Ixtisas: tspx kurs: II fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları

Ixtisas: TSPX

Kurs: II

Fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları

Mövzu: 7. ixtisar edilən sözlərin və qısaltmaların sətirdən sətrə keçilməsi qaydaları

Ədəbiyyat siyahısı:

1.N.Abdullayev. Ədəbi tələffüz təliminin metodikası Bakı-1966.
2.Ə.Dəmirçizadə.Azərbaycan ədəbi tələffüzü haqqında, Bakı-1969.
3.Ə.Dəmirçizadə.Müasir Azərbaycan dili, Bakı, 2007.
4.A.Qurbanov.Müasir Azərbaycan ədəbi dili.Bakı 2003.
Əlavə:
1.Y.Ş.Kərimov.Ana dilinin tədrisi metodikası. Bakı, 2005.
2.Şəhla Fətəliyeva. Orfoqrafiya və orfoepiyanın təlimindən praktik məşğələ (Dərs vəsaiti). Naxçıvan.2016
3.A.M.Ağalarov, S.Z.Həsənova. F.İ.Cəfərova. Ana dilindən praktik məşğələ (dərs vəsaiti). Naxçıvan. 2014.
Müəllim: Şəhla Fətəliyeva FeehlaHYPERLINK "mailto:[e-mail]"@gmail.com

Plan:

• 
  Sadə ixtisarların orfoqrafiyası
  
• 
  Mürəkkəb ixtisarların orfoqrafiyası
  
• 
  Qısaltmaların orfoqrafiyası
  
• 
  Söz köklərinin sətirdən-sətrə keçilməsi
  
• 
  İxtisar və qısaltmaların sətirdən-sətrə keçilməsi
  
• 
  Sadə ixtisarlar sözlərin ixtisar olunma formasına əsasən bir neçə şəkildə olur:
  
• 
  Bu və ya başqa müəyyən söz ixtisar edilərkən sözün ancaq birinci hərfi saxlanılır, qalan hərflər isə yazılmır. İxtisar sonunda nöqtə işarəsi qoyulur.
  

c (cild)
h (hissə)

• 
  Müəyyən söz ixtisar olunarkən sözün ancaq bircə hərfi deyil, onun bir hissəsi yazılır. İxtisardan sonra nöqtə işarəsi qoyulur.
  

dos (dosent)
prof. (professor)

• 
  Sadə ixtisarlar ancaq yazıda işlənir. Bunlar oxunarkən bütöv şəkildə tələffüz olunur.
  

Mürəkkəb ixtisarlar.
Aşağıdakı formada yazılır:

• 
  İki və daha artıq sözdən ibarət olan mürəkkəb ixtisarlar bitişik şəkildə yazılır.
  
• 
  İdarə və müəssisə adlarını bildirən mürəkkəb mürəkkəb ixtisarları təşkil edən sözlərin birincisinin ilk hərfi böyük yazılır: Azərnəşr.
  
• 
  Mürəkkəb ixtisarlar həm yazılı, həm də şifahi nitqdə eyni dərəcədə işlənə bilər.
  

Qısaltmaların orfoqrafiyası.

• 
  Qısaltmalar böyük hərflə yazılır. Hərflərin adları ilə oxunanlar: BMT
  

Səslərlə oxunanlar: TEC
Bütöv sözlərlə oxunanlar: EA

• 
  Qısaltmalarda hərflərdən sonra nöqtə qoyulmur. NDU
  
• 
  Qısaltmalara şəkilçi əlavə edildikdə sonrakı səsin ahəngi nəzərə alınır.
  

Məs: ADU-nun

• 
  Qısaltmalar rəqəmlə göstərilən sayla işlənib müəyyən ad bildirdikdə qısaltma ilə rəqəm arasında defis qoyulur. İl- 18
  
• 
  Ad və familyaların qısaltmasında nöqtədən istifadə olunur. M.N.Vidadi, C.Cabbarlı.
  
• 
  Sətrin sonunda bu və ya başqa sözün bütöv yazılması mümkün olmadıqda, yəni söz sətrə sığmadıqda onun müəyyən hissəsi zərurət nəticəsində ikinci sətrə keçirilir. Belə hallarda sözün mənasının təhrif edilməməsi və onun oxunmamasının çətinləşməməsi üçün müəyyən qaydalara riayət olunur. Həmin qaydalar sözün hissələrinin sətirdən-sətrə keçirilməsi qaydaları adlanır.
  

Azərbaycan dilində söz keçirmənin əsasını heca qanunu təşkil edir.
Müasir Azərbaycan dilində həm bütöv, həm ixtisar edilmiş, həm də qısaldılmış sözlərə aid müvafiq söz keçirilmə qaydaları mövcuddur.

•