“Ilm-fan muammolari yosh tadqiqotchilar talqinida” mavzusidagi 9-sonli respublika ilmiy konferensiyasi 131
UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARINING CHIZMACHILIK DARSLARIDA TUTASHMALARNI O‘RGATISH METODIKASI Xoldorova Madina Asliddin qizi Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti talabasi
Ilmiy rahbar:
B.Xujamurodov Annotatsiya. Taqdim etilayotgan ilmiy maqolada umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining chizmachilik darslarida tutashmalarni o‘rgatishning ayrim samarali
usullari yoritilgan. Shuningdek tutashmalar chizishda yuzaga keladigan ba’zi
muammolarni bartaraf etishning dastlabki bosqichlari yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar. Tutashma,
tutashuv nuqtalari, tutashtirish markazi, tutashtirish
radiusi, silliq shakl, sirt, prokladka, flanets, shayba, disk.
Tarixiy yodgorliklar, arxeologik qazilmalar shuni ko‘rsatadiki, odamlar hali
yozuv dunyoga kelmagan davrlardayoq atrofidagi turli buyumlarning rasmini chiza
boshlaganlar va o‘zaro bo‘lgan muloqotda tasvirlardan foydalanganlar. Ibtidoiy
odamlar yaratgan qoyalardagi tasvirlar hozirgi to‘g‘ri burchakli (ortogonal)
tasvirlarga taxminan to‘g‘ri keladi. Ko‘pincha, mamont, bizon va boshqa hayvonlarni
yakka-yakka qilib tasvirlangan.
Shundan buyon avvallari oddiyroq, keyinchalik esa undan murakkabroq inshoot
va buyumlarning tasvirlarini chiza boshlaganlar. Dastlab rasmning roli ortib bordi,
keyinchalik chizmalarning roli keskin oshdi. Chunonchi inson ongi taraqqiy etgan
sari fan-madaniyat shakllana bordi. Ishlab chiqarish, me’morchilik taraqqiy eta
boshladi. Bular o‘z o‘rnida grafikaning asosiy turi hisoblangan chizmalarning
mohiyatini ortishiga sabab bo‘ldi. Uy-joylar, qo‘rg‘onlar va boshqa inshootlarni
qurish davrida birinchi chizmalar paydo bo‘ldi.
Chizmalar chizishda, ko‘pincha, bir chiziq (to‘g‘ri yoki egri) dan ikkinchi
chiziqqa ravon (silliq) o‘tishga to‘g‘ri keladi. Chizmada bir chiziqni ikkinchi chiziqqa
