Kamran NƏZİRLİ
Yüklə 1,21 Mb.
|
|
Yol ayrıcında
Sevgilimin yaşadığı diyarı Tərk etmək mənimçün çətindi, çətin... (Şvabiya10 xalq mahnısından) Mahnı oxuyan adam əyilib ocaq üstündə pıqqıldayan paxla qazanına azca su tökdü, sonra dikəldi. Əlindəki tüstülənən kösövlə azuqə yeşiyinin yan-yörəsində sülənən itləri qovdu. Üzü tərtəmiz qırxılmış bu adamın mavi gözləri gülürdü. Sarışın, qızılı rəngə çalan saçları vardı; onun bütün görünüşündən sağlamlıq və şuxluq yağırdı. Belə şux görkəmə baxdıqca, baxmaq istəyirdin. Ağ örpəyə bürünmüş şam meşəsinin üstündən təzəcə boylanan ayın solğun işığı düşürdü. Meşənin qalın divarları balaca düşərgəni mühasirəyə almışdı. Sanki böyük dünya burdan xəbərsiz idi. Yuxarıda aydın səma vardı. Hava şaxtalıydı. Elə bil göy üzündə bərq vuran ulduzlar da üşüyürdülər və donmasınlar deyə sayrışır, rəqs edirdilər. Cənub-şərq tərəfdə zorla sezilən yaşılımtıl işıq şimal qütb parıltısından xəbər verirdi. Ocağın başında iki kişi uzanmışdı. Onların yatacağı yerə döşənmiş şam ağaclarının budaqlarından düzəlmişdi. Yoğun ağaclar qara basdırılmış və ayı dərisi ilə örtülmüşdü. Bürüncəklər kənara tullanmışdı. Qalın kətan örtük isə iki ağacın böyründən tarım çəkilmiş və yerə bərkidilmişdi. Bu, adamları küləkdən qoruyur və eyni zamanda ocağın istisini çölə buraxmırdı. İsti aşağıya, ayı dərisinin üstünə vururdu. Ocağın lap böyründə, itlərin qoşulduğu kirşənin üstündə bir adam da əyləşmişdi; mokasin11 ayaqqabılarını təmizləyirdi. Sağ tərəfdə çoxlu donmuş torpaq vardı və ətrafa tullanmış dolamaçarx adama deyirdi ki, bu adamlar bütün günü işləmiş, torpağı ələkdən keçirmişdilər. Sol tərəfdə dörd cüt xizək qara sancılmışdı. Kişilər bu xizəklər üstündə düşərgədən uzaqda axtarış aparmışdılar. Qəribə də olsa, soyuq şimal ulduzları altında şvab mahnısı kədərli səslənirdi. Mahnı burda oturanların qəlbinə narhatlıq gətirirdi. Uzun, yorucu işdən sonra tonqalın ətrafında dincələn bu adamların qəlbi onsuz da kövrək idi. Üstəlik mahnı da uzaq, günəşli cənub üçün burunlarının ucu göynəyən kişilərin ağrılarını və xiffətlərini yada salırdı.
Sarışın saçlı Ziqmund sakitcə ac canavara dönmüş itləri və üstüaçıq çadırın içində oturan kişilərin nəfəslərindən çıxan buxarlara nəzər yetirdi. Güldü və:
Bir qədər susdu, sonra barmaqlarını şaqqıldatdı və yüngülcə çiyinlərini oynadıb sözünə davam etdi:
Vaxt ötər, üzümlər yetişər, onda Qayıdıb gələrəm, ey ana vətən! Sevgilim, sevgilim, gözlə məni sən, Gözləsən, səninlə evlənərəm mən...
Mən də günlərimi burda sayıram. Sevgilim, gözləsən... gözləsən, sənə Əbədi səadət bağışlayaram. Tüklərini pırpızlaşdıran itlər nıtıldana-mırıldana tonqala yaxınlaşdılar. Çöldən ayaq xizəklərinin ahəngdar cırıltısı və qar üzərində xışıltılı səslər eşidildi. Elə bil kimsə qənd xəkələrini ələkdən keçirirdi. Ziqmund oxumağını kəsdi və söyüş söyə-söyə itləri qovmağa başladı. Elə bu vaxt xəz paltolu hindu qızı ocağın işığında göründü. Qız ayaq xizəklərini çıxartdı; dələ dərisindən olan papağını azca dala itələdi, tonqalın ətrafına yığılan kişilərə yaxınlaşdı.
Beləcə həm Ziqmund, həm də ayı dərisi üstündə uzananlardan ikisi qızı salamladı. Amma Hiçkok dinməzcə kirşədə qız üçün yer elədi və ingilis dilində sözləri əzik-üzük eləyə-eləyə danışmağa başladı:
Sipsunun yaşadığı ailənin ibtidai qanunları və adətləri vardı. Qız həyatı olduğu kimi qəbul eləməyə öyrəşmişdi və ona elə gəlirdi ki, özünü qurban vermək adicə bir işdir. Bu, qanundur. Gecə ilə gündüzü, çayları, dənizləri, bütün külli-aləmi idarə edən qüvvələrin – baharın gəlişini xəbər verən. Tumurcuqları göyərdən, payızda yarpaqları saraldan bu qeyri-adi qüvvələrin də qəzəbi olur. Onlara da canını qurban vermək lazımdır. Axı yeriögöyü idarə edənlər də rəhmə gəlməlidi, ya yox? Sipsu belə hesab edirdi ki, ölümlər müxtəlif olur: ya insanı sel aparır, ya da buz layları çatdayır, adam suya düşüb boğulur. Yaxud da günlərin bir günü ayı pəncəsinə keçirsən, vəssalam. Və yaxud da öz ocağının başında üzücü xəstəliyə tutulursan; o qədər öskürürsən ki, nəfəsin təgiyir, sonra da ölürsən. Bəzən Allahlar beləcə insanın ölümünə fərman verirlər. Axı cadugər heç vaxt səhv etmir. O, allahların arzusunu əvvəlcədən nəzərə alıb. Bir də axı, burda nə çətin iş ki? Ölüm müxtəlif yollarla gəlsə də, hər halda, bir məqsədə xidmət edir: müqəddəs və gözəgörünməz qüvvələrin hökmünə! Sipsudan fərqli olaraq Hiçkok ayrı aləmin adamıydı, başqa dünyada tərbiyə almışdı. Ona elə gəlirdi ki, dünyada adətlər sadəliyinə və mürəkkəbliyinə görə seçilir. Amma hər şeyin ölçüsü olmalıdır. Ona görə də dilləndi:
Qız xəfifcə gülümsündü və dedi:
Hiçkok anlayırmış kimi başını tərpətdi, sonra yoldaşlarına tərəf çondü, səsini qaldırdı:
Haves və Deyv Verts susurdu. Ziqmund başını aşağı sallayıb dizləri arasındakı itin tüklərini sığallayırdı. Bu iti lap uzaqdan gətirmişdi və ona xüsusi qulluq edirdi. Sirr deyildi – Ziqmund şimala gələndə iti ona sevdiyi qız bağışlamışdı. Və o da elə bütün günü bu qızı düşünürdü. Sevgilisinin şəkli boynundan asdığı medalyonun içindəydi, hər gün ordan boylanıb Ziqmunda baxırdı, oğlana ilham verən də buydu.
Ziqmund pəsdən oxuyurdu: “Vaxt ötər, vaxt ötər... Üzümlər də yetişər, Mən dönərəm Vətənə...” Nəhayət, Ziqmund da mahnını kəsib dilləndi:
Ziqmund dalğın-dalğın iti sığallayırdı. Dedi:
Bu vaxt itlər zingildədi və dəstəylə hürüşməyə başladılar. Ziqmund səsini zırp kəsib qulaq verdi; qaranlıqdan xizək xışıltısı gəlirdi. Çiyinlərinə xəz dəri salmış bir neçə hündürboylu, sərt və sakit baxışlı hindu tonqalın işığında göründü. Onların kölgəsi qarın üstündə əcayib fiqurlar yaradırdı. Hindulardan biri yəqin ki, cadugər idi. O, Sipsuya üzünü tutub boğuq səslə nəsə dedi. Onun sifəti əcayib, vahiməli tərzdə rənglənmişdi. Çiyninə canavar dərisi atmışdı. Ağaran dişləri bu hindu cadugərini daha qorxunc şəklə salmışdı. O biri hindular isə səssizcə dayanıb baxırdılar. Qızılaxtaranlar da susurdular. Sipsu ayağa durdu, xizəklərini geyinib Hiçkoka baxdı, dedi:
Amma kimə deyirsən, kirşənin üstündə oturan Hiçkok heç cınqırını da çıxarmadı. Başını belə qaldırıb baxmadı. Hindular qaranlıq gecədə bir-bir gözdən itdilər. Bu yerlərə gələn bir çox kişilərdən fərqli olaraq Hiçkok şimal qadınları ilə yaxın əlaqədə olmağı arzulamamışdı. O, həmişə özünü evdıki kimi hiss edir, hamıya da eyni gözlə baxırdı. Hiçkokda belə bir istək baş qaldırsaydı, yəqin ki, öz həyat fəlsəfəsinin əleyhinə getmiş olardı. Sadəcə, Hiçkok ömründə heç vaxt şimal qadını ilə münasibətdə olmağı istəməmişdi. Bəs Sipsuyla necə? Hiçkok bu qızla ocaq başında cənə vurmağı xoşlayırdı. Amma o, Sipsuya kişinin qadına baxdığı kimi deyil, sadəcə uşağa olan münasibəti kimi baxmışdı. Belə xasiyyətli adamlar üçün bu, əlbəttə ki, təbii idi. Buna görə də onların dostluğu düşərgədəki cansıxıcı günləri azca da olsa qısaldırdı. Hiçkok təpədən dırnağa kimi yanki12 idi və Amerikada doğulub böyümüşdü. Şübhəsiz, onun da canında kişilik ehtirasıının isti qanı axırdı və bəzən cəngavərlik göstərmək ona yad olmurdu. Amma bu dəqiqələrdə həyatın işgüzar siması onun üçün əhəmiyyətini itirmişdi və bu, onun qəlbinin lap dərin hisslərini belə tərpədə bilmirdi. Hiçkok dinməzcə oturmuşdu, içində nəsə bir təlatüm qaynayır və bu təlatüm onun özündən də güclüydü. Yəqin ki, onun heç dədə-babsında belə bir təlatüm olmamışdı. Haves və Verts hərdənbir altdan-altdan Hiçkoku süzürdü; onların narahatçılığı apaydın hiss olunurdu. Ziqmund isə özündə deyildi, ayrı aləmdəydi. Qızılaxtaranlara bəlliydi ki, Hiçkok güclü adamdı; bu bir ildə onun zorunu dəfələrlə görmüşdülər. Təhlükəli anlar az olmamışdı. Buna görə də hamı narahatlıq içində, bir az da qorxu hissiylə gözləyirdi; görəsən Hiçkok nə edəcək? Hiçkok isə susurdu. Vaxt ötürdü, tonqal sönmək üzrəydi. Verts əsnədi, qollarını açıb gərnəşdi, yatmaq istədiyini bildirdi. Elə bu an Hiçkopk ayağa qalxdı, qeyzlə çımxırdı:
O, bu sözləri sakitcə desə də, hər kəlməsində əyilməz mərdanəlik duyulurdu. - Daha bəsdi! Gəlin hesablaşıb ayrılaq! Qızılı isə necə istəyirsiz bölün! Müqaviləyə görə mənim payıma dörddə biri düşür. Tərəzini gətirin! Ziqmund, sən də mənim payıma düşən azuqəni çək. İtlərdən dördü mənimdir... Amma dörd dənə də əlavə istəyirəm. Əvəzində öz sursartımı saxlayıram. Bundan əlavə yeddi qram qızıl və tüfəngimi verirəm. Hə, necə sözdü? Ziqmund, Haves və Verts küncə çəkilib pıçıldaşdılar, sonra geri döndülər. Ziqmund dedi:
Daha heç bir izahat verilmədi. Bölgü qurtarandan sonra Hiçkok özünə lazım olan ləvazimatları kirşəyə yığdı; itlərdən dördünü seçib qoşquya bağladı. Sursata və patrondaşa əl vurmadı, amma it boğazına keçirtmək üçün əlavə olaraq altı qayış götürüb kirşəyə tulladı. Son dəfə yol yoldaşlarını sualdolu nəzərlərlə süzdü; onun bu hərəkətinə heç kəs etiraz etmədi. Hamı elə-beləcə lal-dinməz, meşədə gözdən itənə kimi Hiçkokun dalınca baxdı. ...Qarın üstüylə bir adam sürünürdü. Onu n hər iki tərəfində maral dərisi ilə örtülmüş hindu komaları qaralırdı. Orda-burda ac itlər ulaşır və yəqin ki, açıqla bir-birlərinə mırıldanırdılar. İtlərdən biri sürünən adam tərəf gəldi. İt lap yaxınlaşdı; əvvəlcə ətrafı iylədi, sonra ehtiyatlana-ehtiyatlana qəribə görünən qonağa bir qədər də irəlilədi. İtə qəribə görünən bu məxluq qaranlıq düşməmişdən qabaq qarın üstündə yox idi. İt burnunu ona toxundurdu. Hiçkok qəflətən dikəldi, bir andaca qüvvətli əlləriylə itin tüklü boğazından yapışıb sıxdı. İt onun dəmir qolları arasındaca boğulub ağ qarın üstünə düşdü. Hiçkok yenə irəli sürünməyə başladı; o, tayfa başçısının komasına qədər süründü. Aradan xeyli keçdi. Hiçkok qarın üstündə uzanmışdı. İçəridən gələn qarmaqarışıq səslərə diqqətlə qulaq asır və bu səslər arasında Sipsunun səsini tanımağa çalışırdı. Görünür, komanın içində çoxlu adam vardı; burdakı söhbətlərin gedişindən məlum olurdu ki, onlar çox həyəcanlı, həm də təlaş içindədilər. Nəhayət, Hiçkok qızın səsini tanıdı və komanı dolanıb düz Sipsu olan tərəfə gəldi. Özünə rahat bir yer seçdi. İndi onunla Sipsunu komanın maral dərisindən olan nazik divarı ayırırdı. Hiçkok qarı qazımağa başladı; ehmalca başını komanın dəri divarı altına saldı. Burdan isti ev havası vururdu, amma o, heç nə görmürdü, tərpənməyə də qorxurdu. Görünür, sol tərəfə çoxlu dəri tökülmüşdü; ordan iy gəlirdi. Hər ehtimala qarşı, bunu ehtiyatla yoxladı. Hiçkokun üzü yüngülcə kiminsə xəz paltarına toxundu; yəqin elə Sipsununku idi. Amma o, qızın səsini eşitmək istəyirdi. Tayfa başçısı ilə cadugər nə üstündəsə qızğın mübahisə edirdi. Hardasa körpə ağlayırdı; görünür, acından ağlayırdı. Hiçkok böyrü üstə çevrildi; ehtiyatla başını qaldırdı. Onun üzü bu dəfə də xəz dərili paltara yüngülcə toxundu; insan nəfəsi duydu. Bu, qadın nəfəsiydi. Hiçkok həyatını təhlükəyə atmışdı; ehtiyatla qadından yapışdı və hiss etdi ki, o da səkdəndi, elə yerindəcə donub qaldı. Bu vaxt kiminsə əli Hiçkokun başında gəzdi, qıvrım saçlarını tutdu və ehmalca üzünü döndərdi. Bu, Sipsu idi. Sipsu özünü o yerə qoymadı, oturduğu yerdə sakitcə qurcalandı; əvvəlcə üst-üstə yığılmış xəz dərilərə dirsəkləndi, sonra paltarının ətəyilə Hiçkokun başını gizlətdi. Daha sonra da guya təsadüfən dirsəyini Hiçkokun çiyninə qoydu və başını aşağı əyib qulağını onun ağzına yaxınlaşdırdı.
