Жаxон географияси маърузалар

Jahonda aholi zichligi eng yuqori va eng kam bo’lgan davlatlar: (1 km
2
 ga kishi 
hisobida 2007-yil) 
1. Monako – 33104
1. G’arbiy Sahroi Kabir – 2
2. Xitoy Makaosi – 20346
2. Mongoliya – 2
3. Singapur – 6785
3. Gviana – 2
4. Malta – 1288
4. Namibiya – 3
5. Baxrayn – 1098
5. Botsvana – 3
6. Bangladesh – 1035 
6. Kanada – 3
7. Maldiv Resp – 1020
7. Avstraliya – 3. 
Shunday qilib, aholi joylashishiga tabiiy sharoitlar, iqtisodiy sharoitlar, aholining 
kelib 
o’rnashgn 
vaqti, 
xo’jalik 
tipi 
( 
dehqonchilikdami, 
sanoatdami, 
chorvachilikdami?), tashqi va ichki migrasiyalarning intensivligi kabilar hal qiluvchi 

---

25 
ta’sir ko’rsatadi. Ayni paytda Afrika aholisining joylashishiga tarixiy sharoit, ya’ni 
qul savdosi va mustamlakachilik tizimining ta’siri kuchli bo’lgan. 
Har bir mamlakatning rivojlanishi uchun aholining muayyan soni va zichligi 
bo’lishi kerak. 
Aholining soniga va joylashishiga aholining tabiiy ko’payishi bilan birga 
aholining 
“mexanik 
ko’payishi” 
ya’ni 
migrasiyalar 
ham 
katta 
ta’sir 
ko’rsatadi.Migrasiyaning asosiy sababi iqtisodiy sabab bo’lib, undan tashqari: 
siyosiy, diniy, milliy (turklar bilan o’zbeklar), ekologik (Orol bo’yi, Rur havzasi) 
sabablari ham mavjud. 
Ichki migrasiyalar – bir mamlakat doirasida aholining qayta taqsimlanishi bo’lib, 
unda umumiy aholi soniga ta’sir etmaydi. 
Tashqi migrasiyalar – mamlakat va qit’alar aholisi soniga ta’sir etadi. Immigrasiya 
– emmigrasiyadan ortiq bo’lganda mamlakat aholisi mexanik ko’payadi. 
Emmigrasiya ortganda esa aholi mexanik kamayadi. XIXasr boshlaridan II-jahon 
urushiga qadar Yevropa asosiy emigrasiya markaziga aylandi va 60 mln aholi ko’chib 
ketdi, 1-navbatda Shimoliy Amerikaga, Braziliyaga, Argentina, JAR, Avstraliya va 
Yangi Zelandiyaga. II-jahon urushidan so’ng emmigrasiyaning 2-markazi – Osiyo 
vujudga keldi. Asosan Xitoy, Hindiston, Bangladesh, Yaponiyadan Horijiy Yevropa 
davlatlariga; JAR, AQSH, Braziliya, Indoneziya, Singapurga migrasiya kuchaydi. 
1970-80 yillar Yer sharida immigratsiyaning yangi markazi Yaqin Sharq paydo 
bo’ldi. Bu regionda OPEK ga a’zo davlatlar chetdan ko’plab mehnatkashlarni o’ziga 
jalb qildi. Hindiston, Pokiston, Bangladesh – Yaqin Sharq mamlakatlariga asosiy 
ishchi kuchi etkazib beruvchi davlatlarga aylanib qoldi.Lekin hamon AQSH jahonda 
immigrasiyaning muhim markazi bo’lib kelmoqda. Yiliga AQSH ga 1 mln aholi 
immigrasiya qilmoqda. 
XX asrning 2-yarmida tashqi migrasiyaning yangi shakli “Oqillar (donolar) 
migrasiyasi” paydo bo’ldi. Bunda: olimlar, vrachlar, injenerlar va boshqa malakali 
mutaxassislar ko’chib ketadi. “Oqillar migrasiyasi” dastlab Horijiy Yevropadan 
AQSH ga bo’lgan bo’lsa, 1980-90 yillardagi iqtisodiy va siyosiy vaziyatlar tufayli 
MDH davlatlaridan Horijiy Yevropa va AQSH ga bo’lishi kuzatilinmoqda. 
Jahondagi chet el ishchi kuchlarining ( mehnatkashlar migrasiyasining) 40 % i 
SHimoliy Amerikaga, 25 % i Yevropaga, 20 % i Osiyoga, 15 % i boshqa regionlarga 
to’g’ri keladi. 
Iqtisodiy faol aholining Katarda 92 % ini, BAA da 89 % ini, Quvaytda 86 % ini, 
Omanda 70 % ini, Saudiya Arabistonida 60 % ini, Liviyada 50 % ini 
“gastarbeytarlar” tashkil etadi (2005 y). 
Ichki migrasiyaga aholi qishloq joylaridan shaharlarga ko’chishi ham kiradi. XX 
asrning oxirlariga kelib bu migrasiya ko’lami shu qadar kattalashdiki, buni “XX-
asrda aholining buyuk ko’chishi” deb atalindi. 
Yangi yerlarning o’zlashtirilish ham migratsiya bilan bog’liq bo’lib, hududi katta 
va aholisi zich mamlakatlarda kuzatilinadi. Masalan: Rossiyada (Qoratuproq 
zonasining 
o’zlashtirilishi, 
BAM 
ni, 
taygani 
o’zlashtirilishi), 
Qozog’istonda,Kanadada (Shimolni o’zlashtirilishi), Braziliyada (Amazoniyani), 
Avstraliyada (savannalarni), Xitoyda (Tibetni), O’zbekistonda (Mirzacho’l, 
Yozyovon). 

---

26