Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   47

Öz formasına görə
 bir-birind
ə
n k
ə
skin f
ə
rql
ə
n
ə

əşyaların iki qrupa 
ayrılması.
 
( Şə
kil 4) 
T
əcrübəçi
 
şə
kild
ə
 
gös
t
ə
ril
ə
n  dair
ə
  v
ə
 
kvadratları  şəkilin  yuxarısındakı  kimi  2  qrupa 
ayırmağı və
 
onları fə
rql
ə
ndir
ə
r
ək qruplaşdırmağı 
 
bacarmalıdır. Yaşlının təlimatı və
 
nümunə
sind
ə
n                   
                                                                                                    
ġə
kil 4
                            

 
23 
 
sonra uşaq fiqurları i
ki qrupa s
ə
rb
əst ayıra bilirsə, bu onda forma qavrayışının 
normal inkişaf etdiyini əks etdirir (Şə
kil 4). 
 
Bu  m
ə
qs
ə
dl
ə
  t
əcrübə
nin  dig
ər  variantlarından  da  istifadə
  etm
ə
k  olar 
(şə
kil 5, 6). 
 
 
 
 
 
                 
ġə
kil 5   
 
 
 
 
 
ġə
kil 6 
 
Uyğun  təcrübə
l
ə
ri  3-
4  yaşlı  uşaqlarla  aşağıdakı  şə
kill
ə

əsasında 
aparmaq olar (
Şə
kil 7, 8). 
 
 
 
 
 
 
       
ġə
kil 7   
 
                                              
ġə
kil 8 
 
 
T
əcrübə
 3. 
Fiquların uyğun yerlə
r
ə
 yerl
əşdirilməsi. (Şə
kil 9,10) 
 
 
 
 
 
 
 
ġə
kil 9  
 
 
 
 
ġə
kil 10
 

 
24 
 
T
əcrübə
 4. 
Hiss
ə
l
ə
rd
ə

uyğun fiqurların yığılması (Şə
kil 11, 12) 
 
 
 
 
 
 
ġə
kil 11 
 
 
                                  
  
 
 
 
 
 
ġə
kil 12
 
M
əişə

əşyaları ilə
 
tapşırıqlar metodikası
 
Normal  ail
ə
 
şə
raitind
ə
  t
ə
rbiy
ə
 
olunan  uşaqlar  həyatın  ikinci  ilində

başlayaraq  məişə

əşyaları  ilə
 
uyğun  davranış  bacarıqları  qazanırlar.  Bunun 
üçün valideynlə
r
ə
d
ən  uşağın ayrı
-
ayrı əşyalarla rəftarı barə
d
ə
 
soruşmaq və
 
ya 
əşyanı  uşağa  göstə
rm
ə
kl
ə
  onunla  n
ə
  etm
əyin  mümkünlüyünü  öyrə
nm
ə

olar.  
Normativl
ə


 
15  aylıqda  –
 
qaşığı  ağzına  aparır,  stəkandan  özü  sə
rb
əst  çay  içir, 
şüşə
y
ə
 
salınmış  düyməni  çıxarır,  qə
l
ə
ml
ə
 
cızma
-qara  edir,  kitaba 
maraq göstə
rir; 

 
18  aylıqda  –
 
ə
lc
əyi,  corablarını  çıxarır,  eyni  vaxtda  2
-3  v
ə
r
ə
qi 
çevirmə
kl
ə
 
kitabı və
r
ə
ql
əyir, şə
kill
əri göstə
rir, quru yem
əyi qaşıqla yeyir, 
gözü qarşısında g
izl
ə
dil
ə

əşyanı tapır;
 

 
2  yaşda  –
 
qapının  də
st
əyini  çevirir,  zəngin  düyməsini  basır,  kuklanı 
yedizdirir  v
ə
 
yatdırır,  maşını  ―sürür―,  kitabı  sə
hif
ə
-s
ə
hif
ə
  v
ə
r
ə
ql
ə
yir, 

 
25 
corablarını,  ayaqqabılarını  özü  geyinir,  oyun  zamanı  bir  sıra  mə
ntiqi 
ə
laq
ə
li h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri yerin
ə
 yetirir; 

 
3 yaşda –
 
yaşlıların məişə

əşyaları ilə
 
çoxsaylı hə
r
ə
k
ə
tl
ərini yamsılayır, 
oyun zamanı hə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri ard
ıcıl yerinə
 
yetirir (kuklanı oyadır, geyindirir, 
yedizdirir,  g
ə
zintiy
ə
 
aparır  və
  s.).  S
ə
rb
əst  geyinir,  paltarı  düymə
l
ə
m
ə
yi 
bacarır, ayaqqabısını böyüklərin kömə
yi il
ə
 
bağlayır.
 
       
I. Diqq
ətin xüsusiyyə
tl
ərinin diaqnostikası
 
Diqq
ətin  diaqnostikasının  gedişində
 
başlıca  diqqət,  tapşırıqların  icrası 
zamanı  uşağın  öz  psixi  fə
aliyy
ətini  uzun  müddə
t  c
ə
ml
əşdirmə
k,  f
ə
aliyy
ə
tin 
m
ə
qs
ə
d
əyönəlmişliy
ini saxlaya bilm
ə
k v
ə
 h
ə
min f
ə
aliyy
ə
td
ən ayrılmamaq kimi 
xüsusiyyə
tl
ə
rin
ə
 
yönə
ldilm
ə
lidir. 
Bu  m
ə
qs
ə
dl
ə
 
bir  sıra  metodikalardan  istifadə
 
olunur.  Xüsusi 
eksperimental priyomlardan biri kimi uşağın ə
yl
əşdiyi stolun üstünə
 
qoyulmuş, 
ona  tanış  olan  obyektlə
r  t
əsvir  olunmuş    şə
kill
ə
rd
ə
n  istifad
ə
 
olunur.  Uşağın 
qarşısına 30
-
40 şə
kil qoyulur v
ə
 
ondan şə
kild
ə
 n
ə
 t
əsvir olunduğu soruşulur. 
Bundan  sonra  ona  analoji  olaraq  h
əmin  şə
kl
ə
 
oxşar  şəkli  tapmaq  tapşırığı 
verilir. Əgər o, tapşırığı düzgün yerinə
  yetirirs
ə
,  h
ə

iki şəkil stolun üstündə

götürülür, diigər şə
kill
ər üzrə
 bu qayda il
ə
 
iş davam etdirilir.
 
Bu  diaiqnostik  metod  vasit
ə
sil
ə
 
uşağın  diqqətinin  inkişaf  sə
viyy
ə
si 
aşkara çıxarılır və
 
normativ göstə
ricil
ə
rl
ə
 
müqayisə
 edilir. 
 Normativl
ə


 
3 yaşda –
 
10 şə
kild
ə
n 5-6-
nı tapa bilir;
 

 
3.5  yaşda  –10  şə
kild
ə
n  8-10-
u  tapır,  bu  zaman  tez
-
tez  şəklin  adını 
ucadan deyir. Kiçik sə
hvl
ə
r
ə
  yol  verir  v
ə
  bu  s
ə
hvl
əri şə
kill
əri müqayisə
 
ed
ə
rk
ən  özü  düzə
ldir.  M
ə
s
ə
l
ən,  almanı  da,  qarpızı  da  alma  adlandırır, 
uyğun şəkli seçə
rk
ə
n bu s
ə
hv
i düzə
ldir; 

 
4 yaşda –
 
bu tapşırığı asanlıqla yerinə
 yetir
ə
 bilir. 
 

 
26 
II.  Hafiz
ənin diaqnostikası
 
Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
 
3 qrupa ayrılan tapşırıqlar sitemində
n istifad
ə
 olunur. 
1.  Uşağa ardıcıl icra olunan bir sıra tapşırıqlar verilir: stuldan qalxmaq, stolun 
ətrafında  dövrə
 
vurmaq,  stolun  üstündəki  kitabı  götürmək,  qapıya  tə
r
ə

getm
ək, qapını döymək, onu açmaq və
 
öz yerinə
 
qayıtmaq (cə
mi 7 h
ə
r
ə
k
ə
t).  

 
18 aylıqda –
3-4 h
ə
r
ə
k
ə
ti icra edir; 

 
2,5 yaşda
- 4-5 h
ə
r
ə
k
ə
t h
ə
r
ə
k
ə
ti icra edir; 

 
3,5 yaşda –
5-6 h
ə
r
ə
k
ə
ti icra edir; 

  4,5 y
aşda –bütün hə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri yerin
ə
 yetirir. 
2.   Uşaqdan  aşağıdakılar soruşulur:
 
O,  evd
ə
  kiminl
ə
 
yaşayır;  sə
h
ə
r  o  n
ə
 
yemişdir; nə
  il
ə
 
oynamağı sevir; adı 
v
ə
 
soyadı necə
dir v
ə
 
bu cümlə
l
ə
ri t
ə
krar etm
ək: "Bu gün küçə
d
ə
 
çoxlu palçıq 
v
ə
 
gölməçə
 
vardır― , ―Onun adı Arifdir. O, mə
kt
ə
bd
ə
 
oxuyur―, ―Turan fit sə
si 
eşitdi və
 
qatar gördü‖, ―Yayda meşə
d
ə
 
çoxlu göbə
l
ə
k v
ə
 meyv
ə
 
vardı‖.  Sonra 
uşağa rə
q
ə
ml
əri bu ardıcıllıqla tə
krar etm
ək tapşırıqı verilir: 
 
4-7-1;  3-8-6;  2-5-9;  3-4-1-7;  6-1-5-8;  7-2-9-6;  
Normativl
ə


 
2,5 yaşda 

öz adını və
 
soyadını deyir, suallara qismə
n cavab verir; 

 
3  yaşda 

suallara  yaxşı  cavab  verir,  6
-
7  sözdə
n  ibar
ət  cümlə
ni  v
ə
  3 
r
ə
q
ə
mi t
ə
krar etm
əyi bacarır;
 

 
4 yaşda
-
bütün suallara tam cavab verir, 4
-5 r
ə
q
ə
mi v
ə
 
bütün cümlə
l
ə
ri 
t
ə
krar edir. 
3.    U
şağa  üzə
rind
ə
  sad
ə
  v
ə
 
ona  tanış  obyektlə
r  t
əsvir  olunmuş  10  şə
kil 
göstərilir  Şə
kill
ə
r  bir-
bir  uşağa  göstə
rilir  v
ə
  onun  n
ə
 
olduğu  soruşulur.  Əgə

uşaq  bu  şə
kill
ə
rd
ə
n  h
ər  hansının  adını  deyə
  bilmirs
ə
,  dig
ər  şəkil  göstə
rilir. 
Sonra şə
kill
ərin hamısı təcrübəçi
nin 
ə
lind
ə
 c
ə
ml
əşdirilir və
 
arxası uşağa tə
r
ə

çevrilir  ki,  o  şəkli  görməsin.  Bundan  sonra  uşağa  belə
 
bir  müraciə
t  olunur: 
―Mə
nim 
ə
limd
ə
 
hansı  şə
kill
ər  var?  Hansını  düzgün  desə
n,  onu  s
ə
n
ə
 

 
27 
ver
ə
c
ə
y
əm―.  Uşağın  tapmadığı  şə
kill
ər  axırda  bir
-
bir  ona  göstə
rilir  v
ə
 
şə
klin 
adı  soruşulur.
 
