Kateqoriyaların ierarxiyası, ali taksonlar

Koksidikimilər sinfi, təyin olunma metodları

KOKSİDİKİMİLƏR SİNFİ — COCCIDIOMORPHA

Koksidikimilər – hüceyrədaxili parazitlər olub, qreqarin­lər­dən fərqli ola­raq onur­ğalı və onurğasız heyvanların orqan və toxuma­la­rın­da parazitlik edir­lər. Bun­ların əksəriyyətində cinsi və qeyri-cinsi ço­xalmanın növbələşməsi mü­şa­hi­də edilir.

Koksidikimilər sinfi 2 dəs­­təyə ayrılır: 1.Koksidilər (Cocci­diida); 2.Qan­sporlular (Haemo­spo­ridia).

QANSPORLULAR DƏSTƏSİ – HAEMOSPORIDIA

Qansporlular 100-ə qədər növü birləşdirib, məməlilərin, quşla­rın və sürü­nən­lərin hüceyrədaxili parazitləridir.

Koksidilərlə qansporluların qohumluq əlaqələri olduğunu ilk də­fə 1887-ci ildə İ.İ.Meçnikov qeyd etmişdir. Onlar arasında başlıca fərq qansporlularda hərə­kətli amöbvari şizontların olması və sporların olmamasıdır.

Digər sroplularda olduğu kimi, qansporlularda da hüceyrə xaricdən üç­qatlı membranla örtülüdür. Apikompleksin hüceyrənin ön qütbündə yerləşməsi əsas təsnifat əlaməti hesab olunur. Apikompleksin əsas orqanoidləri konoid və mik­ro­­borulardır. Konoid və mikroborular polyar həlqədən başlayır və hücey­rə­nin arxa qütbünə qədər uzanır. Mikroboruların sayı hüceyrənin hərəkət aktiv­li­­yin­­dən asılı olaraq dəyişir və sporluların növlərinin təyin olunmasında nəzərə alı­nır. Hüceyrənin apikal qurtaracağında polyar həlqədən sapşəkilli mikro­nem­lər və butulkaşəkilli roptrilərin axarları keçir. Bu orqanoidlərin ifraz etdiyi fer­ment­lərin parazitin sahib orqanizminə daxil olmasına xidmət etməsi güman edi­lir. Mikroporlar (məsamələr) parazitin sahib orqanizmindən osmotik yolla qi­da qəbul etməsini təmin edir (şəkil 48).

Qansporlular içərisində Plasmodium cinsindən olan sporlu­lar da­ha bö­yük prak­tiki əhəmiyyət kəsb edərək, insanlarda mal­yariya xəs­təliyini törədir. Mal­ya­riya plazmodisinin 4 növü məlum­dur: Plas­modium vivax, P.malariae, P.fal­­ci­parum, P.ovale. P.vivax – üç­günlük isitmə xəstəliyini törədir, hər 48 saat­­dan bir titrətmə baş verir. P.ma­lariae – 72 saatdan bir titrətmə verən dörd­günlük isit­mə xəstəliyini tö­rə­dir. P.falciparum – malyariyanın daha ağır forma­sı olan tro­pik mal­ya­riya xəstəliyini törədərək, qeyri-mün­təzəm (24-48 s) və uzun sürən titrətmə verir. P.ovale – Afrika və Asiyada yayılaraq 48 saatdan bir tit­rətmə ilə nəticələnən malya­riyanın törədicisidir.