Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

 
O’sish omillari 
O‘sish jarayoniga ta‘sir etadigan omillar ko‘p bo‘lib, ularning eng muhimlari 
quyidagilardir.Organizmlarning o‘sishiga gormonlar ta‘sir etadi. O‘sishni 
boshqaradigan asosiy gormon somatotropin gormoni bo‘lib, gipofizning oldingi 
qismidan ishlab chiqariladi va hujayraning yuza qismi orqali ta‘sir etadi. Bu 
gormonning ko‘p ishlab chiqarilishi gigantizmga (bo‘yning o‘sib ketishiga), kam 
ishlab chiqarilishi pakana bo‘yli bo‘lib qolishiga olib keladi.
Bundan 
tashqari, 
o‘sishga 
insulin, 
tiroksin, 
gidrokortizon, 
testosteron,estradiol, eritropoetin, trombopoetin gormonlari ham ta‘sir etadi. Bu 
garmonlar moddalar almashinuvining ma‘lum yo‘nalishiga ta‘sir etadi, u esa o‘sish 
jarayoniga ta‘sir etadi.
Nerv omili ham o‘sish jarayoniga ta‘sir etadi. Nerv sistemasining
muvozanatlashganligi o‘sishni boshqaruvchi asosiy omil hisoblanadi.
Har bir tur individlarining o‘sishni boshqaradigan genetik axboroti 
xromosomalarda joylashgan. Boshqa omillar optimal bo‘lsa ham, genetik 
chegaradan chiqib keta olmaydi. Masalan, kit kichik bo‘lib qolmaydi, sichqon katta 
bo‘lib keta olmaydi. Embroblastlarning o‘sishi ham muhim omil ekanligi keyingi 
yillarda aniqlandi. 
Ovqat tarkibi va miqdori ham o‘sishga ta‘sir etadi.
Bundan tashqari, yil fasli, hayvonnnig psixik holati, yoshi, taraqqiyot 
bosqichi ham o‘sishga ta‘sir etadi. Har xil yoshdagi va bosqichdagi hayvondan 
olingan to‘qima sun‘iy sharoitda turlicha o‘sganligi aniqlangan. Qari organizmdan 
olingan to‘qima yosh organism to‘qimasiga nisbatan sekin o‘sadi. 
Keyingi yillarda to‘qimani boshqaradigan maxsus ingibitor keylon (xeylon) 
moddasi topildi. Keylon dastlab epidermisda, keyin boshqa to‘qimalarda ham 
uchrashi aniqlandi. Keylon glikoproteid modda bo‘lib, keylon ko‘p ishlab 
chiqarilsa,hujayra bo‘linishini sekinlashtiradi. Shuuning uchun yosh organizmda 
hujayralar soni kam bo‘lib, keylon kamroq miqdorda ishlab chiqariladi va 
organizm tez o‘sadi. Qari organizmlarda hujayralar soni ko‘p bo‘lib, keylon ko‘p 
ishlab chiqariladi va organizm sekin o‘sadi. Keylonning xarakterli xususiyatlari: 1) 
har bir to‘qimaning ishlab chiqargan keyloni o‘ziga ta‘sir etadi; 2) har bir 
to‘qimaning ixtisoslashgan keyloni bo‘ladi, masalan, epidermis keyloni faqat 
epidermisga ta‘sir etadi; 3) tur yoki sinf bo‘yicha keylon ixtisoslashmagan bo‘ladi, 
masalan, treskaning epidermis keyloni sut emizuvchilar epidermisiga ta‘sir etadi.
Kelajakda har bir to‘qima va hujayra o‘sishining stimulyatori va ingibitorini 
aniqlash lozim. Biologiyaning bu sohasi bo‘yicha ma‘lumotlar hozircha juda kam. 
Ammo keyingi tadqiqotlar turli yoshdagi organizmlar o‘sishini boshqaradigan 
stimulyatorlarning ko‘plab guruhlarining aniqlashiga olib keladi. 
Organizm rivojlanishi boshlanguncha bir necha bnoshlang‘ich o‘sish 
o‘lchamklariga ega bo‘lib, ular qisqa vaqtda o‘zgarmaydi. Keyin asta-sekin, 

---

245 
keyinchalik tezlik bilan massa ortishi boshlanadi. Ma‘lum vaqt davomida o‘sish 
tezligi bir xil bo‘lib turadi, keyin o‘sish sekinlashadi va massa ortishini 
taminlovchi moddalar miqdori tenglashadi. 
O‘sishning muhim xususiyati uning differensialligidir, ya‘ni organizmni 
tashkil etadigan organlarni o‘sish tezligi har xil bo‘ladi. Chuunki, birinchidan, har 
xil organlar turli tezlikda o‘sadi va turlicha kattalikda bo‘ladi. Ikkinchidan, 
organism rivojlanishining turli bosqichlarida o‘sish tezligi turlicha bo‘ladi. 
Masalan, yosh organism tez o‘sadi, qari organism aksincha, sekin o‘sadi yoki 
o‘sishdan to‘xtagan bo‘ladi. 
O‘sishning muhim xususiyatlaridan yana biri uning ekvifinalligi, ya‘ni har 
bir individ o‘zining turini o‘sish o‘lchamigacha o‘sa oladi. 
Shunday qilib, o‘sihsning differensialligi va ekvifinalligi rivojlanayotgan 
organism bir butunligini ta‘minlaydi.