Жяфяр хянданын aзярбайжан ядябиййатына



Yüklə 4 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/35
tarix03.04.2017
ölçüsü4 Mb.
#13209
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   35
 

                                                                                      Gülxani Pənah 

 

 



388 

 

 

 

 

V FƏSİL 

  

Ж.ХЯНДАНЫН АЗЯРБАЙЖАН СОВЕТ ЯДЯБИЙЙАТЫ 

ЩАГГЫНДА ЕЛМИ-НЯЗЯРИ ТАРИХИ АРАШДЫРМАЛАРЫ, 

ЯДЯБИ-ТЯНГИДИ МЯГАЛЯЛЯРИ 

 

ХХ ясрин сон онилликляриндя милли мцстягиллийини йенидян 

юзцня  гйатармыш  халгымыз  щяр  сащядя  олдуьу  кими,  ядябий-

йатшцнаслыг сащясиндя дя йазылмыш, тядгиг едилмиш ясярлярин, о 

дюврцн  ядибляринин  ядяби  бядии  фяалиййятинин  дцзэцн  гий-

мятини вермякдядир. Ж.Хяндан сосиализм идейалары иля силащ-

ланмыш  бир  дюврцн,  заманын  тядгигатчысы,  алими  иди.  О  башы 

цзяриндя щяр ан эюрцнян Демокл гылынжынын горхусу алтында, 

коммунист  сензурасы  горхусу  алтында  фяалиййят  эюстярян 

ядябиййатшцнас  иди.  Ямин  Абид,  Щяняфыи  Зейналлы,  С.Мцм-

таз, Бякир Чобанзадя. Щцсейн Жавид. Салман Мцмтаз кими 

алим  вя  тядгигатчыларла  ейни  дюврдя  йашайан  Ж.Хяндан 

йохсуллар  цчцн  гурулумуш  бир  щюкумятин  веря  биляжяйи 

хошбяхтлийи  эюзляйирди.  Щяр  ан  фящля  кяндли  щюкумяти  кими 

танынан  ССРИ-нин  йеритдийи  сийасятя  инанмыш  Ж.Хяндан 

сийасят адамы дейилди, о миллятинин, халгынын ядяби бядии дцн-

йасына, йашадыьы мцщитя, тарихя, замана юз зяманяси иля мц-

гайяся  етмякля  йанашыб.  Тябии  ки,  мцхтялиф  ижтимаи-сийаси 

фoрмасийалар  ичярисиндя  сосиализм  гурулушу  инкар  едя  бил-

мярик ки, инсанлыьы, щуманизми ясас эютцрцб. Ж. Хяндан бу 

жящятдян  зяманясинин  ядябиййатшцнасы  кими  чыхыш  едиб. 

Амма факт фактлыьында галыр ки, Ж. Хяндан мящз совет дюв-

рцндя  йцксяк  дяряжядя  ядябиййатымызын  инкишаф  етмясинин 

шащиди олуб. Няинки тякжя эюзял ядябиййатлар йараныб, щям дя 

ядəбиййатшцнаслыг,  фолкоршцнаслыг  елми  инкишаф  едиб,  бяшяр 


Gülxani Pənah 

 

 



389 

сиvилизасийасынын  йаратдыьы  бядии  ясярлярин  мцəллифляри  кими 

Азярбайжан  сяняткарларынын  да  ролу  ачылыб,  арашдырылыб, 

тядгиг  едилиб.  Бюйцк  низамишцнаслар,  фцзулишцнаслар, 

нясимишцнаслар, 

сабиршцнаслар, 

молланясряддиншцнаслар, 

йетишиб. 

Тядгигатчыларымыз,  ядябийатшцнасларымыз  Азяр-байжан 

нясриндя,  поезийасында,  драматурэийасында  ялдя  едилмиш 

наилиййятляри  эюрмцш,  онун  мцсбят  жящятляри  иля  йанашы  зяиф, 

нюгсанлы  жящятляринин  дя  дярин  тящлилини  вермяйя  чалышмышдыр. 

