340
Pul bo`lsa, changalda sho`rva.
Maqol.
19-BOB. NEOLIBERALIZM
19.1. Neoliberalizmning umumiy xususiyatlari
Neoliberalizm keynschilik bilan deyarli bir vaqtda paydo bo`ldi va
XX asrning 30- yillarida iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning
mustaqil qarashlar majmuasidan iborat. Ilmiy
nazariya va amaliy hayotda
neoliberal iqtisodiy jarayonlarga davlatning ma'lum darajada aralashuvi tu-
fayli cheklanmagan erkin raqobat g`oyasining ustuvorligiga asoslanadi.
Agar keynschilik iqtisodiyotda davlatning faol aralashuvini boshidanoq za-
rur deb qarasa, neoliberalizm davlatning nisbatan passiv tartibga solishini
qo`llaydi. Keynschilik modellarida iqtisodiyotning turli sohalarini investit-
siyalash, hukumat buyutma va xaridlari hajmini kengaytirish, soliq siyo-
satini kuchaytirish bo`yicha davlat chora-tadbirlari
majmuasiga ustuvorlik
beriladi. Bu siyosatning o`nta keng qo`llanilish oqibatlari iqtisodiy tarixdan
ma'lum bo`lgan davlat budjeti kamomadi va inflatsiyaga olib kelishida
ko`rinadi.
Neoliberalistlar
iqtisodiyotni
liberallashtirishni,
erkin
baho
shakllanish prinsiplaridan foydalanishni, iqtisodiyotda
xususiy mulk va
nodavlat tuzilmalarining yetakchi bo`lishini qo`llaydilar. Davlatning iqti-
sodiyotni boshqarishdagi rolini esa "tunggi qorovul" yoki "sport sud'yasi"
qabilida bo`lishi ko`zda tutiladi. Bu yo`nalishning yirik vakili L.Erxard
aytganidek "Raqobat mumkin bo`lgan hamma yerda, tartibga solish - zarur
bo`lgan yerda" amalga oshuvi kerak. Davlatning iqtisodiyotdagi ishtiroki
cheklangan bo`lib, tadbirkorlarning erkin va mo'tadil faoliyati iqtisodiyot-
dagi muvozanatni saqlashning asosiy sharti sifatida qaraladi.
XX asrning 30-yillarida davlatning iqtisodiyotga aralashuvini chek-
lash maqsadida muqobil neoliberal markazlar tashkil etildi. Buning sababi
shundaki, 2-jahon urushi arafasida paydo bo`layotgan militaristik g`oyalar
nihoyatda kuchli bo`lib, ko`p mamlakatlarda (Germaniya, Italiya, AQSH,
Buyuk Britaniya...) davlatning iqtisodiyotga aralashuvi keskin kuchayadi.
Neoliberalizmning eng yirik markazlari Germaniya, AQSH va An-
gliyada vujudga kelib, shunga muvofiq Frayburg maktabi (yetakchi vakil-
lari - V.Oyken, V.Ryobke, A.Ryustov, L.Erxard va b.), Chikago maktabi,
uni "monetar maktab" deb ham ataydilar (yetakchi vakillari - L.Mizes,
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
341
M.Fridmen, A.Shvari va b.), London maktabi (yetakchi
vakillari -
F.Xayek, L.Robbins va b.).
Fransiyada neoliberal g`oyalarning taniqli vakillari sifatida iqtisod-
chilar J.Ryueff, M.Alle va boshqalarni keltirish mumkin. Bu olimlar o`sha
davridayoq yagona ilmiy-amaliy platformani ishlab chiqish uchun harakat
boshladilar. 1938 yili Parijdagi konferensiyada neoliberalizmning asosiy
prinsiplari xalqaro ko`lamda e'lon qilindi. Bu neoliberallarning yig`ilishi
(forumi) "Lippman kollokviumi" deb xam ataladi,
buning sababi shuki,
o`sha yili amerikalik iqtisodchi A.Uolter Lippman "Erkin shahar" kitobini
e'lon qildi va undagi g`oyalar neoliberal prinsiplar bilan hamohangdir.
Parijdagi qo`llab-quvvatlangan neoliberal umumiy prinsiplarning mohiyati
shundan iboratki, davlatlar erkin raqobat qoidalarini qaytarishga g`amo`rlik
qilishlari va ularni barcha xo`jalik subektlari tomonidan bajarilishini
ta'minlashlariga ko`maklashuvi so`raladi. Bu hujjatda xususiy mulk ustun-
vorligi sharti, bitimlar erkinligi va bozorlar erkinligi davlat yo`li bilan faqat
ekstremal (urush, stixiyali ofat, katastrofa va b.)
holatlardagina qayta
ko`rilishi mumkin deb hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: