Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.azcinema2.i2ic.com 21
- Nəsirəddin Tusi 1201-1274
|
İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.azcinema2.i2ic. com 17 Aktrisa Teatr.Kino 53 110 illiyi Həbib İsmayılov 1906-1966 FEVRAL Həbib Ələkbər oğlu İsmayılov 1906-cı il fevral ayının 21-də Naxçı- van MR-da anadan olmuşdur. 1931-ci ildə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Uni- versiteti) (bəzi mənbələrdə Moskvada Dövlət Teatr Sənəti İnstitutu) rejissor- luq və aktyorluq fakültəsini bitirmiş- dir. 1936-cı ildə Gəncə teatrına bədii rəhbər təyin olunmuşdur. Mirzə Fətəli Axundzadənin “Lənkəran xanının vəziri”, Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər”, Cəfər Cabbarlının “1905- ci ildə”, Mirzə İbrahimovun “Həyat” pyesləri onun quruluşunda səhnəyə qoyulmuşdur. 1941-1943-cü illərdə Bakı, Gəncə, Mahaçqala teatrlarında bədii rəhbər, rejissor və baş rejissor kimi çalışmışdır. Şıxəli Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrının ilk bədii rəhbəri olmuş, teatrda Zülfüqar bəy Hacıbəyovun “Aşıq Qərib” operasına (1939), Boris Aleksandrovun “Moli- novkada toy”, Məmməd Səid Orduba- di və Səid Rüstəmovun “Beş manatlıq gəlin” (1940) musiqili komediyalarına quruluş vermişdir. 1943-cü ildən kino sahəsində də fəaliyyət göstərmişdir. “Naxçıvan”, “Dağıstan MSSR-in 25 illiyi”, “Pam- bıqçılıqda qabaqcıl metodların tətbiqi” və s. sənədli filmlərin, “Ögey ana”, (1959. Həmin il Kiyevdə keçirilən Ümumittifaq kinofestivalında müka- fata layiq görülmüşdür), “Böyük Da- yaq” (1963) bədii filmlərinin rejissoru olmuşdur. Pedoqoji fəaliyyətlə məşğul ol- muş, tələbələrə rejissorluğun sirlərinin öyrətmişdir. Kino sahəsindəki xidmətləri yüksək qiymətləndirilmiş və 1960-cı ildə “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adı- na layiq görülmışdür. Görkəmli rejissor Həbib İsmayılov 1966-cı il dekabr ayının 31-də Bakıda vəfat etmişdir.
54 105 illiyi Şəmsi Bədəlbəyli 1911-1987 FEVRAL Şəmsi Bədəl oğlu Bədəlbəyli 1911- ci il fevral ayının 23-də Şuşada ana- dan olmuşdur. Bakıda orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Peda- qoji Texnikumuna daxil olmuş, təhsil illərində özfəaliyyət dərnəyində akt- yorluq istedadını sınamışdır. 1927-ci ildə texnikumu bitirmiş, 1927-1932-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konser- vatoriyasında təhsil almışdır. 1932- ci ildən etibarən Ş.Bədəlbəyli özünü rejissor kimi sınayaraq, A.Tuqanov, İ.Hidayətzadə və R.Təhmasib kimi görkəmli rejissorlara assistentlik et- mişdir. 1934-cü ildə isə o, Moskva şəhərində “Malıy Teatr”da rejissor kimi təcrübə keçməyə göndərilmişdir. Ş.Bədəlbəyli 1938-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında müstəqil surətdə rejissorluq fəaliyyətinə başlamış, ilk yaradıcılıq işi Mirzə Fətəli Axundovun “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” komediyası olmuş- dur. İlk işi ona uğur gətirmiş, tamaşa yüksək qiymətləndirilmişdir. 1939-cu ildə “Ölülər” komediyasına və Sabit Rəhmanın “Xoşbəxtlər” əsərinə verdi- yi quruluş da uğurlu alınmışdır. Onun quruluş verdiyi son tamaşa Şekspirin “Kral Lir” pyesi olmuşdur. İkinci Dünya müharibəsi dövründə Ş.Bədəlbəyli hərbi müxbir kimi İrana ezam edilmiş, öz həmkarları ilə birlikdə “Vətən uğrunda” qəzetində ədəbi işçi kimi çalışmış, həm də həvəskar akt- yorlarla birlikdə Ü.Hacıbəylinin “Ar- şın mal alan”, Zülfüqar Hacıbəylinin “Əlli yaşında cavan”, “Evli ikən su- bay” əsərlərini tamaşaya qoymuşdur. 1943-cü ildə Bakıda Musiqili Kome- diya Teatrı yaradılımış və Ş.Bədəlbəyli teatra rejissor təyin edilmişdir. 1942- 1949, 1956-1961 və 1963-1974-cü illərdə bu teatrda müəyyən fasilələrlə baş rejissor, bədii rəhbər və direk- tor vəzifələrində çalışmışdır. 1974- 1976-cı illərdə M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktoru və bədii rəhbəri vəzifəsində, 1976-cı ildən isə ömrünün sonuna kimi Teatr Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Rejissor Opera və Balet Teatrın- da “Koroğlu”, “Əsli və Kərəm”, “Se- vilya bərbəri” kimi operalara da qu- ruluş vermiş, hətta 1957-ci ildə onu Türkmənistan Opera və Balet Teatrına dəvət etmişlər. O, burada “Koroğlu” operasını tamaşaya qoymuşdur. Ş.Bədəlbəyli kino sənətinin də in- kişafında öz əməyini əsirgəməmiş, bir sıra bədii və sənədli filmlərdə (“O qızı tapın”, “Axırıncı aşırım”, “Xatirələr sahili” və s.) aktyor kimi də iştirak et- mişdir.
Teatr sənətinin inkişafında göstərdiyi böyük xidmətlərə görə 1943-cü ildə “Azərbaycan Respublika- sının Əməkdar artisti”, 29 iyul 1964- cü ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülmüşdür. “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni və bir sıra medallarla təltif edilmişdir. Görkəmli rejissor Şəmsi Bədəlbəyli 23 may 1987-cı ildə Bakıda vəfat et- miş, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuş- dur.
Ə d ə b i y y a t Rəhmanzadə, F. Bədəlbəylilər /F.Rəhmanzadə; red. İ.Kərimov; məsl. T.Bədəlbəyli- Ağdamskiy; burax. məsul Ə.Məhərrəmov.- Bakı: Nurlan, 2006.-244 s. Rəhimli, İ. Şəmsi Bədəlbəyli /İ.Rəhimli //Azərbaycan teatr tarixi.- Bakı, 2005.- S.316. Şərif, A. Şəmsi Bədəlbəyli /A.Şərif //XX əsr Azərbaycanının yaradıcı nəsilləri.- Bakı, 2007.- S.108-109. Рагимбейли, H. Шамси Бадалбейли- жизнь в искусстве /Н.Рагимбейли; [Общество “Книга” Азербайджанской Республики].- Баку, 2008.- 202 с. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.adam.az www.az.wikipedia.org www.shamsi.musigi-dunya. az 23 Rejissor Teatr.Kino 55 Milli Qəhrəmanlar 40 illiyi Bəşir Kərimov 1976-1995 FEVRAL Bəşir Bəylər oğlu Kərimov 1976- cı il fevral ayının 2-də Füzuli rayonu- nun Qacar kəndində anadan olmuşdur. 1991-ci ildə kənd orta məktəbinin səkkizinci sinfini bitirərək Füzuli şəhərindəki texniki-peşə məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Erməni qəsbkarları bu illərdə Azərbaycan torpaqlarına-Qarabağa geniş planlı hü- cumlar edirdilər. 1993-cü ildə ermənilər Qacar kəndinə hücum etdikləri vaxt Bəşir erməni yaraqlılarına qarşı igidliklə vu- ruşmuşdur. Qacar kəndi işğal olunduq- dan sonra ailəsi ilə birlikdə Dilağarda kəndində məskunlaşmışdır. 1994-cü ildə Bəşir Beyləqan Rayon Hərbi Komissarlığı tərəfindən Milli Ordu sıralarına çağırılmışdır. Gəncə şəhərində “N” saylı hərbi hissədə qulluq etmişdir. 1995-ci il 13-17 mart hadisələri zamanı, dövlətçiliyimiz uğrunda silah- lı dəstənin zərərsizləşdirilməsində iş- tirak etmiş və bu qarşıdurma zamanı həlak olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Preziden- tinin 4 aprel 1995-ci il tarixli, 307 saylı Fərmanı ilə Kərimov Bəşir Bəylər oğ- luna ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilmişdir. Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilmişdir.
56 Ə d ə b i y y a t Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri hərbi qulluqçularına “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” adı verilməsi haqqında: [Ha- cıyev Etibar Firudin oğlu – sıravi – Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyünün qorunmasında, dinc əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində göstərdiyi şəxsi igidlik və şücaətə görə]: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 23 iyun 1992-ci il //Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Məlumatı.- 1992.- № 12.- S.35.- (Ölümündən sonra). Əsgərov, V. Hacıyev Etibar Firidun oğlu /Vüqar Əsgərov //Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- Yenidən işlənmiş II nəşri.- Bakı, 2010.- S.104-105. Məhərrəmov, Q. Hacıyev Etibar Firidun oğlu //Qəşəm Məhərrəmov, İntiqam Məhərrəmov. Başı dumanlı Göyçə.- Gəncə, 2007.- S.42. Seyidzadə, M. Hacıyev Etibar Firudin oğlu /M.Seyidzadə //Milli Qəhrəmanlar zirvəsi.- Bakı, 2010.- S.80. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.e-qanun.az www.milliqahraman.az www.muallim.edu.az Milli Qəhrəmanlar 45 illiyi Etibar Hacıyev 1971-1992 FEVRAL Etibar Firudin oğlu Hacıyev 1971-ci il fevral ayının 5-də Qərbi Azərbaycanın Vardenis rayonunun Zod kəndində do- ğulmuşdur. Zod kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra bir müddət sovxoz- da işləmişdir. Erməni millətçiləri və separatçıları tərəfindən oradakı soy- daşlarımız qovulan zaman onun ailəsi Kəlbəcər rayonuna köçmüşdür. 1989-cu il 13 iyun tarixində hərbi xidmətə çağırılmış və Perm şəhərində hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra ailəsinin məskunlaşdığı Göygöl rayo- nuna gəlmişdir. 1992-ci ildə Etibar Hacıyev könüllü olaraq Milli Orduya yazılmış və tor- paqlarımızın müdafiəsinə qalxmışdır. Böyük Canbar, Kiçik Canbar, Buzlaq, Erkəc kəndlərinin düşmən tapdağın- dan azad edilməsində xüsusi fədakarlıq göstərmişdir. 1992-ci il iyun ayının 15-də Goranboy rayonunda Ağcakənd kəndinin azad edilməsi uğrunda gedən döyüşdə qəhrəmancasına həlak olmuş- dur.
Azərbaycan Respublikası Preziden- tinin 23 iyun 1992-ci il tarixli 6 saylı Fərmanı ilə Hacıyev Etibar Firudin oğ- luna ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Göygöl rayonunun Şəhidlər Xiyabanın- da dəfn edilmişdir. Göygöl rayonunun Yeni Zod kəndindəki küçələrdən biri qəhrəmanın adını daşıyır. 5 Milli Qəhrəman 57 130 illiyi Siyasət.Hüquq.Hərbi iş Abbasqulu bəy Şadlinski 1886-1930 Hərbi xadim 24 FEVRAL Abbasqulu bəy Xanbaba bəy oğlu Şadlinski 1886-cı il fevral ayının 24- də İrəvan quberniyasının Böyük Vedi kəndində anadan olmuşdur. 1894-cü ildə Vedidə ikiillik rus- tatar məktəbində oxumuş, lakin mad- di çətinlik üzündən təhsilini davam etdirə bilməmişdir. 1902-ci ildə atasın- dan qalma kiçik torpaq sahəsini əkib- becərməklə məşğul olmuşdur. Rusiyada 1905-1907, İranda 1905- 1911-ci illər inqilabları onun ictimai- siyasi dünyagörüşünün formalaşması- na mühüm təsir göstərmişdir. 1907-ci il fevral inqilabından sonra Şadlinski həyatını xalq işi uğrunda mübarizəyə həsr etmişdir. 1918-ci ilin əvvəllərində Naxçıvan, İrəvan, Dərələyəz, Zəngəzur və başqa ərazilərdə daşnak-erməni silahlı dəstələrinin azərbaycanlılara qarşı soyqırımlarının qarşısını almaq məqsədi ilə o, Vedidə erməni-daşnak quldur dəstələrinə qarşı könüllü xalq birləşməsi olan “Qırmızı tabor”u təşkil etmişdir. 1918-1919-cu illərin yay ayların- da daşnak hərbi hissələrinin Vediyə hücumlarının qarşısının alınmasın- da böyük şücaət göstərən “Qırmızı tabor”çular sonradan Şadlinskinin əmri ilə kəndi döyüşlə tərk etmiş, Vedibasar və Zəngibasar əhalisinin əksər hissəsi ilə İran ərazisinə keçərək, Mərənd şəhəri ətrafında mövqe tutmuşdular. 28 iyul 1920-ci ildə Naxçıvan- da Sovet hakimiyyəti elan olunduq- dan sonra Nəriman Nərimanovun dəvətini qəbul edərək, sentyabrın 17-də 200 nəfərlik “Qırmızı tabor” dəstəsi ilə Naxçıvana gəlmiş, ilk vaxt- lar Naxçıvan sərhədlərinin qorunma- sına, sonra Zəngəzur istiqamətində öz dəstəsinin daşnak hissələri ilə fəal döyüş əməliyyatlarına başçılıq etmiş, 1921-ci ilin fevralı - aprelin əvvəlində isə İrəvanda daşnak qiyamının yatı- rılmasında qəhrəmanlıq göstərmişdir. Daşnaklarla döyüşlərdə göstərdikləri şücaətə görə, Şadlinski başda olmaq- la, “Qırmızı tabor”un 19 nəfər üzvü Ermənistan SSR-nin “Qırmızı bayraq” ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1921-ci ilin yayında Ermənistanda və Zəngəzurda daşnak fitnəkarlıqlarına son qoyulduqdan sonra Şadlinski 1922- ci ilin sonunadək Naxçıvanda qalmış və buranın sərhədlərinin qorunmasına rəhbərlik etmişdir. Vediyə qayıdan Şadlinski 1922- 1928-ci illərdə Ermənistanda bir sıra məsul təsərrüfat vəzifələrində çalışmış, yeni yaradılan Dəvəli sement zavodu tikintisinin rəhbəri təyin olunmuşdur. Abbasqulu bəy Şadlinski düşmənləri tərəfindən 1930-cu ilin fevral ayında öldürülmüşdür. Fərman Kərimzadənin “Qarlı aşı- rım” romanı və onun süjeti əsasında re- jissor Kamil Rüstəmbəyov tərəfindən çəkilən “Axırıncı aşırım” bədii filmi Şadlinskinin həyat və fəaliyyətindən bəhs edir.
58 815 illiyi Ə d ə b i y y a t Əxlaqi-Nasiri /N.Tusi; farscadan tərc. ed., müqəd. və şərh. R.Sultanov; red. R.Sadıqov; Heydər Əliyev Fondu.-Bakı: [s.n.], [2009.].- 397 s. Xacə Nəsirəddin Tusi: biblioqrafiya /AMEA M.Füzuli ad. Əlyazmalar İn-tu; tərt. ed. A.Xəlilov, A.Musayeva; elmi red. A.Ramazanov.- Bakı: XXI-Yeni nəşrlər Evi, 2004.- 167 s. Quliyev, A. Nəsirəddin Tusi dövlət, siyasət və qanun haqqında: (M.N.Tusinin 800 illik yubileyi münasibətilə) /A.Quliyev.- Bakı, 2001.- 268 s. Rzayev, A. Nəsirəddin Tusi: (Həyatı, elmi dün- yagörüşü) /A.Rzayeva.- İkinci nəşri.- Bakı, 2001.- 352 s. Sarıyeva, İ. Şöhrətli Marağa rəsədxanası və Nəsirəddin Tusi dühası... /İ.Sarıyeva //Bakı xəbər.- 2014.- 20 oktyabr.- S.12. İ n t e r n e t d ə www.anl.az Nəsirəddin Məhəmməd ibn Həsən oğlu Tusi 1201-ci il fevral ayının 17-də Həmədan şəhərində anadan olmuşdur. Mütəfəkkirin əsl adı Məhəmməd olmuş, dövrünün ağıllı, bilikli, görkəmli alimi olduğuna görə хalq ona Nəsirəddin adını vеrmişdir. İlk təhsilini atası Məhəmməd İbn Həsəndən almış, sonra Tus şəhərində məktəb və mədrəsədə təhsilini davam etdirmişdir. Təhsil aldığı şəhərə böyük məhəbbətlə əlaqədar “Tusi” təxəllüsünü götürmüşdür. 1259-cu ildə Tusinin təklifi ilə Cənubi Azərbaycanın Marağa şəhəri yaxınlığında rəsədхana inşa olunmuş- dur. Rəsədxananın yeri elə dəqiq se- çilmişdir ki, orada indi də rəsədxana fəaliyyət göstərir. Sonralar Şərqdə inşa olunan rəsədxanalar məhz Mara- ğa rəsədxanasının planı əsasında tikil- mişdir. Dünyanın hər yerindən məşhur alimlər dəvət edilmiş, faktiki olaraq rəsədxana riyaziyyat və astronomiya üzrə böyük elm mərkəzinə çevrilmişdir. Tusi Yaхın və Orta Şərq ölkələrinə səfər еdib qiymətli kitablar toplayaraq Mara- ğaya gətirmiş, rəsədхanada böyük bir kitabхana yaratmışdır. ХII əsr еlmlərinin bütün sahələrini özündə cəmləşdirən nadir еnsiklopеdik biliyə mənsub olan alim, bu elm sahələrinə dair “Еvklidin şərhi”, “Hərəkətdə olan yеr kürəsi”, “Almacеstin təhlili”, “Gеcə və gündüz”, “Tеlеskop haqqında”, “İki göy cismi”, “Günəşin çıхması və qüru- bu”, “Kainat cismlərinin zühuru”, “Kürə və silindr”, “Konuslar” kimi 101 əsəri artıq 750 ildir ki, dünyanın ən böyük alimləri tərəfindən öyrənilmiş, təhlil və tədqiq olunmuşdur. Onun “Evklidin həndəsi üsulları kitabı” (“Kitabе osulе Еrlidеs dər həndəsi”) uzun müddət tədris vəsaiti kimi istifadə еdilmişdir. Təsadüfi deyil ki, o, Azərbaycanın si- yasi fikir tarixində ilk dövlət nəzəriyyəçisi hesab olunur. “Maliyyə haqqında” risaləsində verilən qayda-qanunlar son- ralar bir çox orta əsr dövlətlərində qa- nunlar toplularına daxil edilmişdir. Görkəmli alim, filosof Nəsirəddin Tusi 1274-cü ildə Bağdada səfəri za- manı vəfat etmiş və Bağdad şəhərinin Kazımiyyə mahalındakı “Cəlil
məscid”də dəfn olunmuşdur. 1981-ci ildə anadan olmasının 780 illik yubileyi geniş qeyd olun- muş, şərəfinə medal təsis edilmiş, abidələri ucaldılmış, portreti yaradıl- mışdır. Azərbaycan Respublikasının bir sıra elm, təhsil və mədəni-maarif müəssisəsinə, o cümlədən, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şamaxı Ast- rofizika Rəsədxanasına, bir sıra küçələrə Nəsirəddin Tusinin adı verilmişdir. YUNESKO-nun qərarı ilə anadan ol- masının 800 illik yubileyi dünya miqya- sında qeyd edilmişdir. Bu münasibətlə ulu öndər Heydər Əliyevin “Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 800 illiyi haq- qında” 13 iyun 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə yubiley komissiyası yaradılmışdır. Nəsirəddin Tusi 1201-1274 Fəlsəfə.İqtisadiyyat Filosof Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|