Бюйцк  бир  тянгидчи,  тядгигатчы,  ядябиййатшцнас  ордумуз 

вар. Мустафа Гулийев, Яли Назим, Щяняфи Зейналлы, Мяммяд 

Ариф,  Мещди  Щцсейн,  Мир  Жялал,  Жяфяр  Хяндан,  Микайыл 

Ряфили,  Мяммяд  Жяфяр,  Жяфяр  Жяфяров,  Мещди  Мяммядов, 

Камал Талыбзадя, Якбяр Аьайев, Аббас Заманов, Щидайят 

Яфяндийев,  Язиз  Мирящмядов,  Йящйа  Сейидов,  Йашар 

Гарайев,  Пянащ  Хялилов,  Камран  Мяммядов,  Мирзя  Ибра-

щимов, Бякир Нябийев, Жялал Мяммядов, Жялал Абдуллайев, 

Ислам Ибращимов, Гулу Хялилов, Гасым Гасымзадя, Сейфулла 

Ясядуллайев,  Гязянфяр  Казымов,  Гязянфяр  Пашайев,  Асиф 

Яфяндийев,  Ящяд  Щцсейнов,  Мясуд  Ялиоьлу,  Мцршид 

Мяммядов,  Тящсин  Мцтяллимов,  Низамяддин  Шямсизадя, 

Ряфаел  Щцсейнов,  Ифрат  Ялийева,  Араз  Дадашзадя,  Шамил 

Салманов, Халид Ялимирзяйев, Имамверди Ябилов, Елмяддин 

Ялибяйзадя,  Ариф  Абдуллайев,  Назим  Ахундов,  Вагиф 

Йусифли,  Ясяд  Жащанэир,  Вагиф  Султанлы,  Эцлхани  Пянащ, 

Тярлан Новрузов, Асиф Рцстямов вя с. 

 Ядябиййатшцнаслыг  елми  о  гядяр  инкишаф  едиб  ки,  инсти-

тутлар  йараныб,  тящсил  ожагларында  филолоэийа  мясялялəри  иля 

мяшьул олан факцлтяляр йараныб, мцхтялиф дюврляри ящатя едян 

кафедралар йараныб. Ядябиййатшцнаслыг елми мящз совет дюв-

рцндя эениш шякилдя инкишаф едиб. Ж.Хяндан совет ядябиййат-

шцнасы  иди.  Бунунла  беля  о,  тякжя  дюврцнцн  йарадыжы  мц-

щитиня  дейил,  ейни  заманда  бцтювлцкдя  Азярбайжан  ядябий-

йаты тарихинин йарадылмасына юз тющфялярини вериб. Щяля кечян 


                                                                                      Gülxani Pənah 

 

 



390 

ясрин илк он илликляриндя Низами, Фцзули, Сабир щаггында, Жя-

нуби  Азярбайжан  ядябиййаты,  онун  бюйцк  сяняткарлары 

щаггында санбаллы фикирляри иля таныныб. О ХХ яср Азярбайжан 

совет ядябиййаты дярслийини йазмагла бюйцк бир дюврцн ядя-

биййатынын  тящлил  вя  тядгигаты  иля  йанашы  тядрисинин  дя  инки-

шафıна  хидмят  етмишдир.  О  ядябиййатшцнас  алим  олмагла 

йанашы  бюйцк  бир  педагог,  дярсликлярин  мцяллифи  кими  Азяр-

байжан ядябиййаты тарихиндя юз йерини тутуб. 

Б.Нябийев фикирляриндя щаглыдыр ки, Ж.Хяндан юз дюврц-

нцн йетирмяси иди, «онун да ясярляриндя шяхсиййятя пярястишин 

аьыр тязйиги, бир сыра йарадыжы зийалылара тутулан диван, рясми 

елми фикирдя щаким мювге олан субйектив стереотипляр тясирсиз 

галмамышды.  Башга  сюзля  десяк,  онун  ядябиййат  тарихлярин-

дяки дюврляшдирмялярдя рясми тарихчилийя хас олан вахт юлчц-

ляри  юзцнц  даща  чох  эюстярир,  мягаляляриндя  сосиолоъи  тящлил 

мцяййян цстцнлцк тяшкил едирди. Бу да щямин ясярлярин йазыл-

дыьы  онилликлярин  юзцндян  доьан  яламятляр  олуб,  гялям  йол-

дашларынын  да,  бизим  кими  тялябялярин  дя  мятбу  чыхышларында 

мцшащидя едилирди» (2-110). 

Ж.Хяндан бцтцн тядгигатларында йазычыларын йарадыжылы-

ьына Бюйцк Октйабр сосиалист ингилабынын мяфкуря жябщясин-

дяки тарихи гялябяляр контекстиндян йанашыр. Мараглыдыр ки, о 

Молланясряддинчиляр жяряйанынын бцтцн йазычыларынын, шаир вя 

диэяр  ижтимаи-сийаси  реалист  фикирли  сяняткарларынын  йара-

дыжылыьыны  арашдыраркян  онлары  мцсават  ялейщиня,  либерал-бур-

ъуа мяфкурясиня гаршы нифрят рущунда арашдырыр. Н. Нярима-

нов, Я. Гямкцсар, Яли Нязми, Ордубади... кими сяняткарла-

рын  йарадыжылыьыны  арашдыраркян  бу  мясяляйя  хцсуси  диггят 

йетирдийини эюрцрцк. 

Мясялян,  Н.  Няримановун  «Щцммят»  гязети  сящифя-

ляриндя  чыхышлары  иля  вятяндаш  мцщарибяси  яряфясиндя  Бакынын 

мцряккяб  шяраитинлдя  «щяряката  истигамят  вердийини,  вятян-

даш  мцщарибясини  милли  гырьына  чевирмяк  истяйян  дашнак  вя 

мцсаватчыларын  маскаларыны  йыртараг  щягиг  сималарыны  халга 

эюстярдийини» (29-233)-дейир. Яслиндя Н.Няриманов «...синиф-



Gülxani Pənah 

 

 



391 

ляри  бир-бириндян  айырмаг  лазымдыр.  Фящля  вя  кяндли  синфи 

ойансын,  юз  тарихини  дцшцнсцн  вя  юз  дцшмянлярини  фярг  едя 

билсин. Чцнки Русийада башланмыш бу ингилаб йалныз Русийа-

йа  дейил,  бцтцн  йер  цзцня  сирайят  едяжякдир» (29-233)-

дейирди. 

Мцсават  фиргяси  ися  «Ачыг  сюз»  гязетиндя  йазырды  ки, 

«мцсялман фящляляри вя завод сащибляри, щамысы инсандыр, щяр 

икиси мцсялман вя тцрк миlлятидир. Бунлар бир-бирини истяр, бу  

ики синиф (проле-тар вя буръуа) арасында щеч вахт дцшмянчилик 

олмаз» (29-233). Тядгигатчы  юзц  билярякдянми,  йохса  совет 

реъиминин  сярт  жяза  тядбирляриндян  горунмагмы  цчцндцр, 

нядир,  демяк  чятиндир,  амма  бурада  мцсаватын  щуманист 

идейаларыны бир нюв юз тядгигатларында цстцюртцлц шякилдя дя 

олса тясдиглямишдир. О юзц дя о дювркц Тцркийянин талейиня 

биэаня галмыр, османлы Тцркийясинин Алманийа иля иттифагынын 

зярярли  тяряфлярини  дейян  «Щцммят»ин  фикирляриня  шярикдир  ки, 

Алманийада  ингилаб  оларса,  ону  да  ингилаб  йаньыны  «алов 

ичярисиня чякяжякдир. О заман чцрцк ясаслы Тцркийянин йерин-

дя ал байраглы йени Тцркийя йаранажагдыр» (29-233). Бурада 

мцсаватчыларла  болшевизмин  бязи  мягамларда  ейни  фикирляря, 

идейалара-азад,  мцстягил-демократик  идейалара  хидмят 

етдийини эюрцрцк. 

Диэяр бир нцмуня. Тядгигатчы Ордубадинин 1917-1920-

жи  илляр  йарадыжылыьыны  тядгиг  едяркян  мцсаватчылары  Азяр-

байжан халгынын «гяддар дцшмянляри» кими характеризя едир. 

Онлара  гаршы  болшевиклярин  апардыьы  мцбаризянин  кяскинляш-

дийини,  гуртулуш  йолуну  болшевиклярин  болшевизм  сийасятиндя 

эюрцр.  Ордубадинин  «Болшевизм  вя  мцсялманlыг»  ясяриндя 

гуртулуш йолуну болшевизмдя эюрян йазычынын  «мцсаватчыла-

рын  халга  зидд  сийасятлярини  кяскин  сатира  атяшиня»  тутдуьу, 

онларын харижи империалистляря архаландыьыны, совет Русийасына 

вердийи  цлтиматуму  мцсават  щюкцмятинин  «жащиллийи,  онун 

сийасятини  сатира  атяшиня  тутдуьу  кими  тящлил  едир.  Милли 

щюкумятини,  демократик  щакимиййятини  йаратмаг  истяйиндя-


                                                                                      Gülxani Pənah 

 

 



392 

Азярбайжанын  Иран,  Русийа  кими  ишьалчыларын  ясарятиндян 

гуртулуб юз мцстягил дювлятини йаратмаг истяйиндя Ордуба-

динин дя олдуьуну инкар едя билмярик. «Ордубади «Мцсават 

милляти...  гаранлыг  мязара  эюмдц...  дюврясиндя  йцз  няфяр 

мцнтязям  ясэяри  олмайан,  мцсават,  гцввятли  Совет  щю-

кцмятиня  uлтиматум  верди.  Императорлар  ултуматум  вя-

дясини 48 саат тяйин етдикдя мцсават анжаг 6 саат тяйин етди. 

Буну  ягл  гябул  едярми?» (29-280)-дейир.  Бурада  гожаман 

демократ  йазычы  мцсаватчыларын  сящвлярини,  нюгсанларыны 

дейир.  Чцнки  Мцсаватын  щуманист,  мцсялман,  тцркчцлцк 

идейаларына хидмятини халгынı севян Ордубади дя тягдир едяр. 

Бунунла  беля,  йохсуллар  ичиндян  чыхан,  пролетар  щакимиййя-

тини  дястякляйян,  цмумян  щяр  ики  Азярбайжанда  садя  зящ-

мяткеш  халгын  гурмаг  истядийи  щакимиййяти  дястякляйян 

Ордубади  иргиндян,  синфиндян  асылы  олмайараг  тцрк,  мцсял-

ман  азяри  халгынын  мцстягил  щакимиййятини  гурмаг  истяйян 

мцсаватчыларла узун мцддят бирликдя мцбаризя апарыб. Либе-

раллар,  мцсаватчылар  ейни  ягидя  уьрунда  мцбаризя  апарыб. 

Тарихин  кяскинляшдийи  бир  дюврдя  гцввялярин  таразлыьы 

позуланда,  болшевизм  даща  жидди  мцбаризя  йолуна  гядям 

гойуб  милйонларла  инсанларын  тюкцлян  ганы  цзяриндя  юз 

щакимиййятини  гурду  вя  щятта  лазым  эяляндя  мусаватчылара 

гаршы  да  жидди  мцбаризя  йолуну  тутдулар.  Аз  бир  мцддятдя 

халгына  щеч  бир  шей  веря  билмяйян  мцсаватчыларын  гурдуьу 

Халг  Жцмщуриййяти  мящз  щакимиййят  щяриси  олан  болшевик-

лярин  ялийля  боьулду,  йыхылды.  Яслиндя  дедийимиз  кими  совет 

идеолоэийасы  щакимиййяти  илляриндя  бцтцн  «Молланясряд-

динчиляр»  жяряйанынын  нцмайяндяляринин  эуйа  феврал-буръуа 

ингилабынын мащиййятини дярк етмядийи шякилдя тядгигатларыны 

апарыр,  ясярляриндя  тянгиди  реализмин  нцмайяндяляринин  «юз 

сящвлярини»  баша  дцшдцйц  кими  тящлил  едирляр.  Яслиндя 

болшевизм  щакимиййятя  йийяляняндян  сонра  сийасятиндя 

бюйцк  нюгсанлара  йол  верди,  ижтимаи  гурулушу  кюкцндян 

дяйишмяк  цчцн  либерал  буръуазийаны,  щяр  бир  онларын  яксиня 

олан гцввяляри йолундан эютцрмяк цчцн мцбаризя апарырды. 



Gülxani Pənah 

 

 



393 

Онлар  щакимиййятя  эялмяк  цчцн  Азярбайжанда  гурулан 

демократик  бир  республиканы  бешийиндяжя  боьдулар.  Щаки-

миййяти  яля  алан  болшевизм  юз  сийаси  идеолоэийасы  ялейщиня 

чыхан  щяр  бир  зийалынын  беля  мящвиня  ряваж  верирди.  Щаки-

миййятя  йенижя  эялян  мусаватчылара  гаршы  болшевиклярин  сярт 

иттищамлары яслиндя щакимиййятя йийялянмяк цчцн бир бящаня 

иди.  Азярбайжан  Демократик  Жцмщуриййяти  гурулан  дюврц 

Фятяли хан Хойски беля характеризя едир: «Щюкумятимизи еля 

бир  заманда  тяшкил  етдик  ки,  бир  кянддян  диэяриня  эетмяк 

горхулу  иди.  Щеч  кясин  ирзи,  намусу,  малы  яминдя  дейилди. 

Дямир  йоллары  тамамиля  йатмыш  кими  иди,  почт  вя  телеграф 

мцхабираты  билмярря  кясилмишди.  Дювлятин  ян  артыг  мющтаж 

олдуьу  малиййя  наминя  щеч  бир  шейи  йох  иди.  Дювлят  маки-

насыны  тяшкил  едян  идарялярин  щяпси  даьылмышды,  хидмятчиляр 

гачмышды,  идарялярин  бязиляринин  ады  вар  идися,  юзц  йох  иди. 

Щяр  йердя  беш-он  адам  йыьышыб  бир  щюкцмят  дцзялтди,  бир 

ганун верийорду. Щяр кяс юзцня бир щюкумят иди. Бюйля бир 

заманда  Азярбайжан  тяряфиндян  сечилмиш  Милли  Шура  щюку-

мяти  тяшкил  едиб  мямлякятин  мцгяддаратыны  она  тапшырды... 

фягят  бунунла  бярабяр  дахили  ишляр  о  гядяр  пяришан  иди  ки, 

щюкцмят дахилиндя ганун вя асайиш бярпасында ажиз иди, зира 

ня ясэяри гцввямиз вар иди, ня силащымыз»  (7 декабр. 1918-жи 

ил (289-132) Беля  бир  дюврдя  азадлыг  уьрунда  эедян  мцба-

ризялярдя  щакимиййятя  йийялянмяк  цчцн  болшевикляр  мцса-

ватчылары  эюздян  салмаг,  халга  дцшмян  йол  тутмагда 

иттищам едир, щакимиййятя эялян кими биринжи нювбядя онлары 

йолдан  эютцрмяк  сийасятиндя  мараглы  олдулар.  Халгда 

онлара гаршы нифрят рущу ашыламаьа чалышан болшевик щюкумя-

ти  чиркин  Sталин  сийасяти  алтында-репрессийа  сийасяти  алтында 

Шяргдя илк мцстягил дювляти гуран мцсаватчылары, бу дювлятин 

халгымызын талейиндя ойнайа биляжяк бюйцк ролу баша дцшян 

узагэюрян  сийасятчиляри,  алимляри,  тарихчиляри,  о  жцмлядян 

халгын щагг сясини дцнйайа бяйан едя биляжяк гялям сащиб-

лярини,  гцдрятли  сяняткарларымызы  эцллялядиляр,  гятля  йетирдиляр, 

мцщажир щяйаты йашамаьа мяжбур етдиляр. Жяфяр Хандан бу 



                                                                                      Gülxani Pənah 

 

 



394 

дюврцн  репрессийа  гурбанларындан  олан  Сейид  Щцсейн, 

Щцсейн Жавид, Микайыл Мцшфиг... кими бюйцк сяняткарларын 

фажияли юмрцня ажыйан илк алим-тядгигатчы кими диггяти чякир. 

Б.Нябийев йазыр: «Мцшфиг сянятинин фолклор гайнаглары, 

классик шеирля ирс-варис мцнасибятляри, щяйатда вя психолоэийа-

ларда  баш верян йениликляри якс етлирмяк имканлары, цслуб вя 

форма  зянэинлийи  Микайыл  Мцшфиг»  китабында  алими  мяшьул 

едян ясас мясялялярдир. Ону да гейд едяк ки, 1956-жы илдя бу 

ясяр  цмумиййятля,  ядябиййатымызын 30-жу  иллярдя  халгдан 

сцни  сурятдя  айры  салыныб  мящв  едилмиш  эюркямли  сималары 

щаггында йазылан китабларын биринжиси иди» (29-109). 

Ж.Хяндан  совет  щакимиййятинин  илк  илляриндя  йетишян 

истедадлы  эянж  гялям  сащибляриндян  олан  С.Вурьун,  С.Рцс-

тям,  М.Ращимля...  бир  сырада  дайанан  Микайыл  Мцшфигин 

щяйаты  щаггында  гыса  мялумат  верир.  Онун  тядгигатларына 

ясасян  М.Мцшфиг 1908-жи  илдя  Хызыда  мцяллим  аилясиндя 

доьулмушдур.  Ушаг  икян  ата-анасыны  итирмиш,  мцнтязям 

тящсилини  совет  щакимиййяти  гуруландан  сонра  ала  билмишдир. 

Орта  вя  али  тящсил  алмыш,  Бакы  педагоъи  техникумунда  оху-

дуьу иллярдян ядябиййата мараг эюстярян шаир 1924-жц илдян 

лирик  шеирляр  йазмыш,  аз  бир  заманда  шеирляри  иля  танынмыш, 

гязет вя мятбуатда чыхыш етмиш, 1930-жу илдя «Кцлякляр» адлы 

илк  шеирляр  китабыны  няшр  етдирмишдир.  АДУ-нун  ядябиййат 

шюбясиндя (1927-1931) тящсил алдыьы иллярдя «шаирин гаршысында 

йени цфцгляр» ачылдыьыны, «мящсулдар бир сяняткар кими 5 илин 

ярзиндя 10 китаб» няшр етдирдийни, еляжя дя рус, Шярг, Авропа, 

ССРИ  халгларынын  ядябиййатындан  етдийи  тяржцмяляри 

дяйярляндирян  тядгигатчы  шаирин  ядябиййата  эялдийи  дюврц 

болшевизм  сензурасына  уйьун  тящлил  едир.  О, «мяфкуря  жяб-

щясиндя  синфи  мцбаризянин  кяскин  бир  шякил  алдыьы»  дюврдя 

йарадыжылыг  аляминя  эялди.  Вя  о  заман  орта  вя  али  мяктяб-

лярдя дярс дейян Тцркийя ядябиййатчылары вя «ижтимаи щяйатда 

тамамиля  ляьв  едилмяйян  истисмарчы  синифлярин  идеолоэийасыны 

тямсил едян» йазычылар эуйа «эянжлийин саьлам рущда тярбийя 

олунмасы ишиня мане олурдулар». Бу «зярярли эюрцшлярин тясири 



Gülxani Pənah 

 

 



395 

алтында бядбин рущлу» шеирляр йазан эянжлярин йени ядябиййа-

тын  «бюйцк  ахыны  гаршысында  ял-айаьа  долашдыьы»ны,  эетдикжя 

сырадан  чыхдыгларыны  билдирян  тядгигатчы  «беля  зярярли  тясирин 

излярини  биз  М.Мцшфигин  дя  бязи  шеирляриндя  эюрцрцк»-дейир. 

(134-4).  

Лакин истедадлы, вятянпярвяр сяняткарын  бу тясирлярдян 

тез  бир  заманда  гуртулараг  «сосиалист  щяйатымызын  эцндян-

эцня  даща  айдын  нязяря  чарпан  наилиййятлярини  эюрдцкжя 

онун тяряннцмчцсцня» чеврилмиш вя «юз дюврцнцн габагжыл 

шаирляриндян  олмуш»  олса  да  тядгигатчы  бу  фикирдядир  ки, 

«бунунла  беля  онун  ясярляриндя  мцжяррядлик,  жанлы  халг 

дилиндян  узаглашмаг  вя  щятта  мяфкуряви  сящвляря  раст 

эялирик» (134-4). 

Тядгигатчы  о  дюврцн  ядябиййатшцнасларынын  Мцшфигin, 

еляжя дя о дюврдяки йазычыларымызын бир чохунда нязяря чар-

пан  «бу  хцсусиййятляри»  дцзэцн  «гиймятляндирмядийини» 

билдирир. Мустафа Гулийевин, М.К.Ялякбярлинин, Щ. Мещдинин 

M. Müşfiqi совет шаири, «пролетар шаири» щесаб етмядийини, ону 

«жыьырдаш»  адландырдыьыны  гейд  едян  тядгигатчы  о  дюврдя 

Азярбайжанда  да  Русийада  олдуьу  кими  «жыьырдашлар» 

олдуьуну билдирир: «Бунлар йени дюврцн тялябляриня лазымынжа 

жаваб  веря  билмяйян,  лакин  сосиaлизм  гурулушуна  дцшмян 

олмайан 


сяняткарлар 

иди. 


Щ.Жавид, 

Я.Жавад, 

Й.В.Чямянзяминли  вя  саир  беля  йазычылардан  иди» (134-4) -

дейян  тядгигатчы  «жыьырдашлар  сырасында  тяряддцд  едянлярин 

дя»  олдуьуну  сюйляйир.  Бязи  «сящвляриня»  бахмайараг 

«эцнцн  ян  актуал  мювзуларында  йцксяк  кейфиййятли  ясярляр» 

йарадан  С.Вурьунла,  С.Рцстям  вя  диэяр  эянж  шаирлярля  бир 

сырада  эедян  Мцшфигин  ня  цчцн  совет,  пролетар  шаири 

«адландырылмадыьы»нын  сябяби  кими  бу  мяфщумун  «бязи 

ядябиййатшцнас  вя  тянгидчилярин  юзляриня  чох  думанлы» 

олдуьунда,  Мяркязи  Комитянин  айдын  эюстяришиня  йерлярдя 

дцзэцн ямял едилмямясиндя эюрцр. 



                                                                                      Gülxani Pənah 

 

 



396

Тядгигатчы 18 ийун 1925-жи  ил  тарихли  РК(б)П  Мяркязи 

Комитясинин  гятнамясиня  истинад  едир: «Адыны  чякдийимиз 

гятнамядя партийанын Мяркязи Комитяси эюстярир ки, партийа 

пролетар  йазычыларына  вя  онларын  тяшкилати  ишляриня  хцсуси 

кюмяк етмяли, онлардакы ловьалыьа, классик ирся лагейдлийя вя 

пролетар ядябиййатыны йалныз пролетариатын йаратдыьы кими дар 

мянада  дцшцнмяйя  сон  гойулмалыдыр.  Бу  ядябиййат 

милйонларла  фящля  вя  кяндлийя  хидмят  етмяйи  юз  гаршысына 

мягсяд гоймалыдыр» (144-5).  

Тядгигатчы  бу  эюстяришин  тящриф  едилмясини, 20-жи 

иллярдяки  елми-тянгиди  мягаляляри  нязярдян  кечирир  вя  билдирир 

ки, «истяр-истямяз беля гянаятя эялмяк олур ки, Азярбайжанда 

Сцлейман  Рцстямдян  башга  пролетар  шаири  олмамышдыр» 

(134-4).  

Вя юз ясярляри иля фящля вя кяндлийя хидмят едян Ж.Жаб-

барлы, М.Мцшфиг, С.Вурьун, М.Ращим кими эюркямли сянят-

карлар  щаггында  йазылан  мягалялярин  фикрини  тясдиг  етдийини 

билдирир: «Бир  сыра  мягалялярдя  бунлар  йахшы  щалда  жыьырдаш 

адланмыш, бязи тянгидлярдя ися пролетариата йабанчы синифлярин 

тясири  алтына  дцшян  йазычылар  кими  гялямя  верилмишляр.  Бязи 

мягалялярдя щятта «саь жыьырдаш», «сол жыьырдаш» кими щеч бир 

елми ясасы олмайан бюлэцляря дя раст эялирик» (134-6).   

М.Мцшфигин  дя  илк  дювр  шеирляри,  еляжя  дя 30-жу  иллярдя 

йаздыьы  ясярляри  беля  гиймятляндирилдийи  шаирин  жыьырдашлардан 

иряли эетмядийи фикри щаким» олдуьу билдирилир. Мещди Щцсейн 

шаирин  «Эцнцн  сясляри»  китабынын  мцгяддимясиндя  йаздыьы 

фикря-(«Мцшфиг  пролетар  шаири  дейилдир.  О,  щеч  бир  заман 

пролетар  шаири  олмамышдыр  да!  О  йалныз  пролетар  шаири  олмаг 

истяйян  жыьырдаш  бир  шаирдир» (135-3) мцнасибятини  билдирир. 

Тядгигатчы  Ж.Хянданын  гянаятинжя  «бу  о  илляр  иди  ки,  шаир 

«Пролетар  сяняти»  адлы  шеириндя  йени  ядябиййатын  ижтимаи 

щяйаты «даща доьру, даща айдын, даща парлаг идрак едян бир 

сянят»  олдуьуну  баша  дцшмцш,  йарадыжылыг  мейданында 

С.Рцстями йарыша чаьырараг, дюврцн тялябляриня жаваб верян 

йени-йени ясярляри иля диггяти даща чох жялб етмишди: 



Gülxani Pənah 

 

 



397

Динля, гялбимдя Сцлейман Рцстям, 

Сяня даир кичижик бир няьмям. 

Кичижик даь кими бир дальам вар, 

Бир дяниздир ки, о дальам чаьлар. 

Щайды Рцстям, чыхалым эяр йарыша, 

Чыхалым мювзу цчцн ахтарыша! 

Алямя вялвяля салмаг лазым! 

Гурулуш шаири олмаг лазым! 

Чапар атлар кими чапмагда щяйат, 

Бизя кечмякдя бу дювран, щейщат... 

Йатараг уйгуйа далсаг бир дя- 

Бизи варлыг гойажагдыр эеридя (135-7).  

Мцшфиг  «ядябиййата  лирик  шаир  кими  эялмиш»,  севэи 

мювзусuнда  бир  нечя  шеир  йазса  да, «сийаси  лирик  шеирляри  иля 

даща  чох  «диггяти  жялб  етмиш»,  мювзу  сечмякдя  «чятинлик 

чякмямиш», шеирляриндя «щяйатын пафосундан доьан ганадлы 

бир хяйал-гцввятли бир романтика» олса да, «мющкям теллярля 

щяйата  баьлы  олан  бир  сяняткар»  олмушду.  О,  классик  ирся 

бюйцк  мящяббятля  йанашыр,  гялям  достларыны  дцнйа  ядя-

биййатынын  сянят  абидялярини  нцмуня  эютцрцб,  узун  юмцрлц 

ола  биляжяк  «йцксяк  кейфиййятли  бядии  ясярляр»  йазмаьа 

чаьырыр: «шеирляринин бириндя: 

Бяхтийардыр о шаир ки, 

Рцбабында мящяббятин 

 мащнысыны чаьырыр. 

Сонра бцтцн эур сясиля  

Эяляжяйя баьырыр- 

-дейян шаир щяр шейдян яввял эяляжякдя дя йашайа биляжяк бу 

эцнцн сянятиндян данышырды»(134-3).   

Ж.Хяндан  онун  бурадакы  йарадыжылыг  аляминдя  аз  иш 

эюрдцйц  щаггында  «тяссцф  щиссин»дə  мцяййян  дяряжядя 

щягигятля йанашы «тявазюкарлыьы» да дяйярляндирир. Юзцнц вя 

йолдашларыны  «гызаран  улдузларын  шаири»  адландыран  шаирин 

сяняткарлыгда Фцзулийя чата билмядийини гибтя вя тявазюкар-



Yüklə 4 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin