Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

Mezodermada hosil bo’lgan organlar 
 
Mezodermadan skelet muskulari, ichki organlar muskulari, qon tomirlar, 
suyaklar, tog‘aylar, qon hosil qiluvchi a‘zolar, jinsiy sistema to‘qimalari, ichki 
organlarning bir qismi paydo bo‘ladi (7- jadval). 
Mezoderma differensiasiyasining dastlabki bosqichi.
Xordalilarda 
gasruruliyasiya jarayoni natijasida mezoderma yirik hujayralardan iborat bo‘lgan 
qavat sifatida xordaning o‘ng va chap tomoni paydo bo‘ladi. Bunday
morfogenelik jarayonlar mezodermada segmentasiya sodir bo‘lishiga olib keladi ( 
87- rasm). Xorda va nerv nayiga yaqin joylashgan mezoderma hujayralari 
kattalashadi va differensialllashib, metemer joylasgan segmantlarga- somitlarga 
aylanadi. Somitlar hosil bo‘lishi dastlab bosh tomonda, keyin dum tomonda sodir 
bo‘ladi.5 haftalik odam embrionida 43-44 juft somit hosil bo‘ladi. Ba‘zi 
hayvonlarda(jumladan, 
lanselikda) 
somit 
hosil 
qiladigan 
mezodermal 
hujayralarning o‘rtasida qalin devorli bo‘shliq hosil bo‘ladi. Somitlarda gistologik 
o‘zgarishlar sodir bo‘lib,markazidan yon tomonlarga qarab joylashadi. Mezodema
somitlarining davomi tolali hujayradan iborat bo‘lib, somitlarga bo‘linmaydi. Bu 
chetki qismlari splanznotom, chetki plastinka yoki lateral mezoderma plastinkasi 
deb ataladi. 
Uning ichida tana bo‘shligi hosil bo‘ladi. Shunday qilb , chetki mezodema 
hujayalari ikki qavatga: tashqi- parietal yoki somatoplevra, ichki- visceral yoki 
splanxnoplevraga bo‘linadi. Sommatoplevra grekcha soma- tana, pleura- chet, 
chetki devor, splanoplevra- splanchom- ichki degan ma‘nonin anglatadi. 

---

168 
Selom epiteliysi har ikkala qavatda hosil bo‘ladi. Somitlarning hujayralari har 
xil organlar va organlar sistemasining hosil bo‘lishida qatnashadi. Somitning teri 
ektodemasiga yopishib turgan tashqi qismidan terining birukturuvchi to‘qimasi 
hosil bo‘ladi va dermatom deb ataladi, o‘rta qismidan gavdaning ko‘ndalang 
yo‘li muskullari, ichki somitlardan esa sklerotom (grekcha scleros- qattiq, skelet, 
tomos bo‘lak). Ya‘ni to‘gay va suyaklar hosil bo‘ladi. Splanxnotomning bir 
qismidan nefrotomalar somitlarni mezodermaning lateral qavati bilan bog‘laydi. 
Ichaklarning silliq muskuli mezodermaning viseral qavatidan,
86- rasm. Oshqozon osti morfofunksional differensiasiyasining bosqichlri ( S. 
Rutter, 1972 bo‘yicha) 
Grafik va rasn asososan bezning endokrin qismi ko‘rsatilgan. Qora ranglar bilan 
endokrin qismi ko‘rsatilgan. 
 
7- jadval 
qon tomirlari muskul visseral va parietal qavatidan, yurak muskuli visceral 
qavatidan, skelet muskullari miotomdan hosil bo‘ladi.