I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Poyalarning xilmaxilligi
Tik o‘suvchi 
Ilashib o‘suvchi 
O‘ralib o‘suvchi 
O‘rmalab o‘suvchi
Kurtak 
boshlang‘ich novda bo‘lib, boshlang‘ich poya, boshlang‘ich barglar va boshlang‘ich 
kurtaklardan tashkil topgan. Kurtaklar tashqi tomondan uni qurib qolishdan, sovuq va issiqdan 
himoya qiluvchi qobiq (shakli o‘zgargan barg)lar bilan qoplangan. Novda ning uchida uchki 
kurtak, barg qo‘ltig‘ida esa yonkurtak joylashadi. Yonkurtaklardan yangi novdalar rivoj lanadi. 
Qo‘shimcha kurtaklar ildiz hamda barglarda hosil bo‘ladi 
(3.10-rasm)
.
Novda tizimi • Poya • 
Bo‘g‘im • Bo‘g‘im oralig‘i • 
Barg • Kurtak
3.9-rasm.
Novda tizimi.
Uchki kurtak
Barg qo‘ltig‘i
Bo‘g‘im
oralig‘i
Barg
Poya
Yonkurtak
Bo‘g‘im
Rayhon
Qalampir
Tok
No‘xat
Qo‘ypechak
Qulupnay

---

52
Barg – 
novdaning yon organi. Barg fotosintez, suv bug‘latish – transpiratsiya, gaz alma-
shinuvi va vegetativ ko‘payishga xizmat qilish, oziq moddalar jamg‘arish kabi funksiyalarni 
bajaradi. Barg 
barg yaprog‘i
va 
barg bandi
dan tashkil topgan 
(3.14-rasm)
. Ayrim o‘simliklar 
barg bandining pastki qismida yon bargchalar ham bo‘ladi. 
Olma, o‘rik, nok, terak, yong‘oq, anjir, tok, bodring, qovun kabi o‘simliklarning bargi bandli; 
lola, shirach, gulsafsar, bug‘doy, makkajo‘xori, arpa, sholi kabi o‘simliklarning bargi poyaga 
bandsiz birikadi 
(3.11-rasm)
.
Barg yaproqlari unga mustahkamlik beruvchi hamda moddalar transportini ta’minlovchi 
tomirlarga ega. Ikki pallali o‘simliklarning bargi to‘rsimon (panjasimon) yoki patsimon, bir 
urug‘pallali o‘simliklar bargi esa parallel yoki yoysimon tomirlangan 
(3.12-rasm)
. 
Nima uchun barglar shakli va hajmi jihatidan farq qiladi? 
Bargning suv bug‘latishi uning tuzilishiga bog‘liq. O‘simlik barglari mayda, ba’zan ignacha
-
lar (qarag‘ay) va tangachalar (archa, saksovul) shaklida bo‘lishi suvni kam bug‘latishga mos-
lashish hisoblanadi. Katta yuzaga ega barglar suv bug‘latishini kamaytiruvchi tukchalar va 
mum bilan qoplangan bo‘ladi. 
O‘simliklar bargi novdada navbat bilan, qarama-qarshi va halqa hosil qilib joylashadi. Olma, 
o‘rik, terak, tut, tok, atirgul, g‘o‘za, pomidor kabi o‘simlik barglari poyaning har bir bo‘g‘i mida 
bittadan navbat bilan joylashadi. Rayhon, yalpiz, nastarin, kiyiko‘t kabi o‘simlik barglari poya 
Bandli barg
Bandsiz barglar