Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

 
2. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish 
xarajatlarining o‘zgarish tamoyillari 
Mahsulotning ma’lum hajmini ishlab chiqarishda firma yoki tarmoq 
sarf xarajatlari barcha band bo‘lgan resurslari miqdorini o‘zgartirish 
imkoniyatiga bog‘liq. Birmuncha ishlatilayotgan resurslarning miqdorini 
(mehnat, xomashyo, yonilg‘i, energiya va boshqalar) tez va qiyinchiliksiz 
o‘zgartirish mumkin. Boshqa resurslarni o‘zlashtirish uchun ko‘proq vaqt 
kerak. Masalan, og‘ir sanoatning ba’zi tarmoqlarda ishlab chiqarish 
quvvatlarning o‘zgartirilishi bir necha yilni talab qiladi. 
Shu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab chiqarish xarajatlarini 
qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi. 
Qisqa muddatli davrda firmaning ishlab chiqarish quvvatlari 
(ishlab chiqarish bino va inshootlari maydoni, mashina va uskunalar 
miqdori) o‘zgarmas bo‘ladi
va ulardan faqat foydalanish intensivligini 
o‘zgartirish mumkin. Ishlab chiqarish hajmini o‘stirish uchun korxona 
qisqa davrda mehnat, xomashyo va boshqa resurslar miqdorini 
o‘zgartirishi mumkin.

---

31 
Uzoq muddatli davr – bu korxonaning ishlab chiqarish 
quvvatlarini va barcha band bo‘lgan resurslari miqdorini 
o‘zgartirish uchun yetarli bo‘lgan davrdir.
Demak, qisqa muddatli davr – bu o‘zgarmas quvvatlar davri, uzoq 
muddatli davr esa – bu o‘zgaruvchan quvvatlar davri.
Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, ishlab chiqarish quvvatlarining 
o‘zgarishini taqozo qiladigan davr davomiyligi ayrim tarmoq va korxona 
xususiyatidan kelib chiqib farqlanishi mumkin. Yengil sanoat tarmoqlarida 
ishlab chiqarish quvvatlarining o‘zgarishi bir necha kunda yuz berishi 
mumkin. Masalan, futbolka chiqaradigan kichik firma bichish uchun bir 
nechta qo‘shimcha stol va tikuv mashinalarni bir-ikki kunda o‘rnatib, o‘z 
ishlab chiqarish quvvatlarini oshiradi. “Jeneral motors” zavodi esa yangi sex 
qurib qo‘shimcha asbob uskunani o‘rnatish uchun bir necha yil sarflash 
mumkin. 
Qisqa muddatli vaqt davomida korxona o‘zining doimiy (qayd 
qilingan) quvvatlariga o‘zgaruvchan resurslar miqdorini qo‘shib borish 
yo‘li bilan ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirishi mumkin. Savol: ishlab 
chiqarish quvvatlariga (doimiy resurslarga) o‘zgaruvchan resurslar oshib 
borayotgan miqdori qo‘shilgan sari ishlab chiqarish hajmi qanday 
o‘zgaradi? Bu savolga