I. Булим. Бухгалтерия хисоби

Ratsionallik tamoyili
 
tashkilotning xo‘jalik faoliyati shartlari va 
hajmdan kelib chiqqan holda buxgalteriya hisobini ratsional va 
tejamkorlik bilan yuritish zarurligini anglatadi. 
Alohidalangan korxona tamoyili
 
xo‘jalik yurituvch subyektlar va 
ular bilan aloqador bo‘lgan shaxslarning (shu korxona rahbarining, 
buxgalterining yoki boshqa egasining) schyotlari alohidalangan tartibda 
yuritiladi. Misol, korxona egasi, uning kassasidan 1000 sum pul yoki 
ombordan 10000 sum qiymatga ega bo‘lgan qandaydir tovarni o‘zining 
shaxsiy extiyoji chun oldi. Alohidalangan korxona tamoyiliga binoan 
korxonaning hisob registrlarida mablag‘larning kamayishini ko‘rsatish 
kerak. Agar, xo‘jalik subyekt tarkibiga birnechta subyektlar kirsa, unda 
schyotlarni bir to‘plami korxona uchun, boshqasi esa xo‘jalik subyekt 
tarkibiga kiruvchi subyektlar uchun ochiladi. Korxonaning hisob 
registrlarida ularning o‘zaro mulkiy munosabatlari alohida-alohida 
ko‘rsatilishi kerak. 
Offsetting (moddalarning o‘zaro hisobga olinishi) tamoyili
quyidagilarga rioya qilishni taqoza etadi: 
1.
Aktivlar va passivlar o‘rtasida o‘zaro hisobga olinishi bo‘lmasligi 
kerak( boshqa BHMSlarda ko‘zda tutilgan hollar bundan mustasno). 
2.
Daromad va xarajat moddalari o‘zaro hisobga olinishi mumkin 
emas (quyidagi hollar bundan mustasno: BHMS buni talab qiladi 
yoki ruxsat etadi; foyda, zararlar, shuningdek bunday operatsiyalar 
bilan bog’liq xarajatlar va voqealar yakka holda ham, jamlangan 
holda ham muhim emas. Ularning taqdim etilishi operatsiyaning 
yoki bir xildagi bitimlar guruhining mohiyatini eng yaxshi tarzda 
aks ettirsa, bunday miqdorlar umumlashtirilishi va sof asosda 
taqdim etilishi kerak. 

---

217 
3.
Agar daromadlar va xarajatlar o‘zaro hisobga olingan bo‘lsa, 
shunga qaramay korxona muhimlik tamoyiliga asoslanib, moliyaviy 
hisobotlarga izohlarda bu miqdorlarni yoritishi kerak. Masalan, agar 
buxgalteriya balansida "Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-
kitoblar" moddasida ko‘rsatilgan qarz summasini qarzdorlikning 
alohida turlari bo‘yicha ko‘rsatish ko‘zda tutilgan bo‘lsa, unda 
tushuntirish yozuvida qarzlar bo‘yicha tashkil qilingan zahiralar 
ularning alohida turlari bo‘yicha alohida-alohida ko‘rsatilishi lozim. 
3.