Sipsu etirazla başını tərpətdi, lakin qızın gözləri sevincdən yaşardı. Sən demə, həyatda ondan ötrü də narahat olan adam varmış! Qız bununla öyündü. Öz xalqının qadınları kimi Sipsuya elə gəlirdi ki, onun taleyi və bütün qisməti kişiyə tabe olmaqdır. Hiçkok təkidlə təkrar etdi:
Qız cavab vermədi, lakin Hiçkok əmin idi ki, qız gələcək. -Azuqə üçün narahat olma, - deyə əlavə etdi. - Tələsmək lazımdı, vaxt azdı... Yarım saatdan sonra Hiçkok öz kirşəsinin yanındaydı. Hava çox soyuq idi; o, üşüyürdü. Ayaqlarının birini qoyub o birini götürürdü. Birdən Sipsunu gördü; qız özüylə iki it gətirirdi. İtləri görən kimi Hiçkokunkular da elə bil farağat komandası aldılar. Hiçkok itləri sakitləşdirmək üçün qamçını götürdü. Kənd külək əsən tərəfdə yerləşirdi və xırda bir səs Sipsugilin yaxında olmasını xəbər verə bilərdi.
O, bir-iki addım irəli yeridi və iki şam ağacı arasında durdu. Kənddən it hürüşməsi eşidildi; bax yəqin indicə köpək sürüsü də görünəcək. Tutqun qar düzəngahında çox keçmədi ki, yaxınlaşan qaraltı görünməyə başladı. Bu, köpək idi. O, canavar kimi ulaya-ulaya böyük bir köpək sürüsünü də ardınca gətirirdi. Hiçkok gizləndi; köpək onun qarşısına çatanda cəld tullanıb onun qabaq pəncələrindən yapışdı və heyvan kəllə-mayallaq ağaraq qarın üstünə düşdü. Hiçkok itə möhkəm bir zərbə ilişdirdi, onu Sipsuya tulladı; qız da qıvraq hərəkətlə itin boğazına qayış saldı. Hiçkok əlindəki balta ilə köpək sürüsünün qabağını kəsmişdi. Tükləri pırtlaşmış köpəklərin gözləri qızmışdı, onlar düz Hiçkokun qabağında durub mırıldanırdılar. Sipsu cəld işləyirdi; o, itin birini kirşəyə qoşandan sonra Hiçkok o birini də tutdu, dərhal qıza tulladı. Beləliklə, qoşquya artıq on it bağlanmışdı.
Kənddən onlara tərəf hindular gəlirdi. Qabaqda gənc hindu oğlan qaçırdı. O, köpək sürüsünün içinə girdi, onları vura-vura Hiçkoka tərəf tələsdi. Elə bu vaxt Hiçkok tüfəngi işə saldı; hindu oğlan arxası üstə yerə yıxıldı. Onun dalınca qaçan cadugər bunu gördü. Hiçkok Sipsuya dedi ki, yola düüşsün; qız elə “çuk!”13 deməyini gördü, qudurmuş itlər yerdən elə götürüldü ki, az qala qız yıxılacaqdı. Görünür, allahlar cadugərə də qəzəblənmişdilər; yoxsa, o, yolun tən ortasında durmazdı. Tayfa başçısı xizəklə düz onun üstünə gəlirdi; birdən bütün qoşqu kirşəylə birlikdə sürətlə düz cadugərə dəydi. Cadugər yıxıldı və cəld ayağa durdu. Əlbəttə, bu gecə onunçün ölümlə də qurtara bilərdi. Güllə kimi gələn Sipsu uzun qamçı ilə cadugərin sifətinə möhkəm bir zərbə endirdi, buna baxmayaraq, cadugər yenə yolun ortasında durmuşdu, ufuldayırdı. Bu dəmdə Hiçkok onun üstünə cumdu, cadugərə karlı bir yumruq ilişdirdi, sonra da cəld Sipsunun sürdüyü kirşəyə atıldı. Bu əhvalatdan sonra ilahiyyatçı cadugərin şüuru həm də ağ dərili adamın güclü yumruq zərbələri ilə dolmuşdu. O, tayfa başçısının komasına qayıdan kimi bütün ağ dərili adamlara möhkəmcə qarğış elədi...
Deyv Verts üstünə saldığı ayı dərisini kənara tulladı; durdu və əsnədi. Haves isə gərnəşəndə hiss etdi ki, əli keyləşib; yuxulu-yuxulu əlini ovuşdurmağa başladı; öz-özünə pıçıldadı: ”Görəsən Hiçkok harda gecələyib?” O, ayaqqıbalırını götürdü; onlar bütün gecəni qurumuş ağaca dönmüşdülər. Verts ayaqyalın, ehmalca tonqalın yanına qaçdı. Ayaqqabılarını ocaöa tutdu ki, donu açılsın. Sonra:
Verts ocağa yaxınlaşıb dedi:
Ziqmund etirazla başını buladı. Əlbəttə, o, bu saat başqa şeyin hayındaydı; qəhvə qaynayıb az qala daşacaqdı; tavada qızaran donuz piyini də çevirmək lazım idi. Bütün bunlardan savayı, Ziqmundun fikri-zikri öz sevgilisinin yanındaydı, dəniz kimi mavi gözlərin yanında. Və elə beləcə də astadan zümzümə edirdi. O birilər gülümsünə-gülümsünə bir-birlərinə göz vurur, bun mənzərəni sakitcə seyr edirdilər. Saat yeddi olsa da, səhərin açılmasına hələ üç saat qalırdı. Şimal qütb parıltısı daha görünmürdü. Gecənin zülmət qaranlığında bu balaca düşərgə xırda işıq adasını xatırladırdı. Üç adamın kölgəsi ocağın işığında apaydın görünürdü. Araya dərin sükut çökdü. Ziqmund səsini qaldırdı; zilə keçdi və köhnə mshnısının son bəndini oxuys bildi: Vaxt ötər... il keçər, Üzümlər də yetişər.... Gecənin sükutunu qəflətən qulaqbatırıcı güllə səsləri pozdu. Haves ufuldadı, çönüb dikəlmək istədi, lakin gubbultu ilə yerə sərələndi. Başından yaralanan Verts böyrü üstə yıxıldı, xırıltılı səslər çıxartdı; onun ağzından qan fışqırdı. Sarışın saçlı Ziqmundun nəğməsi də yarımçıq qaldı; o, əllərini havada yellədərək düz ocağın üstünə yıxıldı. Hindu cadugərin göz bəbəkləri qəzəbdən qan çanağına dönmüşdü. Üz-gözü zəhrimara bələnmiş bu adam tayfa başçısı ilə Vertsin tüfəngi üstündə dalaşırdı. Hətta tələb edirdi ki, ağ dərili adamların kisəsindən ona daha çox paxla versinlər. Bütün bunlarla gözü doymadı; o, düşərgədəki ayı dərisini də qamarladı və bu da tayfanın o biri kişiləri arasında narazılığıa səbəb oldu. Cadugərin ürəyi yenə soyumadı; cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı iti də öldürmək istədi. Lakin it qaçıb aradan çıxdı və o, öz sahiblərinin qızıl yataqları tapmaq üçün qazdıqları quyuya düşdü, daşlara çırpılaraq əzildi. Qızılaxtaranların düşərgəsi tamamilə darmadağın edildi və hindular öz evlərinə qayıtdılar. Hindu qadınlar yaman sevinirdilər. Çox keçmədi ki, onların meşələrində sığın dəstələri görünməyə başladı. Hindu ovçuların üzü güldü. Beləliklə, cadugərin şöhrəti daha da artdı. Hətta kənddə danışırdılar ki, guya o, allahlarla məsləhətləşir. Cənublu qızın Ziqmunda bağışladığı it viran edilmiş düşərgəyə qayıtdı. Bütün gecəni uladı; elə bil ölənlərçün ağlayırdı. Bundan sonra o it bir daha buralarda görünmədi. İllər ötdü. Çox sonralar bu şam meşələrində qəribə canavarlar peyda oldu. Onların rəngində qeyri-adi, açıq ləkələr gözə dəyirdi. Hindu ovçusu belə canavarlara heç vaxt rast gəlməmişdi.
Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|