Jamiyat falsafasi

madaniyat – insonning axloqi, kuch–qudrati, baxt–saodati taraqqiy etishiga bir vaqtning 
o’zida ko’maklashish maqsadida alohida shaxsning va butun jamiyatning yuksak darajada 
tashkil qilinishi yo’li bilan insoniyatning kamol topishidir
8
. E.B. Taylorning mazkur ta’rifi 
mukammal bo’lsa ham, bugungi kunda madaniyatning yangi qirralari kashf qilinmoqda. Shu bois 
E. Taylorning madaniyatga bergan ta’rifi mohiyatini saqlagan holda, quyidagicha ta’rif berish 
mumkin: 
Madaniyat – inson jamiyat a’zosi sifatida o’zlashtirgan bilimlarni, inonch–e’tiqodlarni, 
san’atni, axloq va qonunlarni, urf–odatlarni, shuningdek, uning boshqa qobiliyati va 
ko’nikmalarini o’z ichiga olgan majmuadir.
G’arbiy Evropada madaniyat tushunchasi XVIII asrning oxiridan e’tiboran yuqoridagi 
ta’rifday mazmun kasb etdi. Ammo bu tushuncha faqat XX asrga kelib ijtimoiy va gumanitar fanlar 
tizimidan mustahkam o’rin oldi. Kishilik jamiyatining beqiyos ko’lamga ega bo’lgan, doimiy 
ravishda o’zgarib boruvchi ma’lumotlarni tartibga solishga yordam beradigan, umumlashtiruvchi 
tushunchalarni ifodalashga bo’lgan ehtiyoji madaniyat tushunchasining keng tarqalishiga sabab 
bo’ldi. 
Qadimgi Rimda «madaniyat» tushunchasi bora–bora «hayotni ma’naviy jihatdan yanada 
yaxshilash va takomillashtirishga qaratilgan g’amxo’rlik» degan ma’noda ishlatila boshlagan edi. 
Ma’lumotlarga ko’ra, mashhur Rim faylasufi, Tsitseron ham «ruhiy madaniyat» terminini 
ishlatgan. Evropa xalqlarida esa XVIII asrning oxirlarigacha «madaniyat» termini aqliy, axloqiy 
tushunchalar bilan bir qatorda ishlatilgan. Ko’rinib turibdiki, «madaniyat» tushunchasi turli 
tushunchalarni ifodalashiga qaramay, qadimdan hozirgi kungacha o’z mohiyatini o’zgartirmagan
9
. 
Hozirgi davrda madaniyatga berilgan ilmiy ta’riflar insoniyat tomonidan yaratilgan va 
yaratilishi davom etayotgan ma’naviy, ruhiy jarayonning o’ziga xosligini anglash natijasida 
vujudga keldi. Insoniyat «tabiiy» turmush tarzi asosida yashagan davrda – ov qilish, baliq tutish, 
ilk chorvachilik va dehqonchilik bilan shug’ullangan davrlarda bugungi singari madaniyat 
to’g’risida fikr yuritgani gumon, aniqrog’i, ilmiy tahlil bo’lmagan. Oddiy, bir maromda 
rivojlanuvchi jamiyatda inson o’z madaniyati bilan hamroh bo’lib yashagan. Urf–odatlar, 
e’tiqodlar, hayotning moddiy va ijtimoiy shakllari madaniyatning alohida ko’rinishi sifatida 
alohida ajralmagan edi. 
Madaniyat
– ramzlar, inonch–e’tiqodlar, qadriyatlar, mezonlar, yig’indisidir. Madaniyatda 
mazkur jamiyat, millat, guruhlarning xarakterli xususiyatlari ham o’z ifodasini topadi. Jamiyat, 
millat, guruhlar aynan o’z madaniyati bilan farqlanadi. Xalq madaniyati – uning hayot tarzi, 
kiyimlari, yashash maskani, oshxonasi, xalq og’zaki ijodi, diniy tasavvurlari, inonch–e’tiqodlari 
va boshqalardir. 
Madaniyatga ijtimoiy–maishiy asbob–uskunalar, jamiyatda qabul qilingan xushmuomalalik 
imo–ishoralari va salomlashuv, yurish tarzi, muomala etiketi, gigiena odatlari va hokazolar ham 
kiradi. Aksariyat madaniy tushunchalar va qarashlar avloddan–avlodga o’tib boraveradi
3
.
Madaniyat sohalari bo’yicha quyidagicha tasnif qilinadi: 
a)