I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 112-115 .......................................... 325

Bu sözlərdən çıxan nəticə budur: Həvarilər üzr istəmə xüsusiyyətli

sözlərinə göydən enən süfrənin yeməklərindən yemək olan məqsədlərinə,

məmnun edici gözəl məqsədlər əlavə etdilər. Məqsədləri kafi ədəddə

möcüzə gördükdən sonra yeni bir möcüzə istəyələrinin kobudluğunu

aradan qaldırmaqdır. İsa Peyğəmbər də (ə.s) bu israrlarından sonra istəklərinə

cavab verdi.

"Məryəm oğulu İsa belə dedi: Allahım, ey Rəbbimiz! Bizə göydən bir

süfrə endir ki, (bu gün) həm əvvəlkilərimiz, həm də sonrakılarımız üçün bir

bayram və səndən bir möcüzə olsun. Bizə ruzi ver. Sən ruzi verənlərin ən/en

xeyirlisisən." İsa Peyğəmbər (ə.s) süfrə istəyə mövzusunda özünü

də həvarilər arasına qatdı və "Allahım, ey Rəbbimiz!" deyərək geniş

əhatəli bir ifadə ilə Rəbbinə səslənərək işə başladı. Halbuki

həvarilər ona "Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş bir süfrə endirə bilər

mi?" demişlər idi. Beləcə başdakı seslenişin dua ilə uyğunlaşması təmin edilmiş

oldu.

Bu dua, peyğəmbərlərin Quranda nəql edilən duaları arasında

başlanğıcının xüsusiyyəti səbəbi ilə təkdir, bir başqa bənzəri yoxdur.

Çünki bu dua, "Allahım, ey Rəbbimiz!" deyərək başlayır. Halbuki digər

dualar ya "ey Rəbbim" və ya "ey Rəbbimiz" deyə başlayır. Bunun

yeganə səbəbi, dua mövzusu hadisənin incəliyi və girişin möhtəşəmliyidir.

Bəli, Quranda köçürülən tərif növlərində bu cür bir girişə

rast gəlinməkdədir. Bu ayələrdə olduğu kimi: "Də ki: Həmd Allaha

məxsusdur." (Nəml, 59) "Da ki: Allahım, ey mülkün maliki..."

(Al/götürü İmran, 26) "Da ki: Ey Allahım! Ey göylərin və yer üzünün yoxdan

var edicisi..." (Zumər, 46)

İsa Peyğəmbər (ə.s) bu seslenişin arxasından, bu enəcək süfrə

haqqında özü və yoldaşları üçün məqsəd xüsusiyyətində bir ünvan

ortaya qoydu. Bu ünvan enəcək süfrənin özü və ümməti üçün

bayram olmasıdır. Həvarilər istəkləri əsnasında enəcək süfrənin

özlərinə məxsus bir bayram olmasını istədiklərini söyləməmişlər idi.

Lakin İsa Peyğəmbər bu istəyinə gözəl bir ünvan taxdı və onu

gözəl bir qəlibə tökdü. Məqsədi, əlləri altında və gözləri qarşısında

bir çox ilahi möcüzə varkən başqa bir möcüzə istəyində ol/tapılma

görünüşündən xilas olmaq və istəyinin Allahın xoşuna gələcək,

ONun ucalığı ilə ziddiyyət təşkil etməyəcək bir istək olmasını təmin etməkdir.

Çünki bayram xalq arasında söz birliyi meydana gətirər, millətin

326 ........................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

həyatını yenilər/yeniləyər, bayram edənlərinin könüllərini coşdurar, hər təkrarlanışında

dinin ucalığını elan edər.

Bundan ötəri İsa Peyğəmbər "həm əvvəlkilərimiz, həm sonrakılarımız

üçün bayram olsun..." dedi. Yəni ümmətimizin ilk birliyi

və sonradan onlara qatılacaqlar üçün. Ayələrin məzmunundan bu

məna çıxır. Çünki "id=bayram" sözü, "avd=dönme, təkrarlanma"

kökündən gəlir. Bir hadisənin bayram ola bilməsi üçün periodik

olaraq və sərhədsiz bir şəkildə nəsildən nəsilə köçürülərək təkrarlanması

lazımdır.

Daha əvvəl söylədiyimiz kimi bu enən möcüzə növü yalnız İsa

Peyğəmbərin (ə.s) qövmünə məxsus olduğu kimi, bu bayram da onlara

məxsusdur.

"Səndən bir möcüzə olsun." İsa Peyğəmbər, serzenişe səbəb

olmayacaq gözəl bir məqsəd olaraq bayram məsələsini önə al/götürdükdən

sonra, bu məqsədə bu istəyin Allah tərəfindən göstərilən bir möcüzə

olmasını əlavə etdi. Sanki bu ana məqsədin üzərinə gələn artıqdan bir

faydaymış kimi, tək başına güdülən bir məqsəd olmadığı üçün serzenişe

və hirsliliyə məruz olmayacaq kimi bir ifadə istifadə edildi. Əksinə

halda əgər möcüzə olaraq tək başına məqsəd olsa idi, onu istəmək

arzu edilməyən nəticə verməkdən xilas ola bilməzdi. Çünki bu möcüzədən

gözləniləcək bütün yaxşı nəticələndirər, İsa Peyğəmbərin (ə.s) hər Allahın

günü həvarilərə və başqalarına göstərdiyi möcüzələrdən əldə

edilə bilərdi.

"Bizə ruzi ver. Sən ruzi verənlərin ən xeyirlisisən." İsa Peyğəmbər

ruzi verməyi başlı başına məqsəd olmayan, lakin bayram istəyinə

söykənən bir başqa fayda olaraq saydı. Həvarilər isə onu başlı

başına bir istək olaraq dilə gətirmişlər idi. Bilindiyi kimi, "İstəyirik

ki, ondan yeyək." deyərək bu maddəni başlı başına bir məqsəd olaraq

danışmış və onu digər məqsədlərin qabağına keçərmişlər idi. Lakin

İsa Peyğəmbər (ə.s) tək başına güdülməyən bir məqsəd saydı və

onu digər məqsədlərdən sonraya buraxdı. Ayrıca "yemək" sözünü

"ruzi" sözü ilə dəyişdirərək bu maddəni, "Sən ruzi verənlərin

ən xeyirlisisən." cümləsi ilə nöqtələdi.

İsa Peyğəmbərin (ə.s) həvarilər tərəfindən əsl məqsəd olaraq alınan

yemək yeməyi bilvasitə fayda olaraq al/götürdüyü yolundakı görüşəmiyin

dəlili budur: O ən başda bu möcüzəni ümməti və özü üçün

Maidə Surəsi 112-115 .......................................... 327

istədi. Bu istək onların istəklərinə əlavə etdiyi bayram istəyidir. Beləcə

bu hadisənin Allahdan gələn bir möcüzə olması ilə ruzi olması,

bəzilərinə məxsus olub da başqa bəzilərinə məxsus olmayan,

hər kəsi əhatəsinə al/götürməyən, bilvasitə bir fayda kimi iki sifət halını

al/götürdü.

İsa Peyğəmbərin (ə.s) Rəbbinə qarşı geyindiyi təəccüblü ədəbə

diqqət yetirənlər və onun sözlərini həvarilərin sözləri ilə müqayisə edənlər

-ki hər iki söz də süfrənin enməsini ifadə edir- heyrətə düşərlər.

İsa Peyğəmbər həvarilərin sualını ələ aldı, onda oynağalar

və çıxarmalar etdi, bəzi hissələrini önə al/götürərək bəzi hissələrini

arxaya atdı, bəzi sözlərini dəyişdirdi, bəzilərini eynilə mühafizə

etdi və sonunda uca Allaha yönəldilməsi yaraşıq al/götürməyən

sözlər, qulluq ədəbinin bütün incəliklərini ehtiva edən ən gözəl sözlərə

çevrildi. Onun sözlərinin incəliklərini irdələsən heyrətlər içində

qalarsan.

"Allah da belə buyurdu: Mən şübhəsiz onu sizə endirəcəyəm; amma

ondan sonra kim inkar etsə, ona aləmlərdə heç kimə etməyəcəyəm

əzabı edərəm." Mecma'ul-Beyan təfsirində verilən məlumata görə

ayədə keçən və "endirəcəyəm" şəklində mənalandırdığımız sözü,

Mədinə və Şam alimləri ilə Asammı-nezzılıha" şəklində

oxuyarkən, geridə qalanlar onu "munziluha" şəklində oxumuşlardır.

Bu ikinci oxunuş daha uyğundur. Çünki "munzilu-ha" sıygası bir

dəfədə endirmə mənasını verər ki süfrənin enişi belə bir hadisədir.

"Munezziluha" qəlibi isə, daha əvvəl bir neçə dəfə söylədiyimiz kimi

geniş şəkildə tədrici endirmə mənasında istifadə edilər.

"Mən şübhəsiz onu sizə endirəcəyəm." Bu ifadə, uca Allahdan

süfrənin endiriləcəyinə dair açıq bir vəddir. Xüsusilə "munziluha"

sözünün adı fail olaraq istifadə edilməsi, hərəkət qəlibinin istifadə edilməmiş

olması, bu vədi gücləndirməkdədir. Bunun tələb etdiyi nəticə

isə süfrənin həqiqətən enmiş olmasıdır.

Bəzi təfsirçilərə görə bu süfrə həqiqətən enmədi. et-Dürr'ül-Mensur

və Mecma'ul-Beyan təfsirlərində və başqa bəzi əsərlərdə iştirak edən

Həsəndən və Mucahitdən nəql edilmiş rəvayətlər bu yoldadır. Bu

rəvayətlərə görə, adları keçən sələfi təfsir alimləri belə demişlər:

Bu süfrə enmədi. Çünki həvarilər Allahın qaçdığı şərti eşidincə,

"Onu istəmirik, ona ehtiyacımız yox" deyərək enməsini istəməkdən

imtina etdilər və süfrə həqiqətən enmədi.

328 ................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Gerçək budur ki, bu ayənin süfrənin endiyinə dəlaləti açıqdır. Çünki

süfrənin enəcəyi yolunda açıq bir vəd ehtiva edir. Uca Allah, açıq

vəddə ol/tapılma comərdliyini göstərəcək, lakin onlar bu istəkdən

imtina edəcəkləri üçün enməyəcəyini bilərək bu vəddə ol/tapılacaq deyə

düşünülə bilməz. Çünki belə davranmaq Allahın şanına yaraşmaz.

Ayədəki vəd açıqdır və ehtiva etdiyi əzab isə enişdən sonrakı kafirliyə

söykənilmiş bir cəzadır.

Başqa bir deyişlə, ayə süfrənin enəcəyinə dair mütləq bir vəd

ehtiva edir. Sonra kafirliyə qarşı əzabı bunun bir detalı olaraq elan

edir. Yoxsa kafir olunduğunda əzaba uğramağı qəbul etdikləri

təqdirdə süfrənin endirilə biləcəyi vəd edilmir. Ancaq elə olsa

şərtin qəbul edilməməsi halında vədin ortadan qalxacağı və istəklərindən

imtina et-meleri səbəbi ilə süfrənin enməməsi irəli sürtülə bilərdi.

Bu incəliyi yaxşı anlamaq lazımdır.

Hər nədirsə. Uca Allahın süfrəni endirəcəyi yolundakı vədinin

bu möcüzədən sonra kafir olanların əzaba uğrayacaqları şəklindəki

bir ağır təhdid ehtiva etməsi, İsa Peyğəmbərin (ə.s) duasının rədd edildiyini

deyil, qəbul edildiyini göstərər. Tək duanı izləyən bu ilahi

qəbul, bu möcüzənin onların əvvəlkilərinin və sonrakılarının faydalanacaqları

mut-lak bir rəhmət olduğunu ortaya qoyduğu üçün uca

Allah bu rəhmətin mütləqliyini qaçdığı şərtlə qeydləndirmişdir.