  Normativl
ə


 
3,5 yaşda 

10 şə
kild
ə
n 4-6- 
nı 6 də
f
ə
 t
ə
krar etdikd
ə
n sonra tapa bilir. 

   
5 yaşda –
 
10 şə
kild
ə
n 7-8- 
ni yadda saxlayır və
 
tapır.
 
5-
6  yaşlı  uşaqlara  10  standart  sözün  mə
s
ə
l
ə
n: 
ev,  meĢə,  piĢik,  zə
ng, 
iyn
ə
,  bal  v
ə
  s.  ya
dda saxlanılması tapşırığı da verilə
  bil
ər. Bu yaş dövründə
 
ixtiyarı yaddasaxlamanın həcmi üzrə
 
normativ 10 sözdə
n 6-7 y
ə
 b
ə
rab
ə
rdir. 
 
III.  Emosional - 
iradi sferanın inkişafının diaqnostikası.
 
İdrak  proseslərinin  diaqnostikasına  aid  yuxarıda  istifadə
  olunan 
tapşırıqlardan  uşaqlarda  iradi
-
emosional  sferanın  xüsusiyyə
tl
ərini  aşkara 
çıxarmaq  üçün  də
  istifad
ə
  etm
ək  mümkündür.  Müayinə
 
zamanı  uşağın 
f
ə
aliyy
ətini  müşahidə
  ed
ə
rk
ən  aşağıdakı  göstə
ricil
ə
r
ə
 
xüsusi  diqqə

yetirilm
ə
lidir: 
1. 
Uşağın əhvalının ümumi fon
u 
( adekvat, depressıv, hə
y
əcanlı, eyforik 
v
ə
 s.), onun f
əallığı;  idrak maraqları, oyanıqlığı və
  l
ə
ngliyi. 
2. 
Uşağın  ə
laq
ə
y
ə
 
qoşulması
  ( 
yaĢlılarla  ə
m
əkdaĢlıq  etmə
k  ist
ə
yi).  Bu 
zaman  uşağın  yüngül  hə
r
ə
k
ə
tl
ə
ri,  s
əthi  davranışı,  ünsiyyə
t
ə
 
ə
h
ə
miyy
ə
tsiz 
müna
sib
əti intellektual qüsur olub, oliqofren uşaqlar
 
üçün sə
ciyy
ə
vi hal kimi 
qiym
ə
tl
əndirilir.  Uşaqların  yaşlılarla  ə
laq
ə
y
ə
 
çətin  qoşulması  yüksə

h
ə
y
əcanlılıq  simptomları,  yeni  şə
rait
ə,  yad  adamlara  çətin  uyğunlaşması, 
qorxu v
ə
 s. kimi nevrotik reaksiyalarla 
da bağlı ola bilə
r.  
3. T
ə
rif v
ə
 r
əğbə
tl
ə
ndirm
ə
y
ə
 
qarşı emosional reaksiya:
  
T
ə
rif v
ə
 r
əğbə
t 1-
1,5 yaşdan başlayaraq normal uşaqlarda şən, müsbə

emosiyalarla  müşayiət  olunan  reaksiyalar  doğurur.  Əsəbi  uşaqlarda 
tapşırıqların  icrası  zamanı  fə
aliyy
ə
tin  r
əğ
b
ə
tl
ə
ndirm
ə
  il
ə
 
stimullaşdırılması 
f
ə
r
əh  hissi  doğurmaqla  yanaşı,  əhvalın  enmə
sin
ə
,  emosional  g
ə
rginliyin 
z
ə
ifl
ə
m
ə
sin
ə
 g
ətirib çıxarır. 
 

 
28 
4. M
ə
z
ə
mm
ə
t v
ə
 t
ə
l
ə
bl
ə
r
ə
 
qarşı emosional reaksiya:
 
3  yaşdan    böyük    uşaqlarda    danlaq  və
  t
ə
l
ə
bl
ə
r
ə
   
qarşı  hə
dsiz 
etinas
ızlıq, 
 
onun 
ərköyünlüyü,  intellektual  zə
ifliyi  v
ə
  ya  m
ə
z
ə
mm
ə
tin  m
ənasını  başa 
düşmə
m
ə
si  il
ə
 
bağlı  ola  bilər.  Aydın  ifadə
  olunan  aqressiv  v
ə
  neqativ 
reaksiyalar onu göstərir ki, uşaq tə
l
ə
bl
ə
ri v
ə
 m
ə
z
ə
mm
ə
tin m
ənasını anlayır və
 
onlara tabe olmaq ist
ə
mir. 
5. F
ə
aliyy
ət zamanı çə
tilik v
ə
 
uğursuzluqlara qarşı reaksiya

2,5-
3  yaşlı  uşaqlar  fə
aliyy
ə
t  prosesind
ə
 
buraxdıqları  sə
hvl
əri  müstə
qil 
olaraq aşkar edə
 bilir, 
ə
yani-
obrazlı situasiyaya ―belə―, ―elə
 
yox―, ―bə
s nec
ə―, 
―düzdür―,  ―düz  deyil―  və
 
s.  kimi  sözlü  müla
hiz
ə
l
ə
r  vasit
ə
sil
ə
 
asanlıqla 
uyğunlaşırlar.  Bu  cür  mülahizə
l
ə

əsasında  buraxdıqları  sə
hvl
ə
ri  tapan 
uşaqlar tapşırığın icrasına daha ciddi yanaşır, arzu edilə
n n
ə
tic
ə
ni 
ə
ld
ə
 etm
ə

üçün səy göstə
rir, z
ə
ruri hallarda is
ə
 
kömək üçün yaşlılara müraciə
t edirl
ə
r.  
Uşağın uğursuz fə
aliyy
əti bir sıra mənfi reaksiyalar da doğura bilə
r:  

 
birinci çə
tinlikd
ən sonra marağın sönmə
si; 

 
tapşırığın icrasına passiv yanaşma və
 ya susaraq imtina etm
ə
; 

 
tapşırığın  icrasına  adə
t
ə
n  aqressiv  h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rl
ə
 
müşayiə
t  olunan 
f
əallıqla
;    

 
girişmə
 v
ə
 
eksperimental situasiyanın pozulması;
 

 
tapşırığın  yerinə
  yetirilm
ə
sind
ə
 
buraxılan  sə
hvl
ə
r
ə
 
görə
  edil
ə

m
ə
z
ə
mm
ə
t
ə
 
qarşı ağlamaq və
 ya ucadan t
ə
lx
ə
kc
ə
sin
ə
 
gülüş reaksiyası;
 

 
yüksə
k  s
ə
viyy
ə
li  l
ə
ngim
ə
,  obyektl
ə
rl
ə
 
sürə
tli,  qeyri-adekvat,  xaotik- 
manipulyativ h
ə
r
ə
k
ə
tl
ər(oliqofren uşaqlarda).
 
 
IV.  Nitq
ə
q
ə
d
ərki dövrün və
 
nitq sferasının formalaşması 
xüsusiyyə
tl
ərinin  diaqnostikası
 
Uşaqlarda  nitqə
q
ə
d
ərki  dövrün  diaqnostikası  xeyli  çətin  olduğundan, 
ad
ə
t
ə
n  valideynl
ə
r
ə
l
ə
  
sorğu  metodundan  istifadə
  o
lunur.  Aşağıda  hə
min 

 
29 
sorğunun nümunə
si v
ə
 
sualın psixoloji mahiyyəti verilmişdir:
 (c
ə
dv
ə
l 1) 
Uşağın nitqə
q
ə
d
ərki dövrünün və
 
