Kasbiy pedagogika
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O‘quv dasturi shu nom bilan nomlangan o‘quv predmetiga tegishli bo‘ladi.
O‘quv predmeti ta’lim muassasasida o‘rganish uchun fan-texnika, san’at, ishlab chiqarish faoliyatini muayyan sohasidan tanlab olingan bilim, ko‘nikma, malaka va shaxsiy fazilatlar haqidagi ma’lumotlar tizimidir. Dastur o‘quv predmetining mazmuni, uni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishining eng maqbul usullari, axborot manbalarini o‘zida mujassamlashtiruvchi me’yoriy hujjatdir. O‘quv dasturlari namunaviy va ishchi turlarga bo‘linadi. Namunaviy o‘quv dasturi shu o‘quv predmetiga oid ishchi o‘quv dasturi, taqvimiy-mavzular rejasi, darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalar didaktik materiallar ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi. O‘z- o‘zini tekshirish uchun savollar: 1. Kasb nima va unga qanday erishiladi? 2. O‘zbekiston Respublikasininng ta’lim tizimi va kasb-hunar pedagogikasining metodologik asoslari nimalardan iborat? 3. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim tizimidagi tayyorlov yo‘nalishlari kasblar va ixtisosliklar tasniflagichi nima va undan qaysi maqsadlarda foydalaniladi? 4. Kichik mutaxassislarning lavozimiy vazifalarini aytib bering. 5. DTS nima? Uning ta’lim jarayonini tashkil etishdagi o’rni qanday? 6. O’quv rejasi va dasturi nima? II BOB. KADRLAR TAYYORLASH MILLIY DASTURI VA O’ZBEKISTONDA KICHIK MUTAXASSISLAR TAYYORLASH TIZIMI 2.1. O‘ZBEKISTON XALQ XO’JALIGINING ASOSIY TARMOQLARI Reja: 1. Xalq xo‘jaligi tarmoqlari (sanoat - qishloq xo‘jaligi) kichik korxonalar, kichik biznes. ? 44 2. O‘MKHTdagi tayyorlov yo‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklar umumdavlat tasniflagichi. 3. O‘MKHTda kichik mutaxassis tayyorlash tizimi. 1. Xalq xo‘jaligi tarmoqlari (sanoat - qishloq xo‘jaligi) kichik korxonalar, kichik biznes Xalq xo‘jaligi mamlakatimizda ishlab chiqarish vositalariga mulkchilik asosida vujudga kelgan ijtimoiy ishlab chiqarish tizimidir. Ijtimoiy mehnat taqsimotiga muvofiq xalq xo‘jaligi ikki katta sohasini – ishlab chiqarish (moddiy ishlab chiqarish) va noishlab chiqarish sohalarini o‘z ichia oladi. Ana shu sohalarning tarkibi o‘zaro munosabati va bir-biriga bog‘liqligi mamlakatimiz xalq xo‘jaligi strukturasini tashkil etadi. Moddiy ishlab chiqarish sohasiga moddiy boyliklarni ishlab chiqaradigan yoki iste’molchilarga yetkazib beradigan hamma tarmoqlar kiradi. Sanoat, qishloq xo‘jaligi va qurilish jamiyat uchun zarur ishlab chaqarish vositalari (mashinalar, materiallar, inshoot va hokazolar) hamda iste’mol mollari (oziq-ovqat mollari, kiyimlar, poyafzal va hokazolar) yaratiladi. Yuk transporti, ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha aloqa, savdo, umumiy ovqatlanish, moddiy texnika ta’minoti tayyorlanish va sotish hamda moddiy ishlab chiqarish sohasiga kiradi, chunki bular mahsulotlarni yaratishda yordam beradi va ularning qayta qurilishini ta’minlaydi. Moddiy ishlab chiqarishning yetakchi tarmog‘i – sanoatdir. Mamlakatimiz iqtisodiy qudratining asosi og‘ir sanoat bo‘lib, u ishlab chiqarish vositalarining (materiallar, mashinalar, asbob-uskunalar, priborlarning) ishlab chiqarishni ta’minlaydi. Yengil va oziq-ovqat sanoatda iste’mol mollari (oziq-ovqat mahsulotlari, gazlama, poyafzal, kiyim va hokazolar) tayyorlanadi. Aholi uchun maishiy, madaniy va xo‘jalikka mo‘ljallangan xilma-xil tovarlarni tayyorlash bilan asosiy mahsulot chiqarishdan tashqari sanoatning iste’molsiz barcha tarmoqlari shug‘ullanadi. Qishloq xo‘jaligi sanoatni xom ashyo bilan, aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlaydi. U o‘simlikshunoslik (dalachilik, sabzavotchilik, mevachilik, yem- xashak tayyorlash va hokazolar) hamda chorvachilik (qoramolchilik, cho‘chqachilik, qo‘ychilik, parrandachilik, baliqchilik va hokazolar)ni o‘z ichiga oladi. Qurilishning vazifasi ishlab chiqarish binolari, inshootlar, turar joylar, yo‘llar, kasalxonalar, maktablar va boshqa ob’ektlarni qurish va qayta qurishdir. Transport, sanoat, qishloq xo‘jaligi va boshqa qurilishlar bir-biridan farq qiladi. Transport xalq xo‘jaligi va aholini xilma-xil yuklarni tashish ehtiyojini uzluksiz hamda o‘z vaqtida ta’minlaydi. Aloqa jamiyatning ishlab chiqarish xo‘jalik faoliyatida, aholining madaniy maishiy ehtiyojlarini qondirishda muhim rol o‘ynaydi. U axborotlarning uzatilishini ta’minlaydi va pochta, telegraf, telefon, radio, televideniyani o‘z ichiga oladi. Xalq xo‘jaligi tarmoqlari strukturasi to‘xtovsiz takomillashmoqda. Masalan, sanoatda atom energetikasi va atom mashinasozligi kabi yangi tarmoqlar, elektron, mikrobiologiya sanoati va hokazolar vujudga keldi. 45 Xalq xo‘jaligini rivojlantirishning eng muhim yo‘nalishi uning tarmoqlar tarkibini takomillashtirish – tarmoqlararo xalq xo‘jaligi komplekslarini vujudga keltirishdir. Bunday komplekslarning bir nechta tulari bor. Mashinasozlik kompleksi mamlakat xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini mehnat vositalari bilan ta’minlaydi, shunga ko‘ra ularning rivojlantirish sur’atini va ishlab chiqarish samaradorligini ham ko‘p darajada belgilaydi. Bu kompleksga energetika, og‘ir mashinasozlik va transport, kimyo va neft, qurilish, yo‘l mashinasozligi, stanoksozlik va asbobsozlik, elektrotexnika, elektron sanoat, priborsozlik, avtomobil sanoati va boshqa ayrim tarmoqlar kiradi. Mashinasozlik kompleksida, birinchi navbatda, stanoksozlik, hisoblash texnikasi ishlab chiqarish, priborsozlik kabi tarmoqlarni, elektrotexnika va elektron sanoatni jadal rivojlantirish mo‘ljallangan. Fan texnika taraqqiyoti eng avvalo mana shularning rivojlanish darajasiga bog‘liqdir. Konstruksion materiallar ishlab chiqarish kompleksiga qora va rangli metallurgiya, kimyo va neft, sellyuloza va yog‘ochni qayta ishlash, qurilish materiallarini ishlab chiqarish kiradi. Xalq xo‘jaligi kompleksini dinamik va proporsional rivojlantirish, ishlab chiqarishni intensivlashtirish tomon keskin burilish yo‘liga o‘tish, uning sifati va samaradorligini oshirish vazifasini qo‘ydi. Bu vazifani amalga oshirishning asosiy vositalari fan texnika taraqqiyoti, jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarini tubdan o‘zgartirish, fan va texnikaning eng yangi yutuqlari bazasida xalq xo‘jaligini chuqur rekonstruksiyalashdir. Bunday rekonstruksiyalash barcha tarmoqlar va xalq xo‘jaligi komplekslariga, birinchi navbatda, mamlakat iqtisodiyotining poydevori – og‘ir sanoatga taalluqli bo‘lib, mashinasozlikning rivojlanishini birmuncha tezlashtirish, chiqarilayotgan mahsulotlarning texnikaviy darajasini tubdan yuksaltirish talab qilinmoqda. Agrosanoat kompleksi tarmoqlarini jadal va proporsional rivojlantirish qishloq xo‘jaligini industrial bazasiga o‘tishini tugallash, barcha tarmoqlarini xo‘jalik ekinlarini hosildorligini va chorvachilik mahsuldorligini ta’minlashga mo‘ljallangan. Yengil sanoat va bevosita aholi ehtiyojlarini qondirish uchun ishlaydigan tarmoqlarni, transport va aloqani jadal rivojlantirish zarur. Kapital qurilishni sifat jihatdan yangi industrial va tashkiliy darajaga ko‘tarish rejalashtirilmoqdaki, busiz xalq xo‘jaligini texnik rekonstruksiyalash mumkin emas. Ishlab chiqarishni intensivlashtirishda, xo‘jalik masalalarini oqilona hal qilishda rejalashtirish katta rol o‘ynaydi. Rejalashtirish – zamonaviy sharoitda xalq xo‘jaligini boshqarishning markaziy zvenosidir. Xalq xo‘jaligi rejalarining bir qancha turlari mavjud bo‘lib, besh yillik va yarim yillik rejalardir. Har qanday korxona faoliyati rejaga asoslanadi. Yuqori tashkilotlar (vazirliklar, idoralar), korxonalar rejalarining faqat eng zarur ko‘rsatkichlarini: mahsulot ishlab chiqarish hajmi va muddati, buyumlarining asosiy turlari hamda boshqa ba’zi narsalarni tasdiqlaydi. Qishloq xo‘jaligi korxonalari uchun qishloq mahsulotlarini xarid qilishda erkinlik va davlat rejalari belgilanadi. Xo‘jalik va turli ekiladigan maydonlarini, chorva mollari boshini, har xil ishlarini amalga oshirish muddatlarini o‘zlari mustaqil holda rejalashtiriladi. 46 Korxona xo‘jalik hisobi sharoitida muvaffaqiyatli ishlashi uchun mehnatni yaxshi tashkil etish, tejamkorlikning g‘oyat jiddiy rejimi zarur. Bundagi vazifa xom- ashyo, materiallar, yoqilg‘i, elektro-energiya, yer-mulk va ishchilardan kam miqdorda foydalanib ko‘p mahsulot olishdan iborat bo‘lib, ishlab chiqarishdagi tejamkorlik rejimining ma’nosi ham shundadir. Bu rejim oddiy narsalardan vujudga keladi. Ishlab chiqarishda buyumlarni kam material ketadigan qilish, qimmat tabiiy materiallar o‘rniga sun’iy materiallar ishlatish, buyumlarning chidamliligini oshirish, kam chiqindiligi, resurslarni iqtisod qiladigan texnologiyani joriy etish orqali materiallarni tejashga erishiladi. Har bir ishchining ish vaqtidan ratsional va to‘liq foydalanish – ishlab chiqarishdagi tejamkorlik rejimini kuchaytirishning asosiy shartlaridan biridir. Ish vaqtidan bunday foydalanish bir yo‘la ko‘p mahsulotlar tayyorlash, shu orqali uning tan narxini arzonlashtirish va korxonaning foydasini ko‘paytirish imkonini beradi. Ish vaqti mehnat sarflanishning eng muhim o‘lchovidir. Mehnat sarflashning samaradoligi – mehnat unumdoligidir. U vaqt birligi ichida tayyorlangan buyumning miqdorida o‘z ifodasini topadi. Mehnat unumdorligi anchagina omillarga, ya’ni texnika va ilg‘or texnologiyani joriy etishga, ishlarni sifatli tashkil qilishga, mehnat intizomini mustahkamlash, ishchilarni malakasini oshirish va hokazolar orqali sarflanadigan ish vaqtini qisqartirishga bog‘liq. Mehnat unumdorligini oshirish iqtisodiy o‘sish va xalq farovonligini yuksalishining asosiy omillaridir. Kichik biznesning davlat tomonidan qo‘llab – quvvatlanishi quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi: byudjet orqali bevosita yordam puli. Pul hajmi kichik biznes sug‘urta qilinmagan zararlarni qoplash uchun belgilangan bo‘lishi kerak. Yordam puli innovatsiyaning xavfli loyihalarini qoplaydi va katta biznes talab qilmaydigan mahsulot turlarini ishlab chiqarishni kuchaytiradi. Davlat bank kreditlarini olishda kafil sifatida chiqadi. Shuning uchun mayda biznesga kredit olish ancha yengilroq, kichik biznes soliq imtiyozlariga ega bo‘lishi kerak. Agar firma ijtimoiy tarmoqqa yoki ishlab chiqarish rivojlanishiga ajratilgan mablag‘ini ko‘paytirsa, soliq solinadigan ulushni qisqartirishi mumkin. 2. O‘MKHTdagi tayyorlov yo‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklar umumdavlat tasniflagichi Tasniflagich loyihasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi Markazining Davlat ta’lim standartlari bo‘limi va O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limini rivojlantirish instituti tomonidan ishlab chiqildi. Mazkur tasniflagich loyihasi: O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyot, moliya, qishloq va suv xo‘jaligi, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, xalq ta’limi, madaniyat ishlari bo‘yicha, ichki ishlar, favqulotda holatlar va adliya vazirliklarida; O‘zbekiston Respublikasi tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash va davlat mulkini boshqarish, statistika, raqobatchilikni rivojlantirish va monopoliyadan chiqarish, soliq, davlat chegaralarini qo‘riqlash qo‘mitasi, tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, mineral manbalar va geologiya, qurilish va arxitektura, jismoniy va sport, davlat kadastri va kartografiya, geodeziya, yer resurslari davlat qo‘mitalarida; 47 O‘zbekiston Respublikasi tashqi aloqalari bo‘yicha, iqtisodiy aloqalar, O‘zbekiston Respublikasi axborotlashtirish va aloqalar, axborotlar va matbuot standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish, O‘zkommunxizmat, avtomobil va daryo transport vositalari, «O‘zarxiv» agentliklari va O‘zbekiston Respublikasi mualliflik huquqlari agentliklarida; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Gidrometerologiya xizmati markazida; O‘zbekiston Respublikasi: uchish xavfsizligini nazorat qilish, elektroenergiyani nazorat qilish, tog‘ va sanoat xavfsizlik ishlarini olib borishini nazorat qilish, yuklarni temir yo‘l orqali tashish xavfsizligini nazorat qilish bo‘yicha Davlat inspeksiyalari, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi katta va muhim suv xo‘jalik obektlarini va nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Davlat inspeksiyasi, gaz va neft mahsulotlaridan foydalanishni nazorat qilish, Davlat non inspeksiyalarida ko‘rib chiqilgan va ma’qullangan. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari, tayyorlov yo‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklari Tasniflagichning tasniflash obektlari hisoblanadi. Mazkur Tasniflagichda tayyorlash yo‘nalishlari nomi, kodi va shu tayyorlov yo‘nalishlari turkumiga kiruvchi kasblar nomi va kodi hamda ixtisosliklar ro‘yxati keltirilgan. Qo‘llanish sohasi Mazkur Tasniflagich o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi mutaxassislarini ish bilan ta’minlovchilar, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limida davlat ta’lim standartlari, o‘quv rejalari, dasturlari va boshqa meyoriy hujjatlarni ishlab chiquvchilar, ta’lim muassasalari rahbarlari, Respublika va mahalliy boshqaruv tashkilotlari mutaxassislari, vazirliklar, muassasalar va boshqa respublikamiz xo‘jaliklarini rivojlantirishda faoliyat ko‘rsatayotgan sub’ektlar uchun mo‘ljallangan. Tasniflagichda quyidagi to‘qqizta bilim sohasi nazarda tutilgan: Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|