Yəni uca Allahın yalnız onlara təsis etdiyi bu bayramdan onların

hamısı faydalana bilməz. Ondan ancaq içlərindəki möminliklərini

davam etdirən möminlər faydalana bilər. Bu möcüzədən sonra kafir

olanlar isə ondan ən ağır şəkildə zərər görəcəklər.

Bu iki ayə, tələb etdiyi nəticə baxımından duanın mütləqliyi ilə

qəbulun qeydə bağlanması baxımından bu ayələrə bənzər: "Hanı

Rəbbi, İbrahimi bəzi sözlərlə sınamış, o da onları yerinə

gətirmişdi. Bunun üzərinə Allah 'Səni insanlara imam edəcəyəm'

demişdi. İbrahim 'Soyumdan da' dəyincə, Allah 'Mənim əhdim zalımlara

çatmaz' buyurdu." (Bəqərə, 124) "Sən bizim dostumuz, əfəndimizsən.

O halda bizi bağışla, bizə mərhəmət et/ət, sən bağışlayanların

ən xeyirlisisən. Bizə həm bu dünyada, həm də axirətdə xeyirli

olanı yaz. Biz sənə yönəldik. Allah dedi ki, əzabıma dilədiyimi

çarpdıraram. Lakin rəhmətim hər şeyi əhatə etmişdir. Onu günahlardan

çəkinənlərə, zəkatı verənlərə və ayələrimizə inananlara yazacağam."

(Ə'RAF, 156)

Maidə Surəsi 112-115 ........................................................ 329

Daha əvvəl ifadə etdiyimiz kimi, İsa Peyğəmbərin ümmətinə

məxsus olaraq nəzərdə tutulan bu əzabın əsl səbəbi, onların başqa bir

ümmətə bənzəri verilməmiş olan, sırf özlərinə məxsus növdən

bir möcüzə istəmiş olmalarıdır. Bu istəkləri qarşılanınca, arxasından

kafir olduqları təqdirdə başqa heç bir ümmət üçün nəzərdə tutulmamış

olan bir əzabla təhdid edildilər. Eynilə belə bənzərsiz bir imtiyazla

şərəfləndirildikləri kimi.

Bundan aydın olur ki, ayənin sonundakı "aləmlər"dən məqsəd

yalnız müasirləri deyil, bütün ümmətlərin aləmləridir. Çünki bu

anlayış, qarşılarında üstünlük təmin etdikləri insanları ifadə edir

ki, bunlar yalnız İsa Peyğəmbər (ə.s) zamanında yaşayan ümmətlər

deyil, daha əvvəlki və daha sonrakı bütün ümmətlərdir.

Yenə buradan aydın olur ki, "ona aləmlərdə heç kimə etməyəcəyəm

əzabı edərəm." ifadəsi, ağır bir əzaba istiqamətli şiddətli

bir təhdid olmaqla bu əzabın bütün əzablardan, bütün cəzalardan

daha şiddətli və acı/ağrılı verici olacağını göstərməz. Bu ifadənin məqsədi,

yalnız bu əzabın növündə tək olacağını və ümmətlər arasında

yalnız onlara məxsus olduğunu açıqlamaqdır.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Mecma'ul-Beyan təfsirində İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s)

"Rəbbin... endirə bilərmi?" ifadəsi haqqında belə nəql edilər: "Bu

ayənin mənas(n)ı, 'Sən Rəbbinə dua edə bilərsənmi?' şəklindədir."

Mən deyərəm ki: Bu məna Ehlisünnet kanalıyla Aişə və Səid b.

Cübeyr kimi bəzi səhabələrdən və təbiindən rəvayət edilmişdir. Bu,

daha əvvəl ayələ əlaqədar ortaya qoyduğumuz anlama dönükdür. Çünki,

İsa Peyğəmbərin (ə.s) gücünü sual mövzusu etmək, ancaq

onun hikmət və məsləhət baxımından edəcəyi qiymətləndirməyə

bağlı bir gücünü düşünərək doğru ola bilər, yoxsa gücün özü mənasında

ona belə bir sual yöneltilemez.

Tefsir'ul-Ayyaşi'de İsa b. Şiədən, o da atasından, o da İmam

Məhəmməd Misdən (ə.s) belə rəvayət edilər:

"İsrailoğullarına enən süfrə qızıl zəncirlərlə sarkıtılmıştı. Üzərində

doqquz balıq və doqquz çörək vardı."

Mən deyərəm ki: Bu rəvayətin başqa bir ifadəsində süfrədəki yeməklərin

doqquz "envan" və doqquz çörək olduğu ifadə edilir ki, bu

330 ......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

rəvayətdəki "envan" sözü balıq mənasını verən "nun"un çoxluğudur.

Mecma'ul-Beyan təfsirində Ammar b. Yasirdən, o da Peyğəmbər

əfəndimizdən (s. a. a) belə rəvayət edilər: "Göydən endirilən

süfrədə əlavə-mek və et/ət vardı. Çünki həvarilər İsa Peyğəmbərdən

yeməklə bitirə bilməyəcəkləri bir yemək istədilər. Bu istəkləri üzərinə

onlara 'Bu möcüzəyə xəyanət etmədiyiniz, ondakı yeməkləri saxlamadığınız

və bu sirri ifşa etmədiyiniz müddətcə bu süfrə davamlıdır,

heç tükənməz. Amma əgər bu qadağan edilən işləri etsəniz, əzaba

çarpdırılarsınız. Lakin süfrənin üzərindən daha bir gün keçmədən

onlar xəyanət etdilər, üzərindəki yeməkləri saxladılar və bu sirri ifşa

etdilər."

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət et-Dürr'ül-Mensur təfsirində Tirmiziyə,

İbni Cərirə, İbni Əbu Xatəmə, İbni Enbariyə, Ebu'ş-Şeyh'e və

İbni Mürdeveyhə söykən/dözülərək Ammar b. Yasirin nəql etdiyi Peyğəmbərimizin

(s. a. a) sözü olaraq iştirak etmişdir. Bu rəvayətin sonunda

"Buna görə İsrailoğulları əzaba çarpdırılaraq meymunlara və

donuzlara çevrildi" ifadəsinə yer verilmişdir.

et-Dürr'ül-Mensur təfsirində belə deyilir: "İbni Cərir, İbni Münzir

və İbni Əbu Xatəm bu rəvayətin bənzərini başqa bir kanaldan

həbs olunmuş olaraq Ammar b. Yasirə söykəyərək nəql etmişlər.

Tirmizi bu rəvayətin həbs olunmuş olaraq xarakterizə edilməsi çox doğrudur,

demişdir."

Bu xəbərdə söz mövzusu edilən həvarilərin yedikcə tükənməyəcək

bir yemək istədikləri yolundakı rəvayət ayələ tam olaraq

uyğunlaşmır. Bunun səbəbi onların nəql edilən "Buna şahidlik

edənlərdən olaq." şəklindəki sözləridir. Çünki yedikcə tükənməyən

yemək birinin şahidliyinə möhtac deyil. Amma əgər bu

şahidliklə qiyamət günü şahidliyi nəzərdə tutulmuş olsa o başqa.

Ayrıca bu xəbərdə onların əzaba çarpdırılaraq meymunlara və

donuzlara çevrildikləri ifadə edilir. Xəbərin məzmunundan aydın olduğu-

na görə, bu təhrif edilmə onlara xəbər verilmiş olan əzabdır.

Bu nöqtə başqa bir mübahisə/müzakirəyə qapı açır. Çünki "ona aləmlərdə

heç kimə etməyəcəyə(i)m əzabı edərəm." ifadəsi zahirde söz

mövzusu əzabın yalnız onlara məxsus olduğu mənasını verər. Halbuki

Quranda başqalarının heyvana çevrilmə cəzasına uğradıldıq