Iqtisodiyotva turizm fakulteti

2.3-jadval 2017 yilda “Baxmal” QKning mehnat resurslaridan foydalanish holati

Ko’rsatkichlar	O’tgan yili	2017 yil		Chetga chiqarish
		Reja	Haqiqatda	Reja	Haqiqatda
Xodimlarning o’rtacha yillik soni (XS)	250	250	253	-	3
Bir ishchining bir yilda ishlagan kunlari (D)	225	220	218	-5	-2
Soatlar (S)	1766,25	1749	1722,2	-17,25	-44,05
Ish kunining o’rtacha muddati (M), S	7,85	7,95	7,90	-0,10	-0,05
Ish vaqti fondi (S)	441562,5	437250	435716,6	-4312,5	-1533,4
Shu jumladan ishdan tashqari ishlagan vaqt, (S)	980	-	970	-	-10

Manba: “Baxmal” QKning statistik hisobot ma’lumotlari asosida tuzilgan
“Baxmal” QKning mehnat resurslaridan foydalanish holati 2017 yilda tahlil
qilinganda, xodimlarning o’rtacha yillik soni rejada 250 kishi bo’lib, haqiqatda esa 253 kishiga yoki chetga chiqarish 3 kishiga o‘sgan. Ushbu korxonada 2016 yilda haqiqatda bir ishchining bir yilda ishlagan kunlari 225 kunni tashkil qilgan. 2016
yilda esa bu ko’rsatkich rejada 220 kun qilib rejalashtirilgan, ammo haqiqatda 218 kun yoki chetga chiqarish bir ishchining bir yilda ishlagan kunlari haqiqatda 2 kunga kamaygan (2.3-jadval).
Mehnat resurslaridan to’liq foydalanishga tahlil qilinayotgan davrda bitta xodim tomonidan ishlangan kunlar va soatlar soniga qarab baho berish mumkin. Bunday tahlil xodimlarning har bir toifasi bo’yicha, har bir ishlab chiqarish bo’linmasi va umuman korxona bo’yicha o’tkaziladi.
Ish vaqti fondi (IVF) xodimlar soniga (XS), bir xodim bir yilda o’rta hisobda
ishlab bergan kunlar soniga (D) va ish vaqtining o’rtacha muddatiga (M)
bog’liqdir:
29

IVF=XS x D x M=250 x 218 x 7,90 = 435716,6c

Tahlil etilayotgan “Baxmal” IChSKda 2017 yilda haqiqiy ish vaqti fondi rejalashtirilgandan 1533,4 soat kamroqdir. Uning o’zgarishini zanjirli usulida aniqlash mumkin:
DIVFxs = (XSx-XSrej) x Drej x Mrej = (250-253)x220x7,95= - 5247c; DIVFx = (DF-Drej) x XSfxMrej = (218-220)x7,95x253= –4022,7 c;
DIVFch = (Mx-Mrej) x Dx x XSx = (7,9-7,95)x218x253= –2757,7;
Jami =DIVFxs+DIVFx +DIVFch= - 5247s+(–4022,7s)+( –2757,7) = –12027,4 s Jami –12027,4s
Yuqoridagi keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, “Baxmal” QKda
mavjud mehnat resurslaridan yetarli darajada to’liq foydalanmagan. O’rta hisobda
bitta ishchi 220 kun o’rniga 218 kun ishlagan, shu sababli rejadan tashqari ish vaqtini bekor sarf bo’lishi bitta ishchiga 2 kunni, barcha ishchilarga –2757,7soatni tashkil etgan.
“Baxmal” QKda 2017 yilda xodimlarning o’rtacha yillik soni rejada 253
kishi bo’lsa, haqiqatda bu ko’rsatkichning 245 kishiga yoki chetga chiqarish 8 kishiga kamaygan.
2.4-jadval ma’lumotlari tahlil qilinganda, ushbu korxonaning 2017 yilda haqiqiy ish vaqti fondi rejalashtirilgandan 31632 soatga kamaygan. Uning o’zgarish omillarini quyidagicha aniqlash mumkin.
DIVFxs = (245-253)x220x7,95= –13992c;
DIVFx = (215-220)x7,95x245= –9738,75 c;
DIVFch = (7,80-7,95)x215x245= –7901,25;
Jami = – 13992 s+(–9738,75s)+( –7901,25s) = –31632 s.
Jami – 31632 c
Bu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, ushbu korxonada mavjud mehnat
resurslaridan 2016 yildagidek, yetarli darajada to’liq foydalanilmagan. O’rta hisobda olib qaralganda bitta ishchi haqiqatda 215 kun ishlagan, shu boisdan
rejadan tashqari ish vaqtini bekor sarf bo’lishi bitta ishchiga 5 kunni, barcha ishchilarga esa - 9738,75 soatni tashkil qilgan.
30

Ish vaqtini smena ichida bekor sarflanishi ham oz emas: bir kunda bu sarflar 0,10 soatni, barcha ishchilar tomondan ishlangan hamma kunlar moybanida –7901,25 soatni tashkil etgan. Ish vaqtining umumiy bekor sarfilari ancha yuqori, chunki haqiqatda ishlangan vaqt fondi ishdan tashqari ishlangan soatlarni (965 s.)

ham qamrab oladi. Kun bo’yi va smena ichidagi ish vaqtining bekor sarf bo’lishi
sabablarini aniqlash uchun ish vaqtining haqiqiy va rejadagi balansi ma’lumotlarni taqqoslab ko’riladi (2.4-jadval).