163).
Oxunu  qara daşa çalmaq -  məqsədə çatmamaq.
Hökuməti-Zöhhak ol Rüstəmi-Zal,
Oxun qara daşa çaldı da getdi (35,  s.237).
O  qədər səm ən  var ki,  yasəmən  yada  düşmür  -  bu  söz
gileyli  bir  insanın  dilindən  çıxar.  Yəni o  qədər  sevilməyə  adam 
var ki, daha mən yada düşmürəm.
Oldu  olacaq,  qırıldı nacaq - iş işdən keşdi.
Nacaq  qəssabların  əti  iri  tikələrə  bölmək  üçün  istifadə 
etdiyi alətdir.
Olmayacaq  duaya  amin  demək  -  nəticəsi  bəlli  olmayan 
və  ya baş tutmayan  bir işə qarışmaq,  sevinmək.
Ona  qırmızı  qələm çəkmək -  bel  bağlamamaq.
On  bir  ayaq  olmaq  -   günəmuzd  fəhlələr  axşam  ikinci 
çağları  işin  başa  çatmaq  vaxtını  bilmək  və  iş  saatını  bildirmək 
üçün  günəşin  qabağında  dayam.raq,  öz  kölgələrini  ölçərdilər. 
Əgər  kölgələri  11  ayaq  uzunluğunda  olsaydı,  iş  vaxtı  qurtarıb 
deyə  işi  buraxarlar.  Buna  görə  də  Güney  mahalı  və  xüsusilə 
Şəbustərdə  «11  ayaq»  deyimi  axşam  zamanı  olduğunu  ifadə 
edirdi  (346,  səh.788).
On  səkkiz  əyar  -   Azərbaycanda  ən  keyfiyyətli  qızılın 
əyarı  18-dir.  Eybsiz, ən yaxşı  adam.
Keçmişinlə yox işim,
H ər rəngə əlvan olmusan.
İndi  18 əyar,
Ali müsəlmhn olmusan (“Gözəl Təbrizim”).
411

Hefıruz
'lür^deyim bri
Onu,  bunu  bilməm  -  mən  daha  başqa  söz  eşitm ək 
istəmirəm, gərək bu işi görəsən.
Onun  ayağı  biləni  bizim  başımız  bilmir  -   o  çox
savadlıdır.
Oun  ayağı biləııi bizim başımız  bilmir (129,  s.488).
Ordu  -  orduna keçmək - çox arıq.
Qışda qar,  şaxtada yayda günəşin  isti çağında,
Ordu orduna qəmdən dayanıb,  can dodağında (338,  s. 159).
O  sayadan  b u   mayaya  -  şükr  etməlidir,  gözə  dəyən 
tərəqqidir.
Osduraqçı  - özünü yekəxana aparan,  şişirdon.
O.idurub  ayılmaq  -  sonradan  peşiman  olmaq,  bir 
mövzudan başı çıxmayıb  müdaxilə etmək.
Osman köynəyi eləm ək -  bir zadı  bəhanə  edib,  böyük  bir 
faciəyə  çevirmək.
Raşidi  xəlifələrinin  üçüncüsü  Osmani  Əffan  Səlman  Əli 
ilə  öləndən  sonra,  Əli  xilafətə  yetişdi.  Əli  Müaviyəni  Şam 
hakimliyindən 
götürdü. 
Müaviyə 
müxalifətə 
başlayıb, 
peyğəmbərin  arvadı  Aişənin  köməkliyi  ilə  Osmanın  qanlı 
köynəyini Dəməşq  məscidinin qapısından asdılar.  Və Əlini onun 
qatili  kimi  m əruf edib  qisas  istədilər.  Buna  görə  ki,  Osman  və 
Müaviyə  hər ikisi Dəniyüməımə tayfasından idilər.
Otura-otura  ozanın,  gəzə-gəzə  Culfanın  evi  yıxılar -   bu 
deyim  «Dədə  Qorqud»dakı  otura-otura yanımız  axrıdı,  yata-yata 
canımız  -   deyimi  ilə  eyni  mənadadır. 
Yəni  nailiyyət 
qazanmaqdan ötrü  iş görmək lazımdır.
Oturmaq -  “oturmaram”, yəni boşanaram.
Ay  kişi,  apar  bu  qızlan  azdır,  yoxsa  səndə  oturmaram  (46, 
s.226).
Oturtmaq -  birini nəhayət dərəcədə əzgin etmək,  yonmaq, 
taqətdən  salmaq.
Vətən dərdi Şücaəti oturdub (294).
Olururam dizimi görürəm, dururam özümü -  təkəm.
Otururam dizimi görürəm, dururam özümü (103,  s.70).
Ovcuma qoy, ovcuna qoyum -rüşvət ver,  işini düzəldim
4 1 2
Vür^deyimüri
Gör mənə nə deyir,  deyir,  avcıma qoy,  avcına  qoyum,  yəni 
pul ver,  su apar (129,  s.431).
Ovcurıa  qoymaq  -xəbər  vermək,  tələbini  çatdırmaq, 
birinin haqsız sözünə şəstlə cavab vermək.
Nazlı-bəs  sənin  o  xəbərçi  Xədicən  nədir,  mənim 
telefonuma  qulaq asır,  gəlir qoyur sənin ovcuna (9,  s. 187).
Ovcunun  içi kimi tanımaq -  yaxşı tanımaq.
İlxıdakı atların hamısını ovcumun içi kimi tanıyaram (174,  s.6).
Ovçuya  ovu  göstərməzlər,  dağı  göstərərlər  -  yəni  bir  iş 
görən adam üçün bir balaca yardım da kifayətdir, o çörəyini  tapar.
Ovqatına/  kefinə  soğan  doğramaq  -  qanını  qaraltmaq, 
hər şeyi  bir-birinə  vurmaq.
Yaxşı  ki,  Rzaqulu  iti  tərpətdi,  yoxsa  gönü  verəcək  idi 
suya,  ovqatımıza soğan doğrayacaq idi  П ,  s. 14).
O gün ki,  tran  qalxdı öz inqilab  atına,
M illət soğan  doğradı  şahın da  ovqatına (161,  №3).
Şahın  ovqatına soğan doğranmışdı  (46,  s.65).
Ovsarlamaq  -   ovsar  dəvənin  yüyəninə  deyilir.  Birini  ələ 
keçirmək, qul kimi etmək mənasındadır.
Lap bizi  ovsarladılar,  mindilər
Ay keçən əyyam, olasan indilər (267,  s. 151).
Ovuc yazısı -  balaca kağız üstə yazılan sənəd, ərizə, məktub.
Ovuc  yazısı ondan  ibarətdir ki, Mirzə cənabları  yazmaq  is­
təyəndə,  əvvəl ədəb ilə  dizi üstə əyləşir,  sonra cibindən qələm ­
dan  çıxarır,  davat  (mürəkkəbliyə)  bir  qətrə  su  tökür,  qoltuq  ci­
bindən  bir ovuc  yekəlikdə  bir  kağız  parçası  çıxarır.  Və  «bismil­
lah» deyib,  başlayır mətləbi  yazmağa («Yeni yol»,  №   8,  1923).
Oynaya  bilməyən  deyir  ki,  yerim  dardır/  deyir  otaq 
əyridi  -   bacarıqsız  adam  öz  zəifliyini  ört-basdır  etmək  üçün 
gülünc bəhanələr uydurur.
Oynaya bilməyən deyir ki,  yerim dardır (1,  s. 16).
Oyuna  girən  gərak  axıra  qədər  oynasın  -  bir  işi  gərək 
axıra qədər gedəsən (253, s.188).
Oyur-oyur oynamaq -  bir yerdə durmamaq.
Qızmış nər kimi oyur-oyur oynayır (174,  s.9).
4 1 3

Hehruz 
9
b q q i
lürkdevinıhıi
жянвкййвда
Öc adam - çox yeyən,  güclü,  düşmən.
Qanlı  öc papağım başında,
Qılıncım belində,
Ayağı  atımm üzəngisində  idi (219,  s.79).
Qaynayır qəlbimin içində öcüm,
Bilirəm o nəhəngə  çatmaz gücüm  ( A. Şaiq).
Ödü  ağzına gəlmək - iyrənmək.
Ödüm  partladı/ süzdü/ röküldii -  qorxdum.
Ö lkə  baldan tatlıdı  - birinin  adət etdiyi  şey ona  şirindi. 
Öküz -  qanmaz,  anlamaz.
Öküz  inildəməkdən  qanı  cırıldayır  -  zəhər 
к
  çəkən
dinmir,  başqası dillənir.
Öküzün  qaşqasını  döyərlər  -  qaşqa  davakar,  toyun  əy 
məyən,  bir  də  məşhur  mənalarında  işlənir.  Tanınmış  adamı 
döyərlər.
Öküzsənso  də  doğ,  inəksənsə  də  -  ünlər  .  nəzərə 
almayıb tələb etmək.
Vəzir mən heç  şey  bilmirəm, öküzsənso də doğ,  inəksənsə 
də.  Qızı  səndən istəyirəm (46,  s.130).
Öküzü/ iti  öldürənə  sürüdərlər -   işin  səbəbkar  cəzasını 
çəkər.
-  İndi  bu  müsibətləri  göıiir,  ikiəlli  qapazı  vururam  başıma 
deyirəm  ki, 
öz  cəzandı 
çək, 
Mazan, 
öküzü  öldürənə 
sürütdürərlər (1,  s.288).
Öküzün  böyüyü  hələ  pəyədədir  -  işin  çətini  hələ 
daldadır.
Sara bibi, hələ öküzün böyüyü  pəyədədir.
Öküzü yorulana çox söz deyərlər  -  birinin  işi  əyilsə,  ona 
danlaq edən çox olar.
Öküz  yorulanda  silirmə  kəpənək  qonar  -  oir  adam
qüdrətdən düşəndən  sonra  hamı  üçün  oyuncağa çevrilər.
Ölçmək -  vurmaq.
414
‘Befin’:-
täqqi
svonnlıbı
Ana  faıııs ilə ölçdü  qurdun başına,  fams sındı.
Ölçü  -  biçi  bilməmək  -  böyük-kiçik  gözləməmək, 
danı şmag  n ı  bacarma m aq.
Bilməyir heç bu  ağız ölçü- biçi,
Hey  ötür,  sanki sınıb bəndi- biçi ( Əli Nəzmi).
Öl  desə öl, qal desə  qal -  nə desə onu elə.
Rohan  o  bölmür  ki..  Gülsafcah  bölür də.  Desə  ona  öl,  öliir, 
qal  qalır f 72,  c.HI,  s.98).