J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Xalqaro lizing shakllari. 
Xalqaro lizing, bir vaqtning o‘zida moliyalash va yangi 
texnologiyalarni xarid qilish masalalarini hal etish, aylanma mablag‘larni to‘ldirish 
hamda boshqa ehtiyojlar uchun mablag‘larni ozod qilish imkoniyatini beruvchi moliyaviy 
vositalarning eng muhim shakllaridan biridir. 
Xalqaro amaliyotda xalqaro lizing shartnomalarining quyidagi shakllari ishlab 
chiqildi.
1.
Xalqaro lizing shakllarini tahlil qilishda uning eng keng tarqalganlarini (lizing 
oluvchi va lizing beruvchi o‘rtasidagi munosabatlarni hisobga olib), 
bevosita
 
(to‘g‘ridan-
to‘g‘ri) va 
bilvosita
(egri) lizing turlarini ajratishimiz mumkin.
-
bevosita lizingda, lizing beruvchi bo‘lib - bevosita mulk egasining o‘zi bitimni 
amalga oshirilishida ishtirok etishi shart.
-
bilvosita lizingda, ijaraga berilayotgan mulk egasi - uchinchi tomonning ishtirok 
etishi shartdir.
2.
Xalqaro lizingni kreditlash usuli bo‘yicha 
muddatli
va 
qayta tiklanuvchi
lizinglarga ajratish mumkin.
Muddatli lizingda ijara bir marotaba amalga oshiriladi. Qayta tiklanadigan 
lizingda esa, lizing shartnomasi bitimning birinchi muddati tugashi bilan qayta tiklanadi. 
3.
Shuningdek, xalqaro lizingni operatsion va moliyaviy lizinglarga bo‘lish mumkin.

---

94 
Operatsion lizingda
korxonalar asbob-uskunaga mulk huquqini olmasdan turib, 
undan foydalanish uchun shartnoma tuzadilar.
Moliyaviy lizing
deb, asbob-uskunani ijaraga olayotgan firma keyinchalik uni 
qoldiq qiymatda to‘la sotib olishiga aytiladi.
4.
Andozali (standart) lizing.
Lizingning bu shaklida asbob-uskunani ishlab 
chiqargan shaxs uni lizing kompaniyasiga o‘zi mustaqil tarzda sotadi. Lizing 
kompaniyasi asbob-uskunani iste’molchiga ijaraga beradi. Asbob-uskunani ishlab 
chiqaruvchi va uni lizingga oluvchi o‘rtasidagi lizing shartnomasi bo‘yicha huquqiy 
munosabatlar o‘rnatilmaydi. Bu erda asbob-uskunaga texnik xizmat ko‘rsatish masalasi 
to‘liq hal etilmagan. Bu holda, asbob-uskunani ishlab chiqargan shaxs bilan, lizing 
oluvchi, o‘ziga xizmat ko‘rsatish uchun alohida bitim tuzishi lozim. Bunga asosiy sabab, 
lizing kompaniyasi texnik xizmat ko‘rsatish masalalariga aralashmaydi. 
5.
“Sof” lizing.
Bunda asbob-uskunalardan foydalanish bilan bog‘liq asosiy 
majburiyatlar lizing oluvchi bo‘yniga tushadi. U soliqlar va har-xil yig‘imlarni, 
to‘lovlarni hamda asbob-uskunalardan foydalanish bilan bog‘liq barcha xarajat va 
sug‘urta to‘lovlarini to‘laydi. Lizing oluvchi asbob-uskunani ishga soz holatda saqlashi 
lozim. Shu bilan birga, u ijara muddati tugaganda, lizing beruvchiga asbob-uskunani 
o‘rtacha eskirishini hisobga olib, yaxshi holatda qaytarishi shartdir. Lizing beruvchi, 
lizing oluvchi olgan mulkdan foydalanishi bilan bog‘liq harakatlarga javob bermaydi. 
Lekin, u asbob-uskuna ishlatilayotgan mamlakatdagi hukumat va boshqa tashkilotlar 
tomonidan bo‘lishi mumkin bo‘lgan salbiy ta’sirlar uchun javobgardir. 
6.