I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 116-120 ............................................................ 369

bilmədiyin bir şeyi əsla/çəkin məndən istəyə. Sənə cahillərdən olmamanı

nəsihət edərəm.' Nuh dedi ki: Rəbbim, bilmədiyim bir şeyi

səndən istəməkdən sənə sığınaram. Əgər məni bağışlamaz və mənə

ağrımazsansa, ziyana uğrayanlardan olaram." (Hud, 42-47)

Heç şübhəsiz, Nuh Peyğəmbərin (ə.s) sözlərindən ilk baxışda

onun oğulunun qurtuluşu üçün dua etdiyi aydın olar. Lakin hadisələ əlaqədar

ayələr araşdırılınca, məsələnin iç üzünün başqa cür olduğu görülər.

Belə ki, məsələnin bir tərəfi belədir: Uca Allah, "Hər canlı növündən

bir cütü və (boğulacağına bağlı) əleyhlərində hökm

verilənlər xaric, ailəni və inananları gəmiyə yüklə." (Hud, 40) buyruğu

ilə Nuh Peyğəmbərə ailəsini və möminləri yanına al/götürərək gəmiyə

minməsini əmr etdi. Beləcə haqqlarında qəti hökm verilənlər

xaricindəki ailə fərdlərinin xilas olacağını özünə vəd etdi.

"Allah inkar edənlərə, Nuhun və Lutun bərabər/yoldaşlarını nümunə verdi."

(Təhrim, 10) ayəsində ifadə edildiyi üzrə Hz. Nuhun bərabər/yoldaşı kafir idi. Lakin

oğulunun, haqq çağırışını rədd etdiyi ortaya çıxmamışdı. Uca Allahın

kəlamında, onun bir kənarda dayanarkən atası ilə arasındakı qarşılıqlı

danışmasıyla əlaqədar verilən məlumatdan ortaya çıxan şey, onun atasının

əmrinə qarşı gəlməsi idi. Bu da açıqca kafir olma mənasında

deyil. Buna görə Nuh Peyğəmbər onun xilas olacaqlar arasında

olacağını sanmış ola bilərdi. Çünki onun oğulu olduğu müəyyən

idi və kafirlərdən biri deyildi. O halda qurtuluş vədinin içində olmalı

idi.

Kənar yandan uca Allah, insanlar haqqında Nuh Peyğəmbərə bu

qəti hökmü vəhy etdi: "Nuha vəhy edildi ki: Qövmündən, daha əvvəl

inananlar xaricində kimsə inanan olmayacaq, onların etdiklərindən

ötəri kədərlənmə. Gözlərəmik qarşısında və vəhyimiz lazımınca

gəmini et və zülm edənlər mövzusunda mənə xitabda ol/tapılma

(qurtuluşları üçün mənə yalvarma); onlar mütləq boğulacaqlar."

(Hud, 36-37) Görəsən bu ayədə haqqında danışılan "zülm edənlərdən"

məqsəd, haqqa çağırışı inkar edənlər dirmi, yoxsa bu ifadə hər cür

zülmü əhatə etməkdədirmi, yoxsa ifadə Allah tərəfindən açıqlanmağa

möhtac bir naməlumluqmu daşımaqdadır?

Aydın olan bu xüsuslar, Nuh Peyğəmbəri (ə.s) oğulu mövzusunda

şübhəyə saldı. Yoxsa bütün peyğəmbərlərin əfəndiləri beş

ululazm (çı-ğır bucaqçı) peyğəmbərlərdən biri olan Nuh Peyğəmbərin

(ə.s), Rəbbinin uca mövqesindən qafil olması və ya uca Allahın,

370 ........................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

"zülm edənlər mövzusunda mənə xitabda ol/tapılma (qurtuluşları üçün

mənə yalvarma); onlar mütləq boğulacaqlar." şəklindəki vəhyini

unutmuş olması düşünülə bilməz. Çünki, "Rəbbim! Yer üzündə

tək bir kafir belə buraxma." (Nuh, 26) deyə Rəbbinə dua edən özüdür.

Əgər kafir olması halında belə oğulunun xilas olmasına razı olsaydı,

eyni razılığı bərabər/yoldaşı üçün də göstərərdi.

Bundan ötəri qəti bir istəkdə ol/tapılmağa cürət etməyərək,

istəyini məlumat əldə etmək istəyən bir ərizə üslubu ilə təqdim etdi. Çünki

oğulu mövzusunu bütün istiqamətləri ilə bilmirdi. Buna görə Allahın,

"Rəbb" sifətini xatırlayaraq sözə girdi. Çünki "Rəbb" adı, dilək sahibi

möhtac kulun (merbubun) duasının açarıdır. Arxasından, "oğulum

mənim ailəmdəndir. Sənin vədin əlbəttə haqqdır." dedi. Bu

sözləri ilə belə söyləmək istər kimi idi: "Oğulumun mənim ailə fərdlərimdən

olması da, qurtuluşunu tələb edir. [Hərçənd bunu da bilməkdəyəm

ki:] Sən hökm edənlərin ən xeyirlisisən. Sənin etdiyində səhv

olmaz, sənin hökmündə heç bir əyrilik ol/tapılmaz, oğulumun aqibətinin

neyə çatacağını bilmirəm."

İşdə ilahi ədəbin gərəyi budur. Qul, məlumatının sərhədində dayanacaq

və faydalı olub olmayacağını bilmədiyi şeyi istəməyə cəhd etməyəcək.

İşdə bu səbəblə Hz. Nuh (ə.s), "Nuh, Rəbbinə səsləndi." ifadəsindən

də aydın olduğu kimi, sözlərini həyəcanlı bir dillə söyləyərək

Allahın vədini gündəmə gətirmənin xaricində başqa bir söz

söyləmir və bir şey istəmir.

Nəticədə ilahi masumiyet bu nöqtədə Hz. Nuhun imdadına çatdı

və başqa bir şey söyləməsinə mane oldu. Uca Allah,

["...əleyhlərində hökm verilənlər xaric, ailəni və inananları gəmiyə

yüklə." ayəsiylə] qurtuluş vədini bildirən ifadəsindəki "ailən"

sözünün mənasını ona açıqladı və ailədən məqsədin saleh kəslər

olduğu özünə bildirildi. Halbuki oğulu saleh bir kimsə deyildi.

Onsuz da/zatən uca Allah daha əvvəl, "zülm edənlər mövzusunda mənə xitabda

ol/tapılma (qurtuluşları üçün mənə yalvarma); onlar mütləq

boğulacaqlar." buyurmuşdu.

Nuh Peyğəmbər (ə.s) isə, "ailə" sözünü bilinən mənasında

al/götürmüşdü və yalnız kafir olan bərabər/yoldaşının qurtuluş vədinin əhatəs(n)i xaricində

olduğunu sanmışdı. Arxasından bilmədiyi mövzuda bir istəkdə

Maidə Surəsi 116-120 ................................................. 371

ol/tapılması -ki o da oğulunun xilas olmasıdır- qadağan edildi. Çünki sözlərindən

aydın olduğu üzrə bu yolda bir istəkdə ol/tapılacaqdı.

Bu ilahi tənbeh və tərbiyə üzərinə belə bir istəkdə ol/tapılmadı

və başqa bir sözə keçdi. Bu başqa sözlər görünüşcə tövbə xüsusiyyətində,

əslində isə Allahın lütf etdiyi bu ədəbə qarşılıq olan bir şükr

xüsusiyyətində idi. Dedi ki: "Rəbbim, bilmədiyim bir şeyi səndən istəməkdən

sənə sığınaram." Beləcə sözünün axışının özünü sürüyəcəyi

nöqtədən Allaha sığındı. Bu nöqtə gerçək vəziyyətini

bilmədiyi oğulunun qurtuluşunu istəmək idi.

Bu nöqtədən sonra artıq istəkdə ol/tapılmadığının bir dəlili,

"Bilmədiyimi bir şeyi istəməmdən sənə sığınaram" deyil də, "bilmədiyim

bir şeyi səndən istəməkdən sənə sığınaram." deməsidir.

Çünki birinci cümlənin orijinalında ["əuzu bike min sualı ma...]

məsdər ("sual") öz failinə ("i") izafə edilmiş və bundan failin hərəkəti

işlədiyi mənas(n)ı çıxar.

