İ Ç İ n d e k I l e r t a r I h
Yüklə 359,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
şibendiyyeden ve sâireden bir tekye ve hankâh mahlul oldukda ol tekye ve
hankâhın meşrût olduğu vechile sahihü't-tarikat ve erbâb-ı istihkaktan münasibi tedkik ve tahkik olunarak ana tevcîhi arz u istida olunub sâir tarîk ehline veril- memesi” şeklinde bir tanımlama ile diğer tekkelerin ismi anılmazken özel- likle Nakşî tekkelerinin zikredilmesi önemli bir husustur. Böylelikle di- ğerleriyle beraber Nakşibendî tekkeleri meşihatlerine başka tarikat şeyhle- rinin atanmaması garanti altına alınmış olmaktaydı 23 .
Meclis-i Meşâyih’in kurulmasından yaklaşık otuz yıl önce yapılan bu düzenlemede kullanılan dil ve üslûp son derece seçicidir 24 . Tasavvufî termi- noloji ustalıkla kullanılmış ve tekke çevrelerinin rahatsız olmayacağı bir üslup sergilenmiştir. Örneğin, “Pîrân-ı tarikat ve pişûvâ-yı erbâb-ı hakikat (efâzallahü lenâ bi-füyûzâti esrârihim) hazerâtına ta‘zîm ve hürmet bi-tevfîk-i teala hâmi-i şeri‘at ve tarîkat ve muhyi-i dîn ü devlet olan zat-ı hazret-i şehinşah-ı ve şehriyar-i dilâgâh alempenâh efendimizin kemalât-ı bahire-i mülükâneleri ikti- zasından olduğu” gibi ifadeler ile hem padişahın otoritesi teyit, hem de tari- kat şeyhlerinin manevî pozisyonlarının devlet tarafından tanındığı ifade edilmişti. II. Mahmud’un tarikatlara yaklaşımına dair önemli ipuçları su- nan bu metnin ve uygulamaların Meclis-i Meşâyih’in önemli bir öncülü olduğu kabul edilebilir. Bu bağlamda zikredilecek bir diğer gelişme ise İstanbul’daki tekkele- rin nüfus defterlerinin tutulmaya başlanmasıdır. İlgili arşiv vesikasında belirtildiği üzere, teknik ifadeyle tekkelerde “âmed-reft” yani, gelen-giden kaydının bir defterde tutulması yeni bir hadiseydi. Geçmişte buna benzer uygulamalar sırasında bütün tekkeleri ihtiva eden bir defter kaydının tu-
23 İleride görüleceği gibi, Meclis-i Meşâyih’in ilk nizamnâmesinde Mevlevilerin muafi- yeti zikredilirken, II. Mahmud döneminde hassaten Nakşilerin zikredilmesi fevkalade kayda değer bir olgudur. Devletin bu anlamda sadece Mevlevilere has ayrıcalıklar ta- nımadığı buradan da anlaşılmaktadır. Ayrıca, bu madde ile söz konusu kararların alınmasında Nakşilerin etkili olabilecekleri ihtimalini hatıra getirmektedir. 24 Nitekim hem bu metin hem de Meclis-i Meşâyih nizamnâmesi karşılaştırıldığında ilkinde tarikatlara dair terminolojinin çok daha baskın bir şekilde kullanılmasına kar- şılık, ikincisinde devletin bürokratik dilinin egemen olduğu görülecektir. Bu farklılı- ğın iki dönemi değerlendirme adına önemli bir ölçüt olduğu göz ardı edilmemelidir.
T ü r k K ü l t ü r ü İ ncelemel eri D ergisi
49 tulmadığı belirtilmekteydi. 25 Şubat 1860 (3 Şaban 1276) tarihinde İstan- bul’daki medreseler, tekkeler ve hanlarda talebe ve derviş kıyafetlerinde bir takım “serserilerin” dolaşmasından ötürü, kapsamlı bir sayım yapılması emredilmişti 25 . Tekkelerin sayımında Hüdayî Dergahı Şeyhi Ruşen Efendi, Şah Sultan Tekkesi Şeyhi Necatî Efendi ve Keşfî Cafer Tekkesi Şeyhi Yunûs Efendi memurlara eşlik etmişlerdi 26 . Hatta bu işin daha sistematik hale gelmesi için medreselerin defterini tutan memurun maaşı artırılmış ve maiyetine bir de yardımcı atanmıştı 27 . Aslında, tekkelerdeki dervişlerin kayıtlarının tutulmasının bu yeni dönemde böyle bir şekil kazanmasının altındaki sâikin tam anlamıyla bilinmediği söylenebilir. Gerekçe olarak sunulan güvenlik tedbirlerinden başka, örneğin, bu sayımdan birkaç ay önce gerçekleşmiş ve arkasında tarikat desteği olduğu bilinen “Kuleli Vak’ası” diye anılan hareket ile ne kadar ilintili olduğu sorusu sorulabilir 28 . Zira, gizli bir cemiyet kurarak padişaha suikast yapmayı planlayan bu heye- tin reisi olan Nakşî-Hâlidî Şeyh Ahmed’in ve arkadaşlarının sorgulanması sırasında Nakşiliğe mensup Hazergradlı Şeyh Feyzullah ve Kütahyalı Şeyh İsmail Efendilerin binlerce mürit toplamayı hedefledikleri iddia olun- muştu 29
25 BOA, Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vala (A.MKT.MVL), 114/53, 3 Şaban 1276 (25 Şubat 1860). 26 Ruşen Efendi Celvetî tarikatına mensuptu. Diğer iki şeyh de Sünbülî tarikatındandır. Dolayısıyla, bu dönemde etkili olan tarikatları sadece Mevlevilik ve Nakşibendilik şeklinde göstermenin aslında çok da yeterli olmadığı ifade edilmelidir. Zira, bu ör- nekte Celvetî ve Sünbülî tarikatlarının da devlet tarafından önemsendiği görülmekte- dir. Şeyh Ruşen, Şeyh Yunus ve Şeyh Necatî Efendilerin bu hizmetleri mukabilinde iki bin beş yüzer kuruş aldıkları anlaşılmaktadır bkz. BOA, İrade, Dahiliyye (İ.DH), 452/29963, 16 Mart 1860 (23 Şaban 1276). 27 Memur katibin 100 kuruş olan maaşına 500 kuruş zam yapılmış ve yanındaki yardım- cısına da 250 kuruş tahsis edilmişti bkz. BOA, İrade, Meclis-i Vala (İ. MVL) 432/19043, 5 Haziran 1860 (16 Zilkade 1276). 28 Roderic Davison, eserinde Süleymaniyeli Şeyh Ahmed Efendinin darbe yapmayı planlayan gizli cemiyetin lideri olarak İstanbul’da ulema kanalıyla medrese softaları arasında etkisinden bahseder. Ayrıca, Şeyh Ahmed’in diğer şeyhler nezdindeki etkin- liğine delil olarak birkaç bin mürit yardımı ve asker toplama vaatleri aldığından bah- setmiştir (Roderic Davison, Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856-76), çev. Osman Akınhay, İstanbul 1997, I, 117). 29 Uluğ İğdemir, Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, Ankara 2009, s. 62-64; Burak Onaran, “Kuleli Vakası Hakkında “Başka” Bir Araştırma”, Tarih ve Toplum Yeni Yak- Yüklə 359,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|