nitq inkişafı və
ziyy
ə
tini 
ə
ks 
etdir
ən sorğu nümunə
s
Yaş
 
Valideynl
ə
r
ə
 veril
ə
c
ə
k suallar 
Sualın psixoloji 
mahiyy
ə
ti 



12 ayl
ıqda
 
Uşaq  jestlə
rin  v
ə
  s
ə
sl
ərin  kömə
yil
ə
 
siz
ə
 
öz  istə
kl
ə
ri,  v
ə
ziyy
ə
ti  bar
ə
d
ə
 
m
ə
lumat  verm
ə
yi  v
ə
 
ya  etirazını 
bildirm
əyi  bacarırmı?  O,  bu  jestlə

vasit
ə
sil
ə
  sizin  diqq
ətinizi  özünə
  c
ə
lb 
etm
ə
y
ə
  c
ə
hd  edirmi?  O,  sizi  oyuna 
t
ə
hrik etm
ə
y
ə
 
çalışırmı?
 
Sizinl
ə
 
uşağınız  arasında  hə
r  ikiniz 
üçün  anlaşıqlı  olan  oyunlar  varmı? 
Uşaq bu oyuna aid sözlə
r bilirmi? O, bu 
sözləri 
eşidə
rk
ən 
özü 
oyuna 
başlayırmı?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tanış kontekstdə
 
m
ə
hdud miqdarda 
sözü anlama
 
 
 
Yaş
 
 
Valideynl
ə
r
ə
 veril
ə
c
ə
k suallar 
 
Sualın psixoloji 
mahiyy
ə
ti 



12-
18 aylıqda
 
Sizin  uşağınız  öz  istə
yini  nec
ə
 
ifad
ə
 
edir? Bu zaman o sözlə
rd
ə

istifad
ə
 edirmi?  
Uşaqla  ünsiyyət  zamanı  siz 
özünüz  və
 
uşaq  üçin  anlaşılan 
xüsusi 
sözlə
rd
ə

istifad
ə
 
edirsinizmi?  
Siz  uşağa  müraciə
t  ed
ə
rk
ə

nitq  zamanı  jest  və
  mimikadan 
istifad
ə
  etm
ə
dikd
ə,  o  sizi  başa 
Tanış  sözlə
rd
ə

ixtiyari 
şə
kild
ə
 
istifad
ə
 etm
ə
 
Yalnız  ana  və
 
uşaq 
üçün 
anlaşıqlı 
olan 
spesifik 
jarqonların 
olması
 
 

 
30 
düşürmü? 

s
ə
l
ə
n, 
siz 
soruşursunuz:  ―Ata  hanı?―  .  Bu 
zaman uşaq ataya tə
r
əf çevrilirmi? 
O,  xarici  görkə
min
ə
 
görə
 
oxşar 
olan  bir  neçə
 
əşya  içə
risind
ə

formaca  eyni  olan  iki 
əşyanı  söz 
əsasında  göstəriş  verildikdə
  tapa 
bilirmi? 
Uşağınızın bildiyi və
 t
ə
l
əffüz etdiyi 
sözləri sadalayın
 
Tanış 
kontekstd
ə

k
ənar olan sözü 
anlama. Nitqli 
ünsiyyə
td
ə
 
sosiallaşmış 

zl
ə
ri az-
çox 
anlama 
Aktiv 
lüğə
tin 
h
ə
cmi 
 
15 aylıqda
 
Uşağınızın bildiyi və
 t
ə
l
əffüz etdiyi 
sözləri sadalayın
 
20-y
ə
 
yaxın  söz. 
Onların  sırasın
-
da    uşağın  adə
-
t
ən  oynadığı  əş
-
ya adları, əşyalar 
arasındakı  mina
-
sib
ə
t
ə
 
aid  sözlə

(yoxdur, 
yen
ə
). 
Salamlaşma  ilə
 
bağlı  sözlə
r  (h
ə
-
l
əlik sağ ol və
 s.) 
18 aylıqda
 
―____________ ―
 
50-y
ə
 
yaxın söz
 
24 aylıqda
 
―____________ ―
 
150-y
ə
 
yaxın söz
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin