Kazim əLİyev idmançinin qəLƏBƏ psixologiyasi

 
 

 124
çox böyük olurdu. Bununla bərabər, uşaqlarda bir-birindən dala 
qalmamaq kimi bəhsəbəhslik hissi onlar arasında məşqə davamiyyəti, demək 
olar ki, 100%-ə qaldırırdı. 
2. Məşqdə bütün qüvvəni qoymağa isə mən idmançıların məşqdən sonra 
özlərinə qiymət vermələri ilə nail olurdum. 
Həftəlik məşqlərin qiymətləndirilməsi idmançıda daim yüksək qiymət 
almaq həvəsini artırırdı ki, buna da ancaq məşqləri yüksək səviyyədə başa 
vurmaqla nail olmaq mümkün idi. Bu yolla mən idmançının məşqdə 
qüvvəsini 100% qoymasına nail olurdum. 
3. İdmançıların yüksəlişinin üçüncü səbəbi — onların əxlaqi səviyyəsi isə 
mənim hər bazar ertəsi və  hər məşqdə apardığım nəzəri hazırlıqla 
formalaşırdı. Eyni zamanda idmançıda yuxarıda qeyd olunan iki hazırlığın 
özü tələb edirdi ki, bu üçüncü hazırlıq - əxlaq səviyyəsi yüksək olsun. Özünə 
və məşqinə qarşı tələbkar olan idmançı mütləq əxlaqi cəhətdən də yüksəkdə 
dayanır. Beləliklə, mən öz məşqlərimdə adi bir dəftərxana kitabında aparılan 
qeydlərin nə qədər böyük qüvvəyə malik olduğunun, o qüvvənin isə nə qədər 
böyük idman nəticələrinə  gətirib çıxardığının  şahidiyəm. Bu deyilənlər heç 
bir maliyyə qoyuluşu tələb etmir. Burada sadəcə bunu etməyə qadir olan, 
özünə və işinə tələbkar yanaşan məşqçinin fəaliyyəti lazımdır. 
İdmançılar ustalaşdıqca hətta onların hər birinin öz gündəliyi 
yaranmalıdır. Bu gündəlikdə onların məşq planı, yarışda iştirakı və görüşləri, 
eləcə  də fiziki, texniki və sair normativləri haqqında qeydləri öz əksini 
tapmalıdır. Bu qeydlərin aparılması  və ona dəqiqliklə  əməl olunması 
idmançıda daha gənc yaşlarından işini planlaşdırmaq bacarığını 
formalaşdırır. Aşağıda idmançının bir neçə qeyd formasını sizə  təqdim 
edirəm. 
 
 
 

 125
İdmançının fərdi məşq planı 2007/2008-ci dərs ili üçün 
Cədvəl № 4 
 
Tarix 
saat 
Məşqin 
mövzusu 
Məşqin 
Miqdarı   
Və yükü 
Məşqin 
Məqsədi 
Məşqin 
üsulu 
İdmançının 
əhval- 
ruhhiyəsi 
Məşqçi
nin 
Ğöstəri
lişi 
Qiy
mət 
 
 
 
 
 
 
 
 
İdmançının yarışda iştirakı 
 
Cədvəl № 5 
 
 S/s 
 Tarix, 
vaxt 
 Yarışın adı, yeri
 
İdmanın növü 
 
Çıxışların sayı, nəticə 
 Tutduğu yer 
 Yarışın şəraiti və psixoloji vəziyyət 
 Çatışmazlıqlar -- texniki, taktiki, fiziki və psixoloji. (Yarışdan çıxan nəticə əsasında) 
 Yarışda iştirakdan çıxan nəticələr 
 Özünə qiymət 
 
İdmançının öz artımını təyin etmək üçün normativlərin qeydiyyatı 
 
Cədvəl № 6 
 
Hazırlığın növü 
Yoxlama hərəkətləri Tarix 
Nəticə 
Fiziki hazırlıq Sprint 
qaçışı 100 metr 
Təkənla uz.tullanmaq 
Paralel tirləndə dartinma 
Və sair 
01.09.2008-0,8 saniyə 
01.09.2008-2m 
01.09.2008- 50 dəfə 
Texniki hazırlıq Arxaya 
əyilərək atma 2dəq. Manikenlə 
Bel üzərində atma 2 dəq.manikenlə 
Firlanmaq atma 2 dəq. Ğüləşçi ilə  
Və saira 
01.09.2008-70 dəfə 
01.09.2008 -55 dəfə 
01.09.2008- 60 dəfə 
Taktiki hazırlıq Hücum 
bacariğının nümayişi 
Əks hücum bacariğının nümayişi 
Aldadıcı bacarığın nümayişı 
01.09.2008 – 2 dəq. -4 qiym. 
01.09.2008 – 2 dəq. -3 qiym. 
01.09.2008 – 2 dəq. – 4qiym. 
Psixoloji hazırlıq Mübariziyə çıxmaq hazırlığı 
Diqqəti yığımağ nümayişi 
Ruhi - əqli – fiziki birliyi nümayiş  
Və saira 
01.09.2008 – 2 dəq. -4 qiym 
01.09.2008 – 2 dəq – 3 qiym. 
01.09.2008 -2 dəq – 3 qiym. 
Nəzəri hazırlıq Hazırlığın məqsədi  
İdmançının tam hazırlığı                                  
İdmançının həyatda rolu  
Və saira 
01.09.2008 – 2 dəq – 5 qiym. 
01.09.2008 – 2 dəq. – 4 qiym. 
01.09.2008 – 2 dəq. – 4 qiym. 

 126
                                                                       
 
                                                                     
VIII FƏSIL 
 
Xəyalən məşq 
 
      Ruhunu 
hiss 
et 
ki, 
dünyanı hiss 
edəsən. 
 
 
 
 
 
 
Dünyanı hiss et ki, özünü hiss 
edəsən. 
 
Xəyalən məşq — idmançının etdiyi və edəcəyi hərəkətlərin xəyaldan 
keçirilməs  yolu ilə  təsəvvür edilməsidir. Xaricdə  məşhur idmançılar öz 
hazırlığında xəyalən məşqlərə  də yer verirlər. Onlar təsdiqləyirlər ki, bu 
məşqlər onların yüksək idman nəticələri göstərmələrinə çox böyük kömək 
göstərir. Məşhur basketbolçu Pet Maraviç öz söhbətlərində deyir ki, o hərdən 
hətta bütöv bir oyunu xəyalından keçirərək öz oyununun çatışmayan 
cəhətlərini təyin edir. Bütün ağır atletlər çıxışa getməməsindən qabaq öz 
xəyallarında görəcəkləri işi təsəvvürlərinə gətirirlər [1]. 
Lakin bütün bunlara baxmayaraq, çox az sayda idmançı bu məşqdən 
istifadə edir. Bəzi idmançılar xəyalən məşqi bəyənmir və onun nəticəsiz 
olduğunu deyirlər. Buna səbəb idmançının bu məşqin spesifikasına düzgün 
riayət etməməsi ola bilər. 
Mən xəyalən məşqə üstünlük verirəm. Xəyalən məşqin nə olduğuna bir 
daha geniş izah verək. Bu zaman sanki hər hansı bir subyekt xəyalında 
özünü çox aydın görərək hərəkətlərinə  qıraqdan tamaşa edir. Sanki 
idmançının başına bərkidilmiş kinokamera onun hər bir hərəkətini çəkir və 
lazım olanda onun özünə göstərir.  Əslində, bu çox yaxşı bacarıq və 
hissiyyatdır. Lakin təəssüf ki, az idmançılar insanın bu qabiliyyətindən 
bəhrələnirlər. Ümumiyyətlə, bizim idmanda mən deyərdim ki, bu haqda 
təsəvvür çox azdır. Mən öz məşqlərimdə şənbə günlərində xəyal güləşlərinə 
geniş yer verirdim. Hətta idmançılara ev tapşırığı verirdim ki, evdə özləri 
sərbəst xəyal güləşləri təşkil etsinlər və bu güləşləri  
 
 

 127
əsasən uduzduqları rəqibləri ilə keçirsinlər. Eyni zamanda təsəvvürdə hər 
hansı xarici idmançı ilə, hətta zənci ilə belə güləşdiklərini təsəvvür etsinlər. 
Bu halda onlara tapşırıq verirdim ki, bu məşqə başlayanda radionu da 
yanlarına qoyub xarici dalğanı tutsunlar və bu məşqi xarici dildə danışan 
radionun səsi altında keçirsinlər. Bunda məqsəd idmançının yarış vaxtı olan 
səs-küydən ayrılmaq, həmçinin güləşi hiss etmək bacarığını artırmaq idi. 
Burada səsdən ayrılmağı bacarmaq idmançının diqqətini bir yerə toplamaq 
bacarığının yüksək olduğunu göstərir. Ilk aylarda heç kəs səsdən ayrıla 
bilmədiyini deyirdi. Lakin 3-4 aydan sonra idmançılar bir-bir buna nail 
olduqlarını bildirməyə başladılar.  İdmançılar  təsdiqləyirdilər ki, onlar 
hərəkətlərində avtomatizmin, dəqiqliyin artdığını  və  səhvin azaldığını hiss 
edirlər. Bunu mən özüm də görürdüm. Onlar hətta cümə günü — güləş günü 
keçirdikləri görüşləri özləri təhlil etmək üçün onu evdə mütləq xəyallarından 
keçirirdilər. Görüşləri  müstəqil təhlil etmək bacarığı isə onlarda daha çox 
sərbəstlik və müstəqillik yaradırdı. Hər bir uğursuzluğa  əqlən və real 
yanaşırdılar. Onlar müvəffəqiyyətsizliyin səbəbini özlərində və məşqlərində 
axtarıb tapır və aradan qaldırırdılar. Deməyə ehtiyac yoxdur ki, elədiyi 
hərəkətdə buraxdığı səhvi görə bilən və bunu aradan qaldıran idmançı yalnız 
irəliləyəcək və nəticələrini yaxşılaşdıracaq. Yenə də əgər idmançı səhvlərini 
özü görmürsə və onları düzəltmirsə, deməli, səhvlər həmişə qalacaq, idmançı 
isə bir yerdə addımlayacaq, heç vaxt artmayacaq. 
Etiraz edib deyə bilərlər ki, idmançının səhvlərini görməsi üçün 
məşqlərini videokamera ilə lentə alıb ona göstərmək də mümkündür. Ancaq 
idmançının öz səhvlərinə videolentdə tamaşa etməsi ilə oturub öz çıxışını 
xəyalən diqqətlə izləməsi arasında böyük fərq var. Videoçəkilişə film kimi 
baxılırsa, xəyalən baxışa, mən deyərdim, idmançının həm gözləri baxır, həm 
də beyni. Bu, ikitərəfli təhlil daha güclüdür. Daha yaxşı olardı ki, idmançı 
xəyalən keçirdiyi yarış-görüşünü  
 
 

 128
təhlil edəndən sonra video çəkilişdə olan həmin görüşə yenidən baxıb 
müqayisələr aparsın və məşqçi ilə təhlili bir yerdə dəqiqləşdirsin. Bu nəticə 
daha düzgün və dəqiq olardı. 
İdmançının öz görüşlərini müstəqil təhlil etməsi onda mübarizənin 
gedişatının bütün incəliklərini peşəkar səviyyədə hiss etməsinə  gətirib 
çıxarır. Bununla da o həm gözəl idmançı kimi inkişaf edib artır, həm də 
gələcəyin peşəkar məşqçisi kimi formalaşır. Ümumiyyətlə, insanın idman 
aləmində yüksək nəticələr qazanması üçün yeni yollar açması heç də təzə bir 
şey deyildir! Bu yollardan biri də xəyalda keçirilən məşqlərdir. Inanıram ki, 
bu üsul da işləndikcə, yaradıcı  məşqçilərin və idmançıların  əlavələri 
nəticəsində nisbətən təzə  məşq üsulu kimi özünün yeni nəticələrini 
göstərəcəkdir. Xəyali məşq zamanı gördüyümüz işlə bağlı olan bütün bədən 
əzələlərimiz də oyanır və  iştirak edir. Məsələn, top olmadığı halda biz 
gözümüzü yumub ayağımızla topu necə vurduğumuzu təsəvvürdə 
canlandırdıqda yerimizdən hərəkət etməsək də, topun real vuruşunda iştirak 
edən bütün əzələlər zərbə vaxtındakı aldığı impulsu alır. Belə halda beyindən 
əzələyə  gələn impuls eyni koordinasiya ilə  və real vaxt tezliyi ilə  əzələyə 
çatır ki, nəticədə, insan sanki reallıqda olur. Xəyali məşqlərdə yaranan 
tezliklər və sürət insanın hərəkətlərinin, reallıqda olduğu kimi, beyin sürəti 
ilə həyata keçirilməsinə gətirib çıxarır ki, bu da idmanda çox böyük şərtdir. 
Adətən, reaksiyanın sürətinə görə, bədən beyindən geri qalır.  İdmançının 
bədəninin sürətinin beyninin sürətinə çatması isə böyük nəticə  və yüksək 
bacarıq nümayiş etdirmək deməkdir. Buna isə illərnən yorulmadan, düzgün 
çalışmağın nəticəsində nail olmaq mümkündür. Xəyali məşqdən  əsasən 
gimnastikada, üzgüçülükdə, suya tullanmada daha çox istifadə edirlər. Bu 
idman növlərində çıxış zamanı fikirləşməyə vaxt qalmadığı üçün idmançı öz 
hərəkətlərini təkrarlamamışdan qabaq xəyalən fikrindən keçirir. Bu da ona 
hərəkətin daha dəqiq və təmiz yerinə yetirilməsinə kömək göstərir. 
 
 

 129
Elmi tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, sadə hərəkətlərdən 
tutmuş mürəkkəb hərəkətlərin öyrənilməsinədək xəyali məşq çox böyük 
fayda verir. Hətta güllə atıcılığında da bu məşqin gözəl nəticə verdiyi sübut 
edilmişdir. Yüngül atletikanın 3 təkanlı tullanmaq növündə iki komandanın 
göstəriciləri müqayisə edilmişdir. Birincilər tullanmamışdan qabaq xəyalən 
məşq etdikdən sonra real məşqə başlamışlar. Ikincilər isə yalnız real məşq 
etməklə kifayətlənmişlər. Birincilərin nəticələri ikincilərinkindən daha 
yüksək olmuşdur. Ümumiyyətlə, idmançıda görmə yaddaşının güclü olması 
onun yaxşı  cəhətlərindən biridir. Məsələn,  əgər sənə desələr ki, zalda 
basketbol üzrə  komandanın və  rəqib komandanın oyunçularına baxıb 
yerləşmələrini çək, sən bunu çox asanlıqla yadda saxlayıb çəkərsən. Lakin 
məlum olacaq ki, sən ancaq yarışda heyətin əsas üzvlərinin yerləşmə yerini 
və oyunda əsas keçidlərdə maneçilik törədə biləcək oyunçuları  çəkmisən. 
Əslində, belə  də olmalıdır. Oyunda real çətinlik yaratmayacaq oyunçulara 
diqqət sərf etməyə ehtiyac yoxdur. Onu deyə bilərəm ki, idmançı nə  qədər 
təcrübəli olsa da, ona yarış  şəraitində özünü idarə etmək bacarığı 
öyrədilməyibsə, o bunu heç vaxt özü müstəqil olaraq bacarmayacaq. 
Tədqiqatlar təsdiqləyir ki, xəyali məşq idmançıya öz mübarizəsini daha 
dəqiq təhlil etməyə kömək göstərir. Bu halda o, xəyalında istədiyi anı 
saxlayıb hərəkətinin düzgünlüyünə özü qıraqdan baxır və  səhvlərini görür. 
O, hətta öz hərəkətlərini yavaşıtmaq bacarığına da malik olur ki, bu anda da 
hər  şeyi daha aydın görə bilir. Xəyali məşqdə idmançı diqqətinin düzgün 
yönəldiyini dəqiq müşahidə etməyə qadir olur. Bu halda onun diqqətinin 
əsas diqqət tələb edən nöqtədən yayınmasını  və diqqət tələb edilməyən 
nöqtəyə toplanmasını özü aydın görüb müşahidə edir. İdmançı bunları özü 
görüb nəticə  çıxartdıqda mübarizələrində  və oyunlarında avtomatik olaraq 
həmin səhvləri daha təkrarlamır.  İdmançıda səhvlərini göstərmək və 
düzəltmək bacarığını artırmaq üçün ona müəyyən  
 
 

 130
incəlikləri də başa salmaq lazımdır. 
Olmuş bir hadisə barədə söhbət açmaq istəyirəm: Bir komandaya xəyali 
məşq etməyi və  həmin məşqlə mübarizə bacarığının yollarını müntəzəm 
təkmilləşdirməyi təklif etdim. “Biz bunu bilirik”, — deyə  məşqçi 
təklifimdən boyun qaçırtdı. Mən hiss etdim ki, məşqçi nəzəriyyəni bilməklə 
praktiki işləməyin fərqini anlamır. O düşünür ki, əgər bir şey haqqında 
eşidibsə, deməli, artıq onu bilir və elə bu da kifayətdir. Lakin əsas məsələ 
biliyi real işə çevirməkdən ibarətdir. Həyatda yenilikdən qorxmamaq hissi 
isə  tək-tək insanlara xasdır. Hamı  həyata keçirəcəyi işdən bir möcüzə 
gözləyir. Lakin dərk etmirlər ki, möcüzəni sən özün öz işinlə göstərməlisən. 
Bir çox idmançılar yarışda buraxdıqları  səhvləri isti-isti görməkdən ötrü 
çıxışlarından sonra onu xəyalən beyinlərindən keçirirlər. Mən hətta 
yetirmələrimə deyirdim ki, cümə günü — güləş günü məşqdən sonra evdə öz 
güləşlərini beyinlərindən keçirsinlər. Həftənin  şənbə günü isə  məşqdə 
onların hər birindən çıxardıqları  nəticə haqqında danışmalarını  təklif 
edirdim. Bacarıqlı idmançıların öz məşqlərini təhlil etmələri o biri uşaqlara 
da öz təsirini göstərirdi. Nəticədə, bütün komanda xəyalən məşqi öz 
beynindən keçirirdi. Ümumiyyətlə, idman aləmində, xüsusilə  də 
yeniyetmələr arasında heç bir işdə bir-birindən dala qalmamaq həvəsi çox 
böyükdür. Bütün idman növlərində  əsas diqqət nöqtəsi var ki, ona da 
idmançı öz diqqət və bacarığını daha çox yönəltməlidir. Tennisdə topun 
raketka ilə vurulması, üzgüçülükdə dəqiq və tez dönmək, suya tullanmaqda 
və gimnastikada hansısa hərəkətin texniki olaraq dəqiq yerinə yetirilməsi 
əsas diqqət tələb edən məqamlardır. Bütün bu diqqət tələb edən  ən  əsas 
məqamlar, demək olar ki, bir neçə saniyə vaxt tələb edir. Əgər sənin 
məqsədin çatdığın səviyyəni saxlamaq yox, əksinə tez bir zamanda onu 
yüksəltməkdirsə, onda sən öz texniki və taktiki bacarığında yeniliklər 
etməlisən. Yalnız daha mürəkkəb və daha effektli yeniliyin hesabına 
idmançıda irəliləyiş ola bilər. 
 
 

 131
Xəyali məşqi keçirdikcə idmançıda informasiyaları tez alıb təhlil etmək, 
həmçinin informasiyaların lazım olanını  və olmayanını ayırmaq bacarığı 
artır. Belə bacarıqlara malik idmançı  çıxışında ona mane olan və 
qıcıqlandıran səbəblərdən də yaxa qurtara bilir. Ümumiyyətlə, mən deyərdim 
ki, xəyalən məşq nəinki yalnız idmanda, həmçinin incəsənətdə, səhiyyədə və 
s. digər sahələrdə insanın görəcəyi işin, edəcəyi hərəkət koordinasiyasının 
dəqiqliyini izləməkdə  və  tənzimləməkdə insana çox böyük kömək göstərə 
biləcək bir üsuldur. Bununla da  insan elədiyi və edəcəyi hərəkəti özü 
görməklə onun səhv və düzgün cəhətlərini seçərək artıq gələcək 
addımlarında düzəliş etmiş olar ki, bu da onda düzgün hərəkət 
koordinasiyasının yaranmasına gətirib çıxarar. Xəyalı  məşqdən,  əsasən, iki 
məqsəd güdülür. Birincisi, beyində gedən sürət və bacarığın bədəndə real 
təkrarına nail olmaq. Ikincisi, çıxışdan sonra onu təhlil edib səhvlərin və 
çıxışa mane olan səbəblərin təyini. 
Öz məşqçilik təcrübəmdə rastlaşdığım bir hadisə ilə sizi tanış edim: 
İdmançılara kombinasiyaları  əzbərləyib işləmək üçün bir proqram verdim. 
Onların hazırlığını yoxlayanda əvvəlcə proqramı  əzbər söyləyib sonra 
hərəkətlərin təkrarı ilə göstərmələrini tələb etdim. Mən belə bir mənzərənin 
şahidi oldum: Hansı idmançı əzbərlədiyi proqramı çaşmadan, çox inamla, iti 
sürətlə söylədisə o, hərəkətlərini də dayanmadan, çox inamla və sürətlə başa 
vurdu. Lakin hansı idmançı əzbərlədiyi proqramı bir və ya iki yerdə çaşaraq 
mənim köməkliyimlə düzəldib başa vurdusa, praktiki hərəkətdə  də  həmin 
idmançı eyni yerlərdə  hərəkətini saxlayaraq ani fikirləşəndən sonra davam 
edirdi. Beləliklə, beyindəki lənglik onun bədənindəki hərəkətində  də 
inamsızlıq kimi özünü büruzə verdi. Qıraqdan baxanda onun hərəkətində 
inamsızlıq və  lənglik açıq-aydın hiss olunurdu. Xəyalən məşqin bizə 
özümüzü görməyə imkan verməsi isə bu inamsızlığı aradan götürə 
bilməyimizə çox böyük kömək göstərir. 
Ümumiyyətlə, idman nəticələri daim yüksəldiyinə, idman  
 
 

 132
yükü və mübarizəsinin gərginliyi getdikcə artdığına görə tələb olunur ki, 
idmançının ustalığını artırması üçün müasir idmanın tələblərinə cavab verən 
yeni məşq üsulları axtarılıb tapılsın.  Əks halda idmançı sürətlə artan 
gərginliyə  və yüksək ustalıq tələb edən bacarığa uyğun hazırlığa qadir ola 
bilməz. Mən bu yeniliklərdən birini — xəyalıi məşqi çox vacib sanaraq onun 
idmanmızda tətbiqini məsləhət bilirəm. Ümumiyyətlə, beynə və yaradıcılığa 
sərbəstdik vermədən böyük nailiyyətlər qazanmaq mümkün deyil. Əgər bu 
gün biz usta idmançılarımızdan hər hansı birinə öz çıxışını  təhlil etməsini 
xahiş etsək, o bunu bacarmayacaq, çünki bu təhlil ona öyrədilməyib. Hətta 
gündəlik məşqin hazırlıq hissəsini belə müstəqil icra edə bilməyəcək. Çünki 
müstəqil işləməyə öyrəşməmişdir və bu səbəbdən də beyində gedən 
kütləşmə ona gündəlik etdiyi bir işi müstəqil yerinə yetirməyə imkan 
verməyəcək. Bu onu göstərir ki, hər bir işin müstəqil və beyindən idarə 
edilməsi inkişafa, idarə olunaraq yerinə yetirilməsi isə passivliyə  gətirib 
çıxarır. Belə idmançı  hər bir işin hazırını gözləyir ki, nəticədə, o özünə  və 
qüvvəsinə inamını itirir. Lakin idmançı  işində araşdırmalar apararaq ona 
yaradıcılıqla yanaşanda, öz işinin nə qədər maraqlı və ümidverici olduğunu 
görəndə qüvvəsini yeni, maraqlı bir üsulla sınamağa həvəsi artır. 
Belə axtarışlar idmançıya və məşqçiyə həmişə lazımdır. Ölkəmizdə 17-23 
sentyabr 2007-ci ildə Yunan-Roma və  sərbəst güləş üzrə keçirilən dünya 
birinciliyinin nəticəsi bizim milli idman növü saydığımız güləşin bu gün 
hansı  səviyyədə olduğunu göstərən bir güzgüdür. Bu onun nəticəsidir ki, 
dədə-babadan miras qalmış güləşimizə bu günə kimi heç bir yenilik tətbiq 
edilməmişdir. Belə  kədərli vəziyyət güləşin artıq güc mübarizəsindən çıxıb 
ağıl mübarizəsinə keçdiyini bu günə  qədər başa düşüb öz hazırlığında 
müvafiq dəyişikliklər etməyən mütəxəssislərimizin işinin acı bir 
göstəricisidir. Yeniliklər isə ancaq bir məşqçini digəri ilə  əvəzləməklə 
bitmişdir. Bu da məşqdə yox, kadr məsələsində yeniliklə nəticələnib.  
 
 

 133
Beləliklə, mütəxəssislərimizin öz müvəffəqiyyətsizliklərinin səbəbini 
bilməmələri güləşimizə ciddi ziyan vurmuşdur. Indi də çıxış yolunu əcnəbi 
məşqçilərin bu işə cəlb edilməsində görürlər. Düşünürəm ki, bu, komandanın 
milli ruhunu aşağı endirəcək. Məşqlərin rus dilində aparılması isə  uşaqlara 
azərbaycanlı olduqlarını unutduracaq. Başlanan proses bir neçə ilə 
güləşimizin məhvi ilə  nəticələnəcək. Uşaqlıq illərində  mən eşidəndə ki, 
hansısa ölkənin komandası başqa ölkələrdən gələn oyunçulardan ibarətdir, 
buna təəccüblənirdim. Bunun səbəbini soruşanda böyüklər belə izah 
verirdilər: “Həmin ölkənin pulu çoxdur, milləti idmanla məşğul olmaq 
istəmir, ona görə  də dövlət pul verib başqa ölkələrdən idmançı  gətizdirir. 
Heç vəchlə yol vermək olmaz ki, bizim ölkəmizdə də belə vəziyyət yaransın. 
Mən bu kitabda dəfələrlə qeyd etmişəm ki, xalqım kifayət qədər işgüzar 
və qəhrəman xalqdır. Fikrimcə, güləşdə olan mütəxəssislərimizin gücünü bir 
yerə toplayıb ona məna vermək lazımdır. 
Mən yenə də özümə və idmanımızın gələcəyinə inanaraq bu kitabı və bu 
sözləri yazıram:  İdmanımız ayağa qalxsın, idmançılarımızın siması  və adı 
bizi sevindirsin. 
 
 

 134
IX FƏSIL 
 
İdmançının böyük qələbələrinin səbəbi 
Yarış göstəricilərinin təhlili və özünəqiymət 
 
 
 
 
 
 
 
Yarış idmançının xüsusi psixoloji gərginlik 
 
 
 
 
 
 
şəraitində hazırlığını özündə əks etdirən 
      bir 
güzgüdür. 
 
Ümumiyyətlə, idmançını böyük qələbəyə 2 əsas yolla hazırlamaq 
lazımdır. 
1. Mənəvi 
2. Xüsusi 
Mənəvi hazırlıq bütün idman növləri üçün eynidir. İdmançıda 
xeyriyyəçilik və qayğıkeşlik hissinin artırılması, həyata keçirdiyi hər bir işi, 
hətta qazandığı hər hansı titulu və adı özü üçün yox, Vətən, xalq və nəhayət, 
insanlıq üçün qazandığını ona aşılamaq lazımdır. İdmançıda onu əhatə edən 
hər bir canlı və cansıza məhəbbət hissi yaratmaq vacibdir. İdmançıya qurub-
yaratmaq, bununla da həyatda yaşadığı müddətdə nə qədər mümkünsə dərin 
iz qoymaq hissini vermək lazımdır. Göstərdiyim bu mənəvi güc idmançıya 
həm nəzəri, həm də praktiki cəhətdən çatdırılmalıdır. Bunu yaratdığım 
“Igid” güləş  məktəbinin idmançılarına praktiki olaraq keçdiyim hazırlıq 
dövrü ilə sizi tanış edəndə görə biləcəksiniz. 
Xüsusi hazırlığa gəldikdə isə idmançının psixoloji, texniki, taktiki, fiziki 
və nəzəri hazırlığı nəzərdə tutulur. Bu hissədə ancaq yüksək səviyyəli, dünya 
səviyyəsində məşqlərdən söhbət gedə bilər. Əks halda beynəlxalq yarışlarda 
qalib gəlmək mümkün deyil. 
 
 

 135
Dediyimiz kimi, yarışı hazırlığımızın praktiki imtahanı və yaxud güzgüsü 
saysaq, yarışdan sonra orada etdiyimiz çıxışları  təhlil edib qiymət 
verməliyik. Bu təhlil mütəxəssisin, məşqçisinin və idmançının iştirakı ilə 
aparılmalıdır. Ümumi tədqiqat qurtarandan sonra, yaxşı olar ki, idmançı özü 
öz düşüncələri ilə  çıxışını bir daha təhlil etsin və öz-özünə qiymət versin. 
Deyilən təhlili  əsasən psixoloji aspektdən aparmaq daha düzgündür. 
İdmançının iştirakının təhlilinə yarışda mübarizəyə qatıldığı dövrdən yox, 
artıq yarışın yerini, gününü və saatını bildiyi vaxtdan başlamaq lazımdır. 
Mən ölkənin bir idman növünün yığma komandası ilə apardığım psixoloji 
söhbətlərin birində onlara belə sual verdim: 
— Eşidəndə ki, 2008-ci ilin olimpiya oyunları Pekində keçiriləcək, hansı 
biriniz ürəyinizdən “Mən orada iştirak edəcəyəm və çempion olacağam” 
arzusunu keçirdiniz? 
Qarşımdakılar yüksək səviyyəli usta idmançılar olsalar da, sualım 
cavabsız qaldı. Mən onlara bəzi izahlar verəndən sonra idmançılardan biri 
özündə hünər taparaq belə cavab verdi: 
— Müəllim, qoy sentyabrda lisenziya turnirində qalib gəlib lisenziya 
qazanaq, sonra dediyinizi arzulayarıq. 
Heç vaxt düşünə bilməzdim ki, yeniyetmə  iştirak edəcəyi yarışda 
çempion olacağını arzulamasın. Ancaq usta idmançıların belə arzusuz və 
hissiyyatsız olmaları  məni çox narahat etdi. Yorulmağa yönəlmiş  məşqləri 
onların sadəcə icraçılara çevrilmələrinə gətirib çıxarmışdı. Mən bunun əyani 
şahidi oldum. Mən deyərdim ki, bu, faciəvi bir haldır. Belə vəziyyət bir aya 
və yaxud bir ilə yaranmış vəziyyət deyildir. Bu, idmançının məşqə başladığı 
dövrdən düzgün qurulmayan səhv məşq planının və hazırlığının nəticəsidir. 
Mən deyərdim ki, bu idmançıların ruhunu, arzusunu və düşünmək bacarığını 
geri qaytarmaq çox çətin məsələdir, lakin mümkündür. Göstərdiyimiz 
misalda əgər idmançı ən sadə bir suala cavab tapa bilmirsə, onun mürəkkəb, 
dəyişən vəziyyətlərdə  cəld və iti qərar çıxarıb fəaliyyət göstərə biləcəyinə 
inanmaq çox çətindir. 
Yadımdadır, 1980-cı il Moskva Olimpiadasından sonra