58
28-rasm. Odam oositining va ovarial follikulasining
yetilish bosqichlari
(B.Karlson, 1983bo‘yicha).
A-G-birlamchi follikula. D-E-bo‘shliq hosil bo‘lgan ikkilamchi follikula. 1-
shu‘lasimon toj; 2-follikula qobig‘i; 3-donador qavat; 4-zona pellucida; 5-
oositsaqlovchi do‘nglik; 7-follikula bo‘shlig‘i; 8-follikula qobig‘ining tashqi
qavati; 10-donador membrana. J-Z-etilgan follikula.
Follikulalar
atreziyasi
. Ovogenezning o‘sish davrida primordial
follikulalarning ko‘pchiligi (ba‘zan 30%) atreziyaga uchraydi.
Atreziya deganda
tuxum hujayraning o‘sishi va follikula o‘rnida atretik tana holsil bo‘lishi
tushuniladi. Alretik tana balog‘at yoshga yetguncha va homiladortik davrida
ko‘plab hosil bo‘ladi. Atretik faiia sariq tanadan kichik bo‘lib, unnig markazida
ollgan ovositning pardasi saqlariib qoladi va atrofida interstisial (oraliq) hujayralar
joylasbadi.
Tuxumdonning yoshga qarab o’zgarishi.
Tuxumdonning faoliyati 12-14
yoshdari boshlanib, 45-50 yoshgacha davom etadi.
Shu davrdan boshlab
follikulaning rivojlanishi asta-sekin susayadi, jinsiy sikl buziladi va 60 yoshlarga
borganda barcha jinsiy hujayralar yo‘qolib, to‘qimaning miqdori oshib boradi
hamda tuxum hujayra yetilishi to‘xtaydi.
Tuxumdon vazifalari
. Tuxumdonlar generativ, ya‘ni jinsiy hujayra ishlab
chiqarisli vazifasini bajaradi. Tuxumdonning ikkinchi vazifasi gormon ishlab
59
chiqarislidir. Folllkulararning donador qavati
hujayralaridan esterogen, yoki
foaliyati gormoni ishlanib chiqariladi. Bachadonning o‘sishi va jinsiy siklning
qaror topishi, balog‘atga yetish davridan, ya‘ni tuxumdon o‘z faoliyatini boshlab,
esterogen ajralishi bilan boshlanadi. Bu gormon bachadonni implantasiyaga, sut
bezlarini laktasiyaga tayyorlaydi. Bundan tashqari,esterogen
ikkilamchi jinsiy
belgilarni ham yuzaga keltiradi.
Tuxumdon faoliyatining buzilishi, bachadonning atrofiyasi va jinsiy siklning
buzilishi bilan, bu gormon ham ishlab chiqarilmaydi.
Eslerogendan tashqari, sariq tananing lyutein hujayralari progesteron
gormoni ishlab chiqaradi. Progesteron gormoni ta‘svirida bachadonning shilliq
qavati
bezlari faollashadi, shilliq pardasi shishadi, tomirlari qon bilan to‘ladi.
Progesteron tuxumdonga ta‘sir etib boshqa follikulalarning o‘sishini to‘xtatadi.
Tuxumdon faoliyatining faollashishi, gipofizning oldingi bo‘limining
gotiadotrop gormonlari ta‘svirida bo‘ladi.Gipofizning follikulalarni stimullovchi
(FSG), lyuteinlovchi (LG)
gormonlari, tuxumdon folliklilalarinnig kalta o‘sish
davriga o‘tishini va esterogenning ishlab chiqarilishini boshqaradi. lyuteinlovchi
gormon ovulyasiyaning sodir bo‘lishni ta‘minlaydi va sariq tananing hosil
bo‘lishning dastlabki davrida muhim vazifani bajaradi. Sariq tana faoliyatiga, ya‘ni
progesteron ishlab chiqarishiga, gipofizning lyuteotrop gormoni (LTG) ta‘sir
ko‘rsatadi.
Maxsus ovarial gormonlar - esterogen va progesteron
bilan birgalikda
tuxumdondan oz miqdorda androgen – erkaklik jinsiy gormoni ham ajralib
chiqarilishi aniqlangan. Bu esa embrional taraqqiyot davrida ikkitta jins o‘rtasidagi
umumiylikni bildiradi. Androgenni maxsus gimus hujayralar ishlanib chiqaradi va
ular tuxumdonning darvozasida joylashgan. Tuxumdon faoliyatini boshqarishda
nerv tolalari ham muhim vazifani bajaradi.
Dostları ilə paylaş: