I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Qo‘llash
. 
Tirik organizmlar hayotida jinsiy ko‘payish qanday o‘rin tutadi?
Tahlil. 
Hasharotlar yordamida va shamol orqali changlanadigan gullarning o‘zaro o‘xshash va farqli 
jihatlarini tahlil qiling.
Sintez
. Ayting-chi, akvariumingiz devorida yashaydigan xlamidomonada qanday yo‘l bilan ko‘paya
-
di? Nima uchun?
Baholash
. Rasmni diqqat bilan kuzating. Nima deb o‘ylaysiz? Issiqxonaga qo‘yilgan bu qutilar 
qan day ahamiyatga ega?
Topshiriq
Maktab hovlisida o‘sadigan 
akatsiya daraxti har yili qiyg‘os 
gullaydi, lekin hech meva tug
-
maydi. Buni qanday izohlaysiz?
Tuxum hujayra
Markaziy hujayra
Urug‘ kurtak
Tuguncha
Spermiy
Spermiy
Meva eti
Urug‘ po‘sti
Endosperm
Murtak
Urug‘
Meva
10.9-rasm.
Gulli o‘simliklarning urug‘lanishi.

---

143
10.2. LOYIHA ISHI.
 O‘SIMLIKLARNING VEGETATIV KO‘PAYISHINI O‘RGANISH
Maqsad: 
o‘simliklarning vegetativ organlar orqali ko‘payishini o‘rganish.
Vegetativ ko‘payish
o‘simliklarning vegetativ organlari: novda va ildiz 
orqali amalga oshadi.
Yovvoyi tabiatda sodir bo‘lib turadigan yer ko‘chkilari, suv toshqinlari 
natijasida millionlab daraxt va butalar nobud bo‘ladi. Ularning tuproq osti
-
da qolgan novdalaridagi kurtaklardan yangi o‘simliklar rivojlanadi. Ko‘p yillik 
o‘tlar shakli o‘zgargan yerosti novdalari orqali ko‘payadi. Yovvoyi o‘simliklar ana shu tariqa 
vegetativ usulda ko‘payib, tabiatda o‘z turini saqlab qoladi.
Tez va yuqori hosil olish, sifatli navlarni saqlab qolish hamda ko‘paytirish maqsadida 
madaniy o‘simliklar vegetativ yo‘l bilan ko‘paytiriladi. Insonlar qishloq xo‘jaligida madaniy 
o‘simliklarni ko‘paytirishning quyidagi usullaridan foydalanadi.
Ayrim o‘simliklarning, masalan, binaf-
shaning bargi qo‘shimcha ildiz hosil qilish 
xususiyatiga ega.
Olcha, malina, olxo‘ri, na’matak kabi 
o‘simliklarning ildizlarida hosil bo‘ladigan 
qo‘shimcha kurtaklardan yangi o‘simlik – 
ildiz bachkilar rivojlanadi.
Qulupnayning jingalaklarida hosil bo‘ladigan 
kurtaklardan yosh o‘simlik rivojlanadi.
Qoraqat, atirgul, tol, terak kabi o‘sim
-
liklarning yetilgan novdalaridan 25–30 cm 
lik qalamchalar kesib olinadi. Ular erta 
bahorda unumdor tuproqqa ekiladi. Qalam-
chalardan qo‘shimcha ildiz o‘sib chiqib, 
yangi o‘simlik rivojlanadi.
Kartoshka, topinambur kabi o‘simliklar 
tugunaklari yordamida ko‘paytiriladi.
Lola, nargis, boychechak kabi o‘simliklar 
piyozboshlari orqali ko‘payadi.

---

144
Yalpiz, shirinmiya, qamish kabi o‘simliklar-
ning ildiz 
poyasidagi kurtaklaridan yangi 
o‘simlik rivoj lanadi.
Shakli o‘zgargan yerosti novdalar (piyoz-
bosh, tugunak va ildizpoya) o‘simlikning 
vege tativ ko‘payishiga xizmat qiladi.