Introduktsiya” atamasi lotincha “introductio”

Introdutsentlar g`unchalari O`sish va rivojlanish maromini O`rganish. O‘simlik g‘unchasining o‘sish maromi (ritmikasini) ni aniqlash uchun endi hosil bo‘lgan (kattaligi 1,0-1,2 mm) g‘unchalardan 20 tasi belgilab olinib, ularning kattaligi har kuni millimetr qog‘oz yordamida o‘lchab boriladi. Bu ish to g‘uncha ochilguncha davom ettiriladi. Kunlik o‘lchash natijalari maxsus jurnalda jadval ko‘rinishida qayd qilib boriladi (8-jadval).
8-jadval
Soyachil karrak (Cousinia umbrosa)ning tO`pgul savatchalarining O`sish dinamikasi,
sm

№	Kunlar
	22.04	23.04	24.04	25.04	26.04	27.04	31.04
1.	0,2 sm	0,7 sm	1,0 sm	1,3 sm	1,6 sm	1,9 sm	2,5 sm
2.	0,3 sm	0,8 sm	1,1 sm	1,4 sm	1,7 sm	2.0 sm	2,6 sm
3.	0,1 sm	0,6 sm	0,9 sm	1,2 sm	1,5 sm	1,8 sm	2,4 sm
4.	0,2 sm	0,7 sm	1,0 sm	1,3 sm	1,6 sm	1,9 sm	2,5 sm
5.	0,1 sm	0,5 sm	0,8 sm	1,1 sm	1,4 sm	1,7 sm	2,3 sm
6.	0,3 sm	0,6 sm	0,9 sm	1,2 sm	1,5 sm	1,8 sm	2,4 sm
Jami o‘rtacha	1,2/6=0,2	3,9/6=0,65	5,7/6=0,95	7,5/6=1,25	9,3/6=1,55	11,1/6=1,85	14,7/6=2,45 G‘uncha ochilishga tayyor

Olingan ma‘lumotlar qo‘shilib, Cousinia umbrosa Bunge va C. aurea Winkl lar savatcha to‘pgullarini o‘rtacha kundalik o‘sish kattaligi hisoblanadi va o‘simlikning savatchasini o‘sish maromi grafigi chiziladi.

O`simlikning gullash biologiyasini tadqiq etish. O‘simliklar gullashida mavsumiy va sutkalik maromlar kuzatiladi. Har bir tur o‘ziga xos gullash maromlariga ega bo‘lib, uni sistematik belgi sifatida ham foydalanish mumkin. Gullashning boshlanishi va davomiyligi individ va senopopulyatsiya doirasida murakkab genetiko - fiziologik mexanizmlar bilan boshqariladi.
O‘simlikni mavsumiy g‘unchalashini va gullashini aniqlash uchun o‘simlikni katta kichikligiga bog‘liq holda 1-5 ta yoki 10-20 ta o‘simlik belgilab olinib, unda birinchi gul ochilgandan boshlab to oxirgi gul ochilgunigacha har kuni kuzatiladi va ochilgan gullar hisoblab boriladi. Olingan ma‘lumotlar maxsus jadvalga to‘ldirilib, grafiklar tarzida ham chizilishi mumkin. Olingan ma‘lumotlar 9-jadvalda keltirilgan.
9-jadval
Cousinia umbrosa Bunge ning mavsumiy gullash dinamikasi

O‘simlik// kunlar	Ochilgan gular soni												Jami/o‘rtacha
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
27.04.01	1	2	2	3	2	2			2	2	1	2		16\1,6
12.05.01	1	-	1	-	-	-			1	1	1	1		5\0,5

Agar o‘simlikda gullar to‘pgullarda joylashgan bo‘lsa, bir to‘pgul (savatcha

dagi gullashi uchun ketgan vaqt ham aniqlanadi. Masalan Cousinia umbrosa Bunge,
C. aurea Winkl, C resinosa Winkl, C. Shmalhausenii Winkl larning gullari to‘pgullarda - savatchalarda joylashgan. Ularning gullash maromi 25 ta, 50 ta, 75 ta, 100 tadan tanlangan to‘pgul savatchalarda yoki butun bir tup o‘simlikda kuzatildi. Kuzatish to‘pgulda birinchi g‘uncha ochilgandan boshlab to oxirgi g‘uncha ochilgunigacha amalga oshiriladi. Yuqorida ta‘kidlanganidek gular ochilish ritmini o‘rganish bilan birga atmosferaning nisbiy namligi, harorat, o‘simlikning gorizontal vertikal bo‘yicha joylashgan hududi, tuproqdagi namlik dinamikasi, havoning ochiq yoki bulutliligi hamda hashoratlarning kelib ketish mo‘lligi ham inobatga olinadi. Olingan natijalar jadvallarga yoki grafiklarga tushiriladi. Cousinia umbrosa ning gullash ritmi bo‘yicha olingan ma‘lumotlar 10-jadvalda keltirilgan.

Cousinia umbrosa Bunge tO`pgulining gullash maromi

O‘simlik// kunlar	Ochilgan gular soni												Jami/o‘rtacha
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
27.04.01	1	2	2	3	2	2			2	2	1	2		16\1,6
12.05.01	1	-	1	-	-	-			1	1	1	1		5\0,5

Jadvallar va grafiklarda ochilgan gullar soni sutkaning aniqlangan soatlari bo‘yicha nisbiy namlik, harorat, havoning ochiq yoki yopiqligiga hamda tuproqning namlik dinamikasiga bog‘liqligi o‘z aksini topadi. Olinqan natijalarga qarab Cousinia Cass. turkumi turlari bo‘yicha shu soatda qancha gul ochilishini sutkaning qaysi paytida kamroq, qachon ommaviy, qachon gul ochilishi to‘xtashini va bunda o‘lchash parametrlari qanday bo‘lganligini aniqlash mumkin. Olingan natija asosida Cousinia Cass. turkumi turlarining sutkaviy gullash grafigini tuzish imkoniyatini beradi. Grafikda gullashning borishi jarayoni bilan birga havo temperaturasi (t ⁰C) va nisbiy namlik (HNN) ko‘rsatiladi. Havo temperaturasi (⁰C) va nisbiy namlik (%) Assman psixrometri bilan aniqlanadi.