Ixtisas: tspx kurs: II fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları

Alınma sözlərdə o saitinin tələffüzü

• 
  Alınma beynəlxalq terminlərin bir qismində vurğulu hecadakı o bir qədər uzadılaraq tələffüz olunur. Məs; ur[o]loq, xr[o]nika, morfol[o]giya, fil[o]loq və s.
  
• 
  Alınma sözlərin böyük bir qrupunda vurğulu hecada rus dilinin orfoepik qaydasına uyğun olaraq o saiti əvəzlənərək tələffüz edilir.
  

Bəzi alınmaların deyilişində bu qayda istisna edilir. Başqa sözlə, həmin sözlərdə o vurğudan əvvəlki hecada öz məxrəcində tələffüz olunur. Bu hal daha çox Avropa mənşəli xüsusi isimlərin tələffüzündə özünü göstərir. Məs; ş[o]pen, M[o]passan, S[o]krat, oktyabr, noyabr, roman, folklore, okean kimi bir sıra sözlərdə də o vurğudan asılı olmayaraq yazıldığı kimi, tələffüz edilir. Bu qaydalara riayət edilməyərək sözlərdə o saiti öz məxrəcinə uyğun şəkildə tələffüz olunur. Məs; morfologiya ( m[a]rf [a]logiya) orfoqrafiya ([a]rf[a]qrafiya), dekorativ (dek[a]rativ), intonasiya (int[a]nasiya). O hərfinin xarakter məqamdakı səs mənasını bilməməyin nəticəsidir ki, şagirdlər bəzən yazıda əksinə bu qəbildən olan digər sözləri deyildiyi kimi yazaraq orfoqrafik səhvə yol verirlər.

• 
  Dilimizdə o saiti qoşalığı olan bir neçə söz işlənir; zoologiya, zooloq, zoopark, zootexnik, koordinasiya, mikroorqanizm və s. bu sözlər aşağıdakı kimi
  

Yazılır tələffüz edilir
Sosialist sos[ya]list
Material mater[ya]l
Artezian artez[ya] n və s.

• 
  ua, üə sait qoşalığı olan sözlərdə ü saiti atılır, birləşmələrdəki a və ə saitləri uzadılaraq tələffüz edilir.
  

Yazılır; deyilir;
Müasir m[a]sir
Müəllim m[ə]llim

• 
  Ixtisas: TSPX
  
• 
  Kurs: II
  
• 
  Fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları
  
• 
  Mövzu: 10. Samitlərin tələffüzü
  
• 
  Ədəbiyyat siyahısı:
  

1.N.Abdullayev. Ədəbi tələffüz təliminin metodikası Bakı-1966.
2.Ə.Dəmirçizadə.Azərbaycan ədəbi tələffüzü haqqında, Bakı-1969.
3.Ə.Dəmirçizadə.Müasir Azərbaycan dili, Bakı, 2007.
4.A.Qurbanov.Müasir Azərbaycan ədəbi dili.Bakı 2003.
Əlavə:
1.Y.Ş.Kərimov.Ana dilinin tədrisi metodikası. Bakı, 2005.
2.Şəhla Fətəliyeva. Orfoqrafiya və orfoepiyanın təlimindən praktik məşğələ (Dərs vəsaiti). Naxçıvan.2016
3.A.M.Ağalarov, S.Z.Həsənova. F.İ.Cəfərova. Ana dilindən praktik məşğələ (dərs vəsaiti). Naxçıvan. 2014.