Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

Muomala 
xarajatlari tushunchasi tovarlarni sotish jarayoni bilan bog‘liq 
bo‘lib, shu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan olib, iste’molchiga 
yetkazilguncha ketadigan sarflarga aytiladi.
Ular ikki guruhga 
bo‘linadi: qo‘shimcha muomala xarajatlari va sof muomala xarajatlari. 
Tovarlarni o‘rash, qadoqlash, saralash, transportga ortish, tashish va 
saqlash xarajatlari qo‘shimcha muomala xarajatlari hisoblanadi. 
Muomala xarajatlarining bu turlari ishlab chiqarish xarajatlarining 
davomi hisoblanib, tovar qiymatiga kiradi va uning qiymatini oshiradi. 
Xarajatlar tovarlar sotilgandan keyin olingan pul tushumi summasidan 
qoplanadi. 
9-rasm. 
Xarajatlarning namoyon bo‘lish sohasiga ko‘ra 
turkumlanishi 
Umumiy xarajatlar
Ishlab chiqarish xarajatlari 
Muomala xarajatlari 
Ish haqi 
Xomashyo 
xarajatlari 
Yonilg‘I va moylash 
materiallariga xarajatlar
Amortizatsiya va h.k. 
Qo‘shimcha 
muomala xarajatlari 
Sof muomala 
xarajatlari 

---

24 
Sof muomala xarajatlari sotuvchi maoshi, marketing (iste’molchilar 
talabini o‘rganish), reklama va shu kabi xarajatlardan iborat bo‘ladi. 
Sof muomala xarajatlari tovar qiymatini oshirmaydi va ishlab chiqarish 
jarayonida yaratilgan tovarni sotgandan keyin olingan foyda hisobidan 
qoplanadi (9 - rasm). 
Ishlab chiqarish xarajatlarining ta’rifiga turli yondashuvlar mavjud. 
Dastlab, A.Smit 
absolyut xarajatlar nazariyasini 
oldinga surgan edi.
 
D. Rikardo ushbu nazariyani taraqqiy ettirib, ishlab chiqarishning 
nisbiy xarajatlar nazariyasini
yaratgan edi. K.Marks nazariyasida ham 
ishlab chiqarish xarajatlarga katta e’tibor qaratilgan. Hozirgi iqtisodiy 
adabiyotda xarajatlarga