Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.kh-davron.uz Özbək şairi 9
|
27 43 Dünya ədəbiyyatı 575 illiyi Əlişir Nəvai 1441-1501 FEVRAL Nizaməddin Mir Əlişir oğlu Nəvai (Əlişir Nəvai) Teymurilər sarayına yaxın zadəgan ailəsində 1441-ci il fevral ayı- nın 9-da Heratda anadan olmuşdur. Təhsilini Herat, Məşhəd və Səmər- qənd şəhərlərində almış, şəxsi mütaliəsi nəticəsində dövrünün ən görkəmli alimlərindən biri kimi tanınmışdır. Ki- çik yaşlarından özbək və fars dillərində şeirlər yazmış, 15 yaşında şair kimi şöhrət qazanmışdır. 1468-ci ildə məktəb yoldaşı Hüseyn Baykara hakimiyyət başına gəldikdən sonra Nəvai möhürdar təyin olunmuş, 1472-ci ildə vəzir rütbəsinə yüksəlib əmir titulu almışdır. Dövrünün alim, şair, mu- siqiçi, rəssam və xəttatlarını himayə et- miş, öz hesabına mədrəsə və xəstəxanalar açmış, yollar çəkdirib körpülər saldırmış, kanallar qazdırmış, karvansaralar tikdir- miş, sarayda əməkçi xalqın müdafiəçisi kimi tanınmışdır. Lakin Nəvainin bu nəcib işləri irticaçı dairələrdə narazılıq doğurmuş, şairə böhtan və iftiralar atıl- mışdır. 1476-cı ildə Nəvai vəzirlikdən imtina etməyə məcbur olmuşdur. Bir müddət Astrabad vilayətinin hakimliyinə göndərilmiş (1487), 1488-ci ildə Herata qayıdaraq, ömrünün axırınadək yaradıcı- lıqla məşğul olmuşdur. Əlişir Nəvai 16-sı mənzum, 16-sı mənsur olmaqla bir-birindən dəyərli 32 əsər yazmışdır. “Mühakəmət-ül Lüğəteyn”, “Məcalisün-Nəfais”, beş məsnəvidən ibarət “Xəmsə” və şeirlərinin topladığı “Divan” onun ən məşhur əsərləridir. “Mühakəmət-ül Lüğəteyn” əsərində türk və fars dilləri müqayisəli şəkildə qarşılaşdırmış, türk dilinin han- sı baxımdan üstün olduğunu açıqla- mışdır. “Məcalisün-Nəfais” şairlər və ədiblər təzkirəsidir. Bu əsərdə XV əsrdə Türküstan və İranda yetişən şairlərin həyat və yaradıcılıqlarına dair dəyərli məlumatlar verilmişdir. “Xəmsə”sində “Fərhad və Şirin”, “Leyli və Məcnun” kimi mənzum romanları, Makedoniyalı İskəndərin həyatından bəhs edən “Səddi- İskəndəri”, Sasani hökmdarı Bəhram Gurun həyatından bəhs edən “Səbəy- Səyyarə” adlı tarixi əsərləri, əxlaq və təsəvvüfə dair fikirlərini əks etdirir. Qəzəllər, müxəmməslər, rübailər, müstəzadlar, müfrədlərdən ibarət divan- ları isə Orta Asiya türk dilinin ən gözəl nümunələridir. Ə.Nəvai 6 divan yarat- mış, ilk şeirlərini “Bədaye ülbidayə” (1470-ci ilin əvvələri) adlı divanında top- lamış, 2-ci divanını “Nəvadir ül-nəhayə” (1476-1483) adlandırmışdır. 1498-1499- cu illərdə özbək dilində yazdığı lirik şeirləri “Çahar divan” adlanan 4 cilddə toplanmışdır. Fars dilindəki qəzəlləri isə “Divani-Fani” adı ilə məşhurdur. Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri Xaqani, Nizami və Nəsiminin əsərlərini dərindən öyrənmiş, onlarla məktublaşmışdır. Onun əsərləri bir sıra xalqların dillərinə tərcümə olunmuşdur, əlyazmaları dünyanın ən iri kitabxanala- rında mühafizə olunur. Şairin əsərlərinin süjetləri əsasında çoxlu musiqili əsərlər (opera, balet və s.), həyat və yaradıcılığından bəhs edən bədii əsərlər (Aybəkin “Nəvai” roma- nı və s.) yaradılmış, haqqında bədii film (“Əlişir Nəvai”, 1948) çəkilmişdir. Nəvai şəhəri şairin şərəfinə adlandırıl- mışdır. Özbəkistanda adına maarif və mədəniyyət müəssisələri, ali məktəb və küçə var. Əlişir Nəvai 1501-ci il yanvar ayının 3-də Heratda vəfat etmişdir. Bakıda şairin adına küçə var. Adını daşıyan parkda heykəli ucaldılmışdır. Nəvai irsinin tədqiqatçısı H.Araslıya 1968-ci ildə “Özbəkistan SSR Əməkdar elm xadimi” adı verilmişdir.
44 Dünya ədəbiyyatı 110 illiyi Musa Cəlil 1906-1944 FEVRAL Musa Mostafa oğlu Cəlilov (Musa Cəlil) 1906-cı il fevral ayının 15-də Orenburq vilayətinin Şarlık rayonunda- kı Mostafa kəndində anadan olmuşdur. İlk təhsilini mollaxanada alan Musa 1914-1917-ci illərdə Orenburqdakı Hüseyniyyə mədrəsəsində oxumuşdur. 9 yaşında şeir yazmağa başlayan şai- rin ilk şeiri 1919-cu ildə “Qızıl yıldız” qəzetində çap olunmuşdur. 1919-cu ildə komsomola daxil olmuş və bolşeviklərlə ağqvardiyaçılar arasında gedən savaşda bolşeviklərin sıralarında döyüşmüşdür. 1922-ci ildə Tatarıstanın paytaxtı Ka- zan şəhərinə gəlmiş və qəzetdə işləməyə başlamışdır. 1925-ci ildə onun şeirlər toplu- su “Biz gedirik” adı altında çap edil- miş, elə həmin il Orenburq komsomol komitəsinə işə göndərilmişdir. İki il Orenburq və Orskidə komso- mol işində çalışan şair 1927-1931-ci illərdə Moskva Dövlət Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində təhsil almışdır. Moskvada oxuduğu illərdə komsomolun mərkəzi komitəsinin orqanı olan “Kiçik qardaşlar”, “Oktyabr balaları” jurnalla- rına redaktorluq etmişdir. 1929-cu ildə şairin “İptaşka” şeir kitabı çap olunmuş- dur. 1933-1934-cü illərdə Moskvadakı “Kommunist” qəzetinin ədəbiyyat və incəsənət şöbəsinə rəbərlik edən Musa Cəlilin “Ordenli milyonlar” şeir kitabı çap edilmişdir. 1935-ci ildə o, Moskva Dövlət Universitetində açılan Tatar Ope- ra Studiyasına işə dəvət edilmiş, studiya 1938-ci ildə Tatarıstana köçürüləndə Musa Cəlil də Kazana gəlmiş və ədəbi hissə müdiri vəzifəsində işləmişdir. 1935-1941-ci illərdə yazdığı “Altun- saç”, 1940-cı ildə tamamladığı “İldar” librettolarını Tatarıstan Dövlət Opera Balet Teatrına səhnələşdirmək üçün təhvil vermişdir. Musa Cəlilin şairliyi ilə yanaşı, rəssamlıq qabiliyyəti də olmuş, musiqi istedadı libretto yazmasında ona çox kömək etmişdir. O, bəzi şeirlərinə xalq mahnılarının üslubunda mahnılar da yazmışdır. Musa Cəlil 1939-cu ilin iyu- lunda Sovetlər Birliyi Yazıçılar İttifaqı- nın Tatarıstan şöbəsinin katibi seçilmiş- dir. Lakin İkinci Dünya müharibəsi Musa Cəlilin həyat yolunu tamam dəyişmişdir. 1941-ci ilin yayından Musa Cəlil “Otva- qa” (İgidlik) cəbhə qəzetində hərbi müx- bir kimi fəaliyyətə başlamışdır. Onun tərənnüm etdiyi Sovet Ordusu 1942-ci ildə Voloxov cəbhəsində ağır itki verərək şairi yaralı və hərbi müxbiri də səngərdə qoyub geri çəkilmişdir. Beləcə, Musa Cəlilin əsirlik, ailəsinin və qohumlarının isə işgəncəli həyatı başlamışdır. 1944-cü ildə Moabit düşərgəsindəki antifaşist gizli təşkilatın üzvləri Almani- yanın xüsusi xidmət orqanları tərəfindən yaxalanmış, uzun və ağır işgəncəli dindirmələrdən sonra gizli təşkilatın ideoloqu Musa Cəlilin günahkar olduğu sübut edilmiş, 1944-cü il avqust ayının 25-də Berlin yaxınlığındakı Plyotsen- ze hərbi həbsxanasında öldürülmüşdür. Stalinin ölümündən sonra gizli antifa- şist təşkilatlarında Sovetlərin öndə ol- duğunu göstərmək üçün Musa Cəlilə ölümündən sonra 1956-cı ildə “Sovet İttifaqı Qəhrəmanı” adı verilmiş və şeirləri dünya dillərinə tərcümə edilərək yayılmışdır. Ə d ə b i y y a t Moabit dəftəri: şeirlər /M.Cəlil; tərc. ed. X.Rza; ön söz. P.Xəlilov.- Bakı: Yazıçı, 1979.- 275 s. Mustafin, R. Qəhrəman şairin izi ilə: kitab ax- tarış /R.Mustafin; tərc. ed. V.Quliyev.- Bakı: Gənclik, 1988.- 196 s. Abbaslı, T. Ədib. Əsgər. Əsir. Edam. Təqib. Təltif...: [Musa Cəlil haqqında] /T.Abbaslı //Mədəniyyət.- 2011.- 16 fevral.- S.12. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.ali-shamil.tr.gg Tatar şairi 15 45 45 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Memarlıq 95 illiyi Böyükağa Mirzəzadə 1921-2007 FEVRAL Böyükağa Məşədi oğlu Mirzəzadə 1921-ci il fevral ayının 21-də Bakıda anadan olmuşdur. O, Əzim Əzimzadənin rəhbərliyi ilə boyakarlıq sənətinin əsaslarını mənimsəyərək, 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texniku- munu bitirmişdir. 1940-cı ildə Moskva Rəssamlıq İnstitutuna daxil olmuş, la- kin müharibənin başlanması səbəbindən təhsilini davam etdirə bilməmişdir. An- caq 1973-cü ildən Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda təhsil ala bilmiş- dir.
Əmək fəaliyyətinə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texnikumunun müəllimi kimi başlamışdır. Ömrünün son günlərinədək pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş, Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitu- tunda kafedra müdiri və Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasının professoru vəzifələrində çalışmışdır. Onun rəngkarlıq, qrafika, səhnə rəssamlığı və digər janrlarda, müxtəlif mövzularda yaratdığı əsərlər qiymətli sənət nümunələri kimi rəssamlıq tariximizə həmişəlik daxil olmuşdur. Portret janrında ustalıqla yaratdığı “Di- rijor Niyazinin portreti” (1951), “Gənc rəssamın portreti” (1967), “Ədilənin portreti” (1969), “Şıxəli Qurbanovun portreti” (1969) “Aşıq Ələsgərin portre- ti” (1972), “Çəhrayı geyimli qız” (1973), “Şəmsi Bədəlbəylinin portreti” (1975), “Bəstəkar Xəyyam Mirzəzadənin port- reti” və s. boyakarlıq əsərlərində tarixi şəxsiyyətlərin və müasirlərinin daxili aləmi, xarakteri və mənəvi zənginlikləri bütün dolğunluğu ilə öz əksini tapmışdır. O, güllərlə bağlı natürmortları: “Sarı güllər”, “Tüstü ilə natürmort”, “Dolça ilə natürmort”, “Qızılgüllər”, “Güllərlə natürmort”, “Bankalı natürmort” rəssa- mın yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Böyükağa Mirzəzadə fırçasının məhsulu olan bu tablo və lövhələr özünün yüksək emosional təsir qüvvəsi ilə seçilir, insanı doğma vətəni və onun təbiətini sevməyə çağırır. Teatr rəssamı kimi də səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Uzun illər ərzində Azərbaycan teatrında “Qaynana” (1965, Z.Bağırov), “Milyonçunun dilənçi oğlu” (1966, Ş.Qurbanov), “Bayadera” (1973, İ.Kalman), “Mənim günahım” (1967, İ.Əfəndiyev) və s. kimi iyirmiyə yaxın tamaşaya səhnə tərtibatı vermişdir. Rəssamın əsərləri 1940-cı ildən etibarən Çexoslovakiya, Fransa, İtaliya və onlarca xarici ölkələrin sərgi salonlarında və rəsm qalereyalarında müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirilmiş, sənətsevərlərin rəğbətini qazanmışdır. O, 1960-cı ildə “Azərbaycan SSR-in Əməkdar incəsənət xadimi”, 1966-cı ildə Üzeyir Hacıbəylı adına Dövlət mükafa- tına və 1967-ci ildə isə “Xalq rəssamı” fəxri adına layiq görülmüş, 1998-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olmuşdur. Böyükağa Mirzəzadə 2007-ci il no- yabr ayının 3-də ömrünün 87-ci ilində vəfat etmişdir. Ə d ə b i y y a t Böyükağa Mirzəzadə [İzomaterial]: rəngkarlıq və qrafika /layih. rəhb. R.Həşimov; tərt. E.Məmmədov; bədii tərt. və dizayn T.Qorçu; mətnin müəl. Ş.Məlikova; tərc. E.Triller; red. S.Babullaoğlu; ideya Xalq Bank.- Bakı: Tutu, 2010.- 212 s. Əliyeva, F. Böyükağa Mirzəzadə: Zamanın sınağından keçmiş rəssam /F.Əliyeva //Mədəniyyət.-2011.- 2 mart.- S.15. Quliyev, Ə. Azərbaycan rəssamlığında kolorit ustası - Böyükağa Mirzəzadə /Ə.Quliyev //525-ci qəzet.- 2012.- 1 fevral.- S.7. Mirzəzadə Böyükağa Məşədi oğlu //Cəlil Məmmədquluzadə Ensiklopediyası.- Bakı, 2008.- S.197. www.anl.az www.az.wikipedia.org www.mct.gov.az www.elibrary.azlib.net 21 Rəssam 46 Rəssamlıq.Heykəltəraşlıq.Memarlıq 95 illiyi Oqtay Sadıqzadə 1921-2014 FEVRAL Oqtay Seyid Hüseyn oğlu Sadıqzadə 1921-ci il fevral ayının 24-də Bakının Novxanı kəndində anadan olmuşdur. Valideynlərini repressiya illərində itir- miş və gənc yaşlarından rəssamlığa ma- raq göstərməyə başlamışdır. 1935-1939-cu illərdə Bakı Rəssamlıq Texnikumunda təhsil alaraq ilk əsərləri ilə sənətşünasların diqqətini cəlb etmiş- dir. 1941-ci ildə repressiyaya məruz qal- mış ailənin nümayəndəsi kimi sürgün olunmuş, lakin düşdüyü ağır şəraitə bax- mayaraq yaradıcılığını davam etdirmiş- dir. 1946-cı ildə Bakıya qayıtdıqdan son- ra kitab qrafikası ilə məşğul olmuş və bu sahədə nəzərə çarpacaq uğurlar qazan- mışdır. Təhsilini davam etdirmək üçün Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutuna daxil olmuş və 1956-cı ildə oranı qrafika ixtisası üzrə bitirmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra Bakı- da Azərnəşrdə bədii redaktor kimi əmək fəaliyyətinə başlayan Oqtay Sadıqzadə dünya təsviri sənətinin nailiyyətlərindən bəhrələnməklə, ədəbi fikrin qüdrətli si- malarından Mirzə Fətəli Axundzadə, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı, Rəşad Nuri Güntəkin, Onore de Balzak, Viktor Hüqo, İvan Turgenev, Maksim Qorkinin və digər söz ustalarının əsərlərinin dərin emosional təsir gücünə malik yaddaqa- lan obrazlarını yaratmışdır. N.Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin, Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Səməd Vurğun və Bül- bülün ev-muzeylərinin tərtibatında rəssamın əsərlərinə xüsusi yer verilmiş- dir. Onun “Nizami Gəncəvi və dünya mədəniyyəti” adlı monumental silsilə əsərləri, Qətran Təbrizinin, Xurşidbanu Natəvanın portretləri, “1937-ci il repres- siyasının qurbanları” tablosu və “Hüseyn Cavidin aləmi” adlı rəsmləri obrazların təkrarolunmazlığı, kompozisiya üsulla- rının müxtəlifliyi və rəngkarlıq həllinin mükəmməlliyi ilə seçilir. Sənətkarın əsərləri Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində, eləcə də Tretyakov qalereyası kimi mötəbər mədəniyyət mərkəzində nümayiş etdiri- lir, dünyanın bir çox ölkələrin şəxsi kol- leksiyalarında saxlanılır. Oqtay Sadıqzadə 1977-ci ildə “Əməkdar incəsənət xadimi”, 1992-ci ildə “Xalq rəssamı” fəxri adlarına layiq görülmüş, 1999-cu ildə “Şöhrət”, 2011- ci ildə “Şərəf” ordenləri və 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Dövlət mü- kafatı ilə təltif edilmişdir. 2002-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olmuşdur. Xalq rəssamı Oqtay Sadıqzadə 2014- cü il dekabr ayının 20-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir.
47 Musiqi.Opera.Balet 80 illiyi Məmməd Quliyev 1936-2001 FEVRAL Məmməd Mehdi oğlu Quliyev 1936- cı il fevral ayının 9-da Göyçay rayonun- da anadan olmuşdur. 1958-ci ildə Bakı Musiqi Texniku- munu tar sinfi üzrə bitirərək Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservato- riyasına - Qara Qarayevin sinfinə daxil olmuşdur. 1963-cü ildə diplom işi kimi təqdim etdiyi ilk irihəcmli əsəri - I sim- foniyası, Dövlət imtahan komissiyası tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. XX əsrin 60-cı illərində yaradıcılıq yo- luna qədəm qoyan bəstəkarın maraqlı, orijinal və yüksək bədiiliyi ilə seçilən əsərləri nəinki respublikamızda, habelə onun hüdudlarından kənarda da musi- qi ictimaiyyətinin diqqətini cəlb etmiş, əsərləri Ümumittifaq müsabiqələrdə, qurultay və plenumlarda uğurla səslən- mişdir. Məmməd Quliyev 30 ildən artıq pedaqoji fəaliyyətlə məşğul ol- muş, A.Zeynallı adına Bakı Musi- qi Kollecində alətşünaslıq, dirijorluq fənlərini tədris etmişdir. İctimai musiqi xadimi kimi Məmməd Quliyev 1966-cı ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının, İdarə Heyətinin üzvü, habelə “Simfonik musiqi bölməsi”nin fəal üzvlərindən biri olmuşdur. Xalq mahnılarının melodiya və for- masını götürüb özünəməxsus şəkildə orkestrləşdirən M.Quliyev, ilk dəfə olaraq Azərbaycan bəstəkarları arasında məhz xalq mahnılarından ibarət “7 Azərbaycan xalq mahnısı” (“Dəli ceyran”, “Süsən sünbül”, “Yaxan düymələ” və s.) adlı irihəcmli silsilə mahnı bəstələmiş və onu, bu əsərin ilk ifaçısı, Əməkdar incəsənət xadimi, müğənni R.Adıgözəlova ithaf etmişdir. M.Quliyevin 20 pyesdən ibarət olan “Fortepiano üçün albom” əsərində bəstəkar hər muğamı bir pyes şəklində təqdim etmişdir. M.Quliyev “Aldanmış ulduzlar” (M.F.Axundovun povesti əsasında) ope- rasının, 7 simfoniyanın, instrumental konsertlərin, irihəcmli xor əsərlərinin, o cümlədən “Dədə Qorqud diyarı” (Fikrət Qocanın sözlərinə) kantatasının, “Şəbi- hicran” (Füzulinin sözlərinə) lirik po- emanın, kamera-instrumental əsərlərin müəllifidir. Xocalı qurbanlarına həsr olunmuş faciəli “Simfoniya-rekviyem” isə yaşanan ağrılı-acılı hisslərin ifadəsi kimi dəyərləndirilir. Bəstəkar, şair F.Qocanın sözlərinə yazdığı 5 solist, qarışıq xor və simfonik orkestr üçün “Azərbaycan” adlı III simfoniyasındakı solo vokal partiyalarda qədim mərasim mahnısı olan ağıdan bacarıqla və yaradı- cı şəkildə istifadə etmişdir. Yaradıcılığında daim muğam ənənə- lərinə müraciət etmiş bəstəkar xüsusilə simfonik yaradıcılığında bu üsuldan ge- niş istifadə etmişdir. Onun 4 saylı “Mu- ğam” simfoniyası, Kamera orkestri üçün “Muğamsayağı” əsərini göstərmək olar. Görkəmli bəstəkar 1992-ci ildə “Azərbaycanın Əməkdar incəsənət xadi- mi” fəxri adına layiq görülmüşdür. Məmməd Quliyev 2001-ci il oktyabr ayının 2-də Bakıda vəfat etmişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|