Bir dəlili isə bu ifadədir: "...əsla/çəkin istəyə." Çünki əgər Nuh

Peyğəmbər diləkdə ol/tapılmış olsaydı, sözün axışı ona açıq bir

rəddlə cavab verilməsini və ya "Bir daha belə etmə" şəklində bir

cavab almasını tələb edərdi. Necə ki Qurani Kərimdə iştirak edən

buna bənzər vəziyyətlərdə bu cür cavablarla qarşılaşarıq. Bu ayələrdə

olduğu kimi:

"Rəbbim, özünü göstər də səni gözlərimlə görəyəm, dedi. Allah

ona, 'Sən məni görə bilməzsən.' dedi." (Ə'RAF, 143) "Çünki siz onu

dillərinizlə al/götürürsünüz və haqqında heç məlumatınız olmayan bir

şeyi, (düşünüb daşınmadan dərhal) ağızlarınızla söyləyirsiniz.

Allah sizə öyüd verir ki, əgər inananlar sinizsə, belə bir şeyə bir

daha əsla düşməyəsiniz." (Nur, 15-17)

Nuh Peyğəmbərin (ə.s) bir başqa duasını uca Allah belə

nəql edir: "Ey Rəbbim! Məni, ana-atamı, evimə mömin olaraq

girənləri, inanan kişi və qadınları bağışla; zalımların da yalnız

həlakını artır." (Nuh, 28) Bu dua Nuh surəsinin sonunda iştirak edir.

Bu duadan əvvəlki çox sayda ayədə, Nuh Peyğəmbərin (ə.s)

Rəbbinə yönəltdiyi şikayətlər nəql edilmişdir. Bu şikayətlərdə gecəli-

gündüzlü çağırış işləri ilə keçən min ilə yaxın ömürü boyunca

girişdiyi mübarizələri, qövmündən gördüyü şiddət məzmunlu reaksiyaları,

Allah yolunda dözdüyü çətinlikləri, bu mövzuda əlindən gələni et

372 ......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

bizini, qövmünü yola gətirmək üçün son raddesine qədər bütün gücünü

səfərbər etdiyini, buna baxmayaraq çağırılarının onların haqqdan

qaçmalarından, lovğalanıb haqqa boyun əyməmələrindən və nəsihətlərinin

onların ağız büzmələrindən başqa bir işə yaramadığını

izah edir.

Qövmünə istiqamətli bu vəz və nəsihətlərdən, haqq və həqiqətlə

qulaq pərdələrini titrəşdirməsindən, qarşılaşdığı inaddan və israrlı günahkarlıqdan

ötəri Rəbbinə yönəltdiyi şikayətlərdən, özünə

istiqamətli hiylələrlə və tələlərlə əlaqədar şikayətlənmələrdən sonra Nuh Peyğəmbər

həyəcana və kədərə qapılaraq, ilahi hamiyet duyğusunun

təsiri ilə qövmünə bu qarğışı edir: "Ey Rəbbim, yer üzündə

kafirlərdən tək adam belə buraxma. Çünki əgər sən onları buraxsan,

sənin qullarını yoldan çıxararlar və yalnız həqiqətən

sapan kafir nəsillər doğurarlar." (Nuh, 26-27)

Nuh Peyğəmbərin bu ayələrdə, əgər Allah kafirləri yer üzündə

buraxsa, qulları yoldan çıxaracaqlarını, şaşırtıpsaptıracaklarını

ifadə edir. Bu yoldan çıxarma narahatlığını isə yuxarıda

nəql edilən sözləri arasındakı, "Onlar bir çox insanı yoldan çıxardılar."

ifadəsində dilə gətirmişdi. [Bu səbəbdən o ayədəki "yoldan

çıxarmaq" bu ayədə keçən "yoldan çıxarma"ya işarədir. Yəni bunlar

bir çox insanı yoldan çıxardıqları üçün, əgər təkrar yer üzündə

buraxılsalar, Allahın qullarını yoldan çıxaracaqlar.] Çünki onun

qövmü həqiqətən bir çox mömini yoldan çıxarmışdı və Nuh

Peyğəmbər geridə qalan möminləri də yoldan çıxaracaqlarından

qorxdu [o səbəblə də nəsillərinin kəsilməsi üçün Allaha dua etdi].

Hz. Nuh (ə.s) "yalnız həqiqətən sapan kafir nəsillər doğurarlar."

ifadəsi ilə, onların soylarından və yaxınlarından mömin nəsillərin

törəməsinin gözlənilə bilməyəcəyindən xəbər verir. Gayp xəbərlərindən

olan bu xəbər, peyğəmbər tərəfindən bir hissə və ilahi vəhyə

söykən/dözür.

Hz. Nuh (ə.s) ilk dəfə kitab və şəriət gətirən uca bir peyğəmbərdir,

dünyanı bütpərəstlik qaranlığından qurtarma cəhdinin

qabaqcılıdır. Beləykən çox az adam -hədislərdə iştirak etdiyinə görə

təxminən olaraq səksən adam- çağırışına müsbət cavab vermişdir. İşdə

ilahi hamiyetin təsiri ilə belə uca bir peyğəmbərin, kafirlərə

qarğış etdikdən sonra bu kimi vəziyyətdə geyiniləcək olan ədəb ge

Maidə Surəsi 116-120 ...................................................... 373

reği, çağırışına uyğun gələn möminləri də unutmaması və onlar üçün qiyamət

gününə qədər xeyr dilədiyində ol/tapılması lazım idi.

Bu səbəblə sözlərinə belə davam etdi: "Ey Rəbbim! Məni...

bağışla." Əvvəl özünün bağışlanılması diləyi ilə sözə girdi. Çünki

göstərdiyi yolu izləyənlərə istiqamətli bir əfv tələbindən danışır və o

də bu izləyənlərin başı və qabaqcılıdır. "ana-atamı" Bu ifadə, anababasının

mömin olduqlarına dəlildir. "Evimə mömin olaraq girənləri"

Bunlar onun dövrü içindəki özünə inanan möminlərdir.

"inanan kişi və qadınları..." Bunlar tövhid qanununa bağlı [öz

dövründəki və gələcək] bütün möminlərdir. Çünki onların hamısı

qiyamət gününə qədər onun ümməti və minnətdarlarıdırlar. Çünki o,

dünyada müqəddəs bir kitaba və müəyyən bir şəriətə söykənən ilk dini çağırışı

reallaşdıran və insanlar arasında tövhid bayrağını ilk dalğalandıran

peyğəmbərdir. Bundan ötəri uca Allah onu, "Aləmlər içində

Nuha salam olsun." (Saffat, 79) deyə buyuraraq ən/en hörmət dolu bir dillə

salamlayır.

Bəli; hər qul Allaha iman etdikcə, hər insan yaxşı bir iş etdikcə,

hər Allahın adı xatırlandıqca, insanlar arasında hər xeyr və xoşbəxtlik

əlaməti görüldükcə, bu kərəmli peyğəmbərə salam çatar. Çünki

bütün bunlar onun çağırışının bərəkəti, onun inqilabının nəticələridir.

Allahın rəhməti onun və digər bütün peyğəmbərlərin üzərinə

olsun.

İbrahim Peyğəmbərin (ə.s) qövmü ilə arasındakı mübahisə/müzakirələr

mövzusunda Quranda nəql edilən bu sözləri də bu qabildəndir: "(İbrahim)

dedi ki: 'Gərək sizin, gərəksə köhnə atalarınızın, neyə tapındığınızı

görürsünüzmü? Onlar mənim düşmənim; ancaq aləmlərin

Rəbbi (mənim dostum). Məni yaradan və doğru yola çatdıran

Odur. Məni yedirən və içirən odur. Xəstələndiyim zaman mənə şəfa

verən Odur. Məni öldürəcək, sonra yenidən dirildəcək Odur. Və

hesab günü səhvlərimi bağışlayacağını ümid etdiyim də Odur.

Rəbbim! Mənə suverenlik (şəriət) ver və məni yaxşılar arasına qat.

Mənə, sonra gələcəklər arasında bir düzgünlük dili (spikeri) nəsib

et. Məni bol nemətli cənnətinin varislərindən et. Atamı da bağışla.

Çünki o pozğunlardan idi. (İnsanların) diriləcəkləri gün, məni

xəcalətli etmə." (Şuəra, 75-87)

Hz. İbrahim (ə.s) bu sözləri ilə özü və əmisi üçün dua edir.

Atası üçün dua etməsi, ona bu yolda söz verdiyi üçündür. Bu