Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí “Tastıyıqlayman” Túrkiy tiller fakulteti dekanı B. Davletov 2021-jıl «MÁmleketlik tilde is júrgiziw»

Qospa dánekerlerdiń birde, birese, gáde, geyde túrleri birigip jazıladı da, qalǵanları bólek jazıladı. Gáp ishinde qollanılǵanda dánekerler barlıq jaǵdayda ózi baylanıstırıp kelgen sóz hám gáplerden bólek jazıladı.
Irkilis belgisine qatnaslı jazıwda biraq, lekin, al, sebebi, sonlıqtan, óytkeni, sol sebepli, sonıń ushın, sonda da, sonıń nátiyjesinde dánekerlerinen aldın útir qoyıladı. Sonday-aq hám, da/de, jáne, gá, gáhi, ya, yáki, birde, gáde, birese t. b. dánekerleri arqalı baylanısqan birgelkili aǵzalardıń arasına útir qoyıladi: Mısalı: Rus ertegindegi ájayıp qus birew ǵana, al Baday toǵayda mıńlaǵan qırǵawıl bar, sonda da párin taba almay sebil bolıp júrgen (N.Bochin). Taǵı bir samolyot bulardıń tóbesinen zuwlap ótip ketti de, uzaqta gúrildegen sesti birese alıslap, birese jaqınlap, artına qarawıllap turǵanday seziledi (K.S.)
3. Janapaylardıń imlası. Janapaylar óz aldına tolıq leksikalıq máni ańlatpaytuǵın sóz shaqabı. Ol gáp ishinde sóz hám sóz dizbeklerine yamasa pútin gápke hár túrli qosımsha máni beredi. Soraw janapaylar máni ózgesheliklerine qaray, janapayları (ma/me, ba/be, pa/pe, sha/she), ayırım-sheklew janapayları (tek, ǵana, tek ǵana, bolsa, gil, gileń, gilkiy, ılǵıy, hátteki, tánhá), kúsheytiw janapayları (da/de, tap, ǵoy, aq, hám, daǵı), modallıq janapaylar (aw, ay, shı, shi, ós, sesh, da, a, á, o, mıs, mis, mısh, mish, sımaq t.b.).
1) ma/me, ba/be, pa/pe she soraw janapaylar sózlerge dizbeklesip qollanılǵanda, sol qálpin ózgertpesten bólek jazıladı: ayttı ma, barasań ba, aytıp boldıń ba, aytpadıń ba, aǵam she t.b.
Al bul janapaylar ekinshi bettegi sózlerge qosılıp birigip qollanılǵanda, dáslepki qálpin ózgertip mı/mi, bı/bi, pı/pi túrinde qosılıp jazıladı: oqıymısań, adambısań, kelmeymiseń, kelemiseń, senbiseń, kóripbiseń t.b.;
2) ayırıw-sheklew, kúsheytiw janapaylarınıń ǵana, tek, tek ǵana, hatte, da, de, tap, ǵoy t.b. túrleri sózlerden bólek jazıladı: ózim de, sen de, alǵan ǵoy, tek Ájimurat ǵana kelmedi, tek ǵana Sultamurat erte keldi t.b.;
3) dáreje jasawshı júdá, kútá, óte, orasan, oǵırı, asa janapayları kelbetlik hám ráwishlerdiń aldınan qosılıp bólek jazıladı: júdá jaqsı, oǵada kóp, nayatıy úlken, kúlá kóp, eń úlken, shım qızıl, shılt jańa, júdá tez t.b.
4)-shı/-shi, -sesh, -ós, -mıs/-mis, -mısh/-mish sıyaqlı modallıq janapaylar sózlerdiń sońına qosılıp jazıladı: aytshı, kelsesh, islesesh, aytós, kelós, aytadımıs, keledimis, kóriptimis t. b.;
5) aw, ay, áy, aq, a, á, o, sa, se, da, de, dá t.b. janapaylar sózlerdiń aqırında kelip, defis arqalı jazıladı: aytaman-aw, qoy-a, aytsań-a, kelseń-á, sen-aq, qoy-áy, oqısań-o, qoysańız-da, shıdamaptı-dá, qoy-sa, shıraǵım-ay;
6) kelbetliklerdiń aldınan kelgen kúsheytiwshilik máni beriwshi qıp-, qap-, sap-, sup-, úp-, dop-, sıp-, jáp, dóp- t.b. sıyaqlı janapaylar defis arqalı jazıladı: qıp-qızıl, qap-qara, sap-sarı, sup-sur, úp-úlken, dop-domalaq, bop-boz, sıp-sıydam, jáp-jaqsı, dóp-dóńgelek t.b.