Kbt я25 uot (059) Baş redaktor

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.istoriya.az

11

110 

illiyi

Akademik

21

Tarix

65 

illiyi

İsmayıl  Hacıyev

1951    

YANV

AR

İsmayıl Muxtar oğlu Hacıyev 1951-

ci il yanvar ayının 21-də Naxçıvan MR 

Culfa  rayonunun  Xanəgah  kəndində 

anadan olmuşdur.

1968-ci  ildə  Göydərə  kənd  orta 

məktəbini  bitirmişdir.  1970-1974-cü 

illərdə APİ-nin  (indiki ADPU)  tələbəsi 

olmuşdur.

1974-1977-ci  illərdə  Culfa  rayonu-

nun Xoşkeşin kənd məktəbində müəllim 

kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1978-2003-

cü  illərdə  Naxçıvan  Dövlət  Pedaqo-

ji  İnstitutunda  (indiki  NDU)  müəllim 

işləmişdir.  1992-ci  ildə  namizədlik 

1999-cu ildə isə doktorluq dissertasiyası 

müdafiə  etmişdir.  1983-1984-cü  illərdə 

NDU-da  ictimai-peşələr  fakültəsinin 

dekanı,  1984-1985-ci  illərdə  tarix-

filologiya  fakültəsinin  dekan  müavini, 

1994-1996-cı  illərdə  Naxçıvan  Özəl 

Universitetində,  1996-1997-ci  illərdə 

NDU-da elmi işlər üzrə prorektor, 1997-

2003-cü illərdə tədris işləri üzrə prorek-

tor  vəzifələrində  çalışmışdır.  2000-ci 

ildən  NDU-nun  professorudur.  2003-

cü  ilin  yanvarında  AMEA  Naxçıvan 

bölməsinin sədri, 2007-ci ilin aprelində 

isə AMEA Rəyasət Heyətinin üzvü se-

çilmişdir.  2003-cü  ildən  AMEA-nın 

akademiki, 2002-ci ildən Nyu-York EA-

nın həqiqi üzvüdür.

30-a yaxın monoqrafiya, kitab, kitab-

ça, dərs və tədris vəsaitlərinin, 200-dən 

artıq  elmi  məqalənin  müəllifidir.  Elmi 

əsərlərindən 34-ü xaricdə çap olunmuş-

dur. “Heydər Əliyev və milli-tarixi yad-

daşın bərpası”, “Mustafa Kamal Atatürk 

və Naxçıvan”, “Azərbaycan Milli Elmlər 

Akademiyasının  Naxçıvan  Bölməsi”, 

“İntibahın  15  ili”,  “Azərbaycan  Xalq 

Cümhuriyyəti  və  Naxçıvan”  və  s. 

əsərləri  elmi  sahədə  ciddi  qəbul  edilir. 

Onun  rəhbərliyi  ilə  ikicildlik  “Naxçı-

van ensiklopediyası” (2005), “Naxçıvan 

abidələri” ensiklopediyası (2008), Nax-

çıvan  tarixi  atlası  (2010)  nəşr  edilmiş-

dir.

Beynəlxalq  səviyyəli  sammit,  sim-

pozium və elmi konfranslarda iştirak və 

məruzələrlə çıxış etmişdir.

Akademik AMEA Naxçıvan Bölmə-

sinin “Xəbərlər” jurnalının baş redakto-

ru, İxtisaslaşdırılmış Dissertasiya Şura-

sının  sədri,  Respublika  ET-nin  Təşkili 

və Əlaqələndirmə Şurasının, AMEA-nın 

“Məruzələr”i, “Xəbərlər”i (Tarix, fəlsəfə 

və  hüquq  seriyası),  “Dialoq  Avrasiya” 

(Türkiyə), “Tarix və onun problemləri” 

və başqa jurnalların redaksiya heyətinin, 

Azərbaycan  Milli  Ensiklopediyasının 

Redaksiya Heyətinin üzvüdür. 

2000-ci  ildə  II  çağırış  Naxçıvan 

MR Ali Məclisinin, 2005-ci ildə III ça-

ğırış  Azərbaycan  Respublikası  Milli 

Məclisinin deputatı seçilmişdir.

Onun  rəhbərliyi  ilə  2  doktorluq,  11 

namizədlik  dissertasiyası  müdafiə  edil-

mişdir. 35-dən artıq monoqrafiya və ki-

tabın elmi redaktorudur.

İ.Hacıyev  2001-ci  ildə  ABŞ-ın 

Bioqrafiya  İnstitutunun  “İlin  ada-

mı”  tituluna,  2010-cu  ildə  isə  “Qızıl 

medal”ına  layiq  görülmüşdür.  2008-ci 

ildə  Y.Məmmədəliyev  mükafatı,  2009-

cu ildə Türkiyə Cümhuriyyəti Avrasiya 

Kültür  və  Sənət  Qurumunun,  Hüseyn 

Qazi Kültür və Sənət Vəqfinin mükafat-

ları ilə təltif edilmişdir. 

2009-cu ildə “Əməkdar elm xadimi” 

fəxri adına layiq görülmüşdür.

21

Akademik

Ə d ə b i y y a t

Ermənilərin Azərbaycana 

qarşı ərazi iddiaları və 

qanlı cinayətləri: [mo-

noqrafiya] /İ.Hacıyev; 

red. H.Səfərli.- Naxçıvan: 

[Əcəmi], 2012.- 191 s. 

Heydər Əliyev 

siyasəti: tarixdə və 

günümüzdə: [monoq-

rafiya] /İ.Hacıyev; red. 

Ə.Qasımov.-Naxçıvan: 

[Əcəmi NP Birliyi], 

2013.- 293 s.

Naxçıvan qədim Şərq si-

vilizasiyaları ilə sıx bağlı 

olan diyar: [3 cilddə] 

/İ.Hacıyev.- Naxçıvan: 

[Əcəmi], 2014.- 119 s.

Naxçıvan Muxtar Respub-

likasının ictimai-siyasi 

həyatı, sosial-iqtisadi və 

mədəni inkişafı: 1991-

2011-ci illər /İ.Hacıyev; 

elmi red. E.Cəfərli.- Bakı: 

[Əcəmi], 2011.- 271 s.

Rüstəmov, F. Azərbaycan 

elminin layiqli 

nümayəndəsi: Akade-

mik İsmayıl Hacıyev-60 

/F.Rüstəmov //Azərbaycan 

müəllimi.- 2011.- 4 fev-

ral.- S.11.

www.science.gov.az

www.meclis.gov.az

www.az.wikipedia.org

22

Tarix

110  

illiyi

Sara Aşurbəyli 

1906-2001 

YANV

AR

Sara Balabəy qızı Aşurbəyli 1906-cı 

(digər sənədlərə görə 1905-ci) il yanvar 

ayının  27-də  Bakıda,  neft  sənayeçisi 

Bala bəy Aşurbəyovun

 

ailəsində dünya-

ya gəlmişdir. 1913-cü ildə “Müqəddəs 

Nina”    Bakı  qız  tədris  müəssisəsinin 

aşağı  hazırlıq  sinfinə  qəbul  olunmuş, 

1917-1920-ci  il  inqilabi  hadisələri 

təhsilini bitirməyə mane olmuşdur. 

1925-ci  ildə  İstanbulda  Müqəddəs 

Janna  d-Ark  adına  kolleci  bitirmiş-

dir.  1925-30-cu  illərdə  ADU-nun 

şərqşünaslıq fakültəsinin tarix şöbəsində 

təhsil  almışdır. Təhsil  illərində  BXMŞ 

məktəblərində müəllimlik etmiş, 1928-

ci  ildən  1931-ci  ilədək  Azərbaycan 

Dövlət 

Muzeyində, 

Azərbaycanı 

Öyrənən  Cəmiyyətin  tarix-etnoqrafiya 

şöbəsində elmi işlə məşğul olmuş, daha 

sonra Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat 

İnstitutunda elmi katib işləmişdir. 1933-

1937-ci illərdə - əvvəlcə SSRİ EA Za-

qafqaziya Filialı Azərbaycan Şöbəsinin 

tarix bölməsində, daha sonra SSRİ EA 

Azərbaycan Filialının Tarix İnstitutunda 

kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır.

1937-ci  ilin  əvvəlində  qısa  müddət 

Leningrad  Şərqşünaslıq  İnstitunda 

işləmişdir.  1941-ci  ildə  APİ-nin  xari-

ci  dillər  fakültəsini  bitirmişdir.  Həmin 

il  Ə.Əzimzadə  adına  Azərbaycan 

Rəssam-lıq  Məktəbini  də  bitirmiş, 

Azərbaycan  Dram  Teatrında  rəssam-

dekorator  işləmişdir.  Ali  təhsilini 

başa  vurduqdan  sonra  Azərbaycan 

Dövlət  Universitetində  baş  müəllim, 

Azərbaycan  Pedaqoji  İnstitutunda  de-

kan vəzifəsində çalışmışdır.

Sonralar  Azərbaycan  Tarixi  Muze-

yində  Orta  əsrlər  tarixi  şöbəsinin  mü-

diri, Azərbaycan  Elmlər Akademiyası-

nın  Şərqşünaslıq  İnstitutunda  baş  elmi 

işçi, Tarix  İnstitutunda  elmi  katib,  baş 

elmi işçi və aparıcı elmi işçi vəzifəsində 

işləmiş, 1993-cü ildən ömrünün sonuna 

qədər  Azərbaycan  Milli  Elmlər  Aka-

demiyasının  Arxeologiya  və  Etnoq-

rafiya  İnstitutunun  aparıcı  elmi  işçisi 

vəzifəsində çalışmışdır.

1949-cu ildə Leninqrad Şərqşünaslıq 

İnstitutunda dissertasiya müdafiə edərək 

tarix  elmləri  namizədi,  1965-ci  ildə 

Tbilisidə  monografiya  üzrə  dissertasi-

ya müdafiə etdikdən sonra tarix elmləri 

doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnmişdir.

 S.Aşurbəyli Azərbaycan Rəssamlar 

İttifaqının üzvü idi. Dəfələrlə müxtəlif 

sərgilərdə  iştirak  etmişdir.  Rus,  ingi-

lis,  fransız,  alman,  ərəb,  fars  və  türk 

dillərini bilirdi.

Bu  böyük  alimin  fəaliyyəti  icti-

mai  xarakter  daşımışdır.  Təsadüfi  de-

yil  ki,  ulu  öndər  Heydər  Əliyev  90 

illiyi  münasibətilə  alimə  göndərdiyi 

məktubda  onun  elmi  və  ictimai 

fəaliyyətini  belə  səciyyələndirmişdir: 

“...Sizin  tarixi  həqiqətlərə  istinad 

edən  fundamental  elmi  tədqiqatlarınız 

Azərbaycan elminə sədaqətlə xidmətin 

parlaq nümunəsidir”.

Azərbaycan tarixşünaslığındakı fun-

damental və akademik fəaliyyətinə görə 

alim müxtəlif fəxri adlar, orden və me-

dallarla  təltif  edilmişdir:  1982-ci  ildə 

Azərbaycanın  “Əməkdar  elm  xadimi” 

fəxri  adına  layiq  görülmüş,  1986-cı 

ildə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı 

laureatı  olmuşdur.  1986-cı  ildə  “Xalq-

lar  dostluğu”  ordeni  ilə,  1996-cı  ildə 

isə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir. 

Xəzər  Universitetinin  Fəxri  doktoru 

adını almışdır.

Sara xanım Aşurbəyli 2001-ci il iyul 

ayının  17-də  vəfat  etmişdir.  Görkəmli 

alimin  xatirəsi  əbədiləşdirilmiş,  Bakı 

küçələrindən birinə onun adı verilmiş-

dir.

Ə d ə b i y y a t

Bakı şəhərinin tarixi: 

Orta əsrlər dövrü /Sara 

Aşurbəyli.- Bakı: [Əbilov, 

Zeynalov və oğulları], 

2005.- 696 s.

Şirvanşahlar dövləti 

/S.Aşurbəyli; ön söz. 

E.Günaydın; tərc.ed. 

İ.Umudlu (azərb.), Ə.N. 

Əfəndiyev (ing.); rəssam. 

İ.Məmmədov.- Bakı: 

Apostrof, Parni iz Baku, 

2009.- 564 s.

Şirvanşahlar dövləti /Sara 

Aşurbəyli.- Bakı: [Əbilov, 

Zeynalov oğulları], 2006.-

189 s.

Şirvanşahlar dövləti: 

VI-XVI əsrlər 

/S.Aşurbəyli; ruscadan 

tərc. ed. A.Bağırov; red. 

E.Məmmədyarova.- Bakı: 

Avrasiya press, 2006.-

416 s.

Vəzir, M. Sara Aşurbəyli 

/Mehriban Vəzir //Vəzir 

M. Dəyişikliklərə cəsarəti 

çatan örnək xanımlar       

/Rasional İnkişaf uğrunda 

Qadınlar Cəmiyyəti 

(RİQC); layihənin müəl. 

və rəhb. Ş.İsmayılova.- 

Bakı, 2008.- S.35-36.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.ebooks.az

27

Tarixçi alim

23

Mədəniyyət.Maarif.Təhsil

YANV

AR

Araz Dadaşzadə 

1936-1990 

80 

 illiyi

Ə d ə b i y y a t

 

Molla Pənah Vaqif: 

həyat və yaradıcılığı 

/A.Dadaşzadə; red. 

H.Araslı; AzSSR EA 

Nizami adına Ədəbiyyat 

və Dil İnstitutu.- Bakı: 

AzSSR EA, 1966.- 188 s. 

XVIII əsr Azərbaycan 

lirikası /A.Dadaşzadə; 

red. H.Araslı; AzSSR EA 

Nizami ad. Ədəbiyyat 

İn-tu.-Bakı: Elm, 1980.- 

228 s.

Əhmədov, T. Araz 

Dadaşzadə //Əhmədov 

T. Azərbaycan yazıçıları 

XX-XXI yüzillikdə: ensik-

lopedik məlumat kitabı.- 

Bakı, 2011.- S.67.

Yusifli, C. Araz 

Dadaşzadə elm yolların-

da /C.Yusifli //Ədəbiyyat 

məcmuəsi: Nizami 

adına Ədəbiyyat İn-tunun 

Əsərləri.- 2013.- C.XXIV.- 

S.242-245.

Yusifli, C. Ədəbiyyat-

şünaslığımızda zəngin bir 

portret – Araz Dadaşzadə 

/C.Yusifli //525-ci qəzet.- 

2011.- 25 fevral.- S.7.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.elibrary.azlib.net

Araz Məmməd oğlu Dadaşzadə 1936-

cı il yanvar ayının 30-da Bakı şəhərində, 

akademik  Məmməd  Arif  və  görkəmli 

pedaqoq Zümrüd Axundovanın ailəsində 

anadan olmuşdur. 

1952-1957-ci illərdə S.M.Kirov adı-

na ADU-da (indiki BDU) təhsil almışdır. 

1957-1960-cı  illərdə  Azərbaycan  SSR 

EA-nın  Azərbaycan  Tarixi  Muzeyində 

işləmişdir.

1960-1963-cü  illərdə  Azərbaycan 

SSR  EA-nın  Nizami  adına  Dil  və 

Ədəbiyyat  İnstitutunun  aspiranturasın-

da  oxumuş,  1963-1966-cı  illərdə  Niza-

mi adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda 

kiçik elmi işçi, 1968-1976-cı illərdə isə 

institutun Orta əsrlər şöbəsinin baş elmi 

işçisi olmuşdur.

Ömrünün böyük bir hissəsi Azərbay-

can Sovet Ensiklopediyasının nəşrə ha-

zırlanması  və  nəşri  ilə  bağlıdır.  1966-

1968-ci  illərdə  ensiklopediyanın  Baş 

redaksiyasında  Ədəbiyyat  və  İncəsənət 

redaksiyasının  müdiri,  1976-1988-ci 

illərdə  isə  baş  redaktorun  birinci  mü-

avini  işləmişdir.  1988-ci  ildən  ömrü-

nün sonunadək ASE-nin Baş redaktoru 

vəzifəsində çalışmışdır. ASE Baş redak-

siya heyətinin və elmi redaksiya şurası-

nın, Azərbaycan Yazıçılar  İttifaqı  təftiş 

komissiyasının  (1976),  “Ədəbiyyat  və 

incəsənət”  qəzeti  redaksiya  heyətinin 

üzvü  (1977-1982;  1988),  1988-ci  ildən 

Azərbaycan  Yazıçılar  İttifaqı  “Xatirə” 

irs  komissiyasının  sədr  müavini, Azər-

baycan EA-nın Terminologiya Komitəsi 

Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur.

Ədəbi fəaliyyətə 1956-cı ildə “Azər-

baycan gəncləri” qəzetində çıxan “Tərli 

kürəklər”  kinofilminə  yazdığı  eyniadlı 

resenziya ilə başlamışdır. Ədəbiyyat və 

incəsənət  sahəsində  çoxsaylı  məqalə 

və  rəylərin  müəllifidir.  Hekayələri 

“Azərbaycan”, “Kirpi” və bir sıra digər 

nəşrlərdə çap edilmişdir. 

Onun  elmi  fəaliyyəti  XVIII  əsr 

Azərbaycan  poeziyası  və  xüsusilə 

M.P.Vaqifin  həyat  və  yaradıcılığı  ilə 

bağlıdır.

1964-cü ildə namizədlik, 1977-ci ildə 

isə doktorluq dissertasiyası müdafiə et-

mişdir. 

Alim  “Molla  Pənah Vaqif  (həyat  və 

yaradıcılığı)”  (1966),  “Певец  жизни 

(Vaqif  haqqında  düşüncələr)”  (1968), 

“XVIII əsr Azərbaycan lirikası” (1980), 

“Поэзия добра и красоты” (1986) ki-

tablarının müəllifidir. Onun 1968-ci ildə 

M.P.Vaqifin anadan olmasının 250 illiyi 

ilə əlaqədar yazdığı “Molla Pənah Vaqif 

(həyat və yaradıcılığı haqqında oçerk)” 

kitabçası  Azərbaycan,  ingilis,  fransız, 

türk, ərəb, fars, rus dillərində çap edil-

mişdir.

“Odlar yurdu” bədii filminin, diafilm 

və  sənədli  filmlərin  ssenari  müəllifidir. 

Ssenari  müəllifi  olduğu  “Tülküyə  uy-

duqda” kukla multfilmi (1972, rejissor: 

M.Rəfiyev)  ilk  və  yeganə  genişekranlı 

Azərbaycan cizgi filmidir. 

Tərcüməçiliklə  də  məşğul  olmuş, 

R.Taqorun  “Bağban”  əsərini  (1961, 

Anarla  birlikdə)  və  S.A.Tolstayanın 

“Mənim  həyatım”  kitabını  (1981) 

Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.

1989-cu ildə “Əməkdar elm xadimi” 

fəxri adına layiq görülmüşdür. 

Araz  Dadaşzadə  1990-cı  il  noyabr 

ayının  2-də  vəfat  etmiş  və  Bakıda,  II 

Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir.

30

Ədəbiyyatşünas

24

Fəlsəfə.İqtisadiyyat

YANV

AR

Teymur Vəliyev

1926-2002

90 

 illiyi

Ə d ə b i y y a t 

İqtisadiyyatın əsasları: 

IX-XI siniflər üçün 

dərslik /T.Vəliyev, 

N.Məmmədov.- Bаkı: 

Maarif, 2003.- 336 s.

İqtisadi nəzəriyyə: 

dərslik /elmi red. 

T.Vəliyev, Ş.Qafarov; 

BDU.- Bakı: Bakı 

Universiteti nəşriyyatı, 

2002.- 516 s.

İqtisadi nəzəriyyə: 

dərslik /müəll. kol. 

və red. T.Vəliyev, 

Ş.Qafarov; rəyçilər: 

M.Meybullayev, 

Ə.Babayev; BDU.- Bakı: 

Azpoliqraf LTD, 2004.- 

514 s.

XIX əsrin ikinci yarısın-

da Azərbaycan iqtisadi 

fikir tarixindən /elmi red. 

T.Vəliyev, A.Həsənov, 

C.Hüseynov və b.; 

Azərbaycan Dövlət 

İqtisad İnstitutu.-Bakı, 

1994.- 62 s. 

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.amea-iqtisadiyyat.

org

www.science.gov.az

Teymur  Süleyman  oğlu  Vəliyev 

1926-cı il yanvar ayının 15-də Ağdamda 

anadan olmuşdur.  

Orta təhsilini Ağdamda almış, 1951-ci 

ildə  K.Marks  adına Azərbaycan  Dövlət 

Xalq  Təsərrüfatı  İnstitutunu  (indiki 

ADİU)  bitirdikdən  sonra  aspiranturada 

təhsilini  davam  etdirmiş  və  namizədlik 

dissertasiyası müdafiə etmişdir.

1966-cı  ildə  respublikada  iqtisadiy-

yat  elmi  üzrə  ilk  doktorluq  dissertasi-

yası  müdafiə  edənlərdən  biri  olmuş  və 

Azərbaycan  Dövlət  Xalq  Təsərrüfatı 

İnstitutu yenidən təşkil olunarkən tədris 

işləri  üzrə  prorektor  kimi  fəaliyyət 

göstərmişdir.  1971-ci  ildən Azərbaycan 

Dövlət Universitetində 20 ildən çox ka-

fedra  müdiri  və  12  il  tədris  işləri  üzrə 

prorektor,  Azərbaycan  Dövlət  İqtisad 

İnstitutunda 8 il elm və texnika üzrə pro-

rektor vəzifələrində çalışmışdır. 

T.Vəliyev  1953-cü  ildən  pedaqoji 

fəaliyyətlə məşğul olmuş, respublikanın 

ali  məktəblərində  iqtisadi  nəzəriyyədən 

(siyasi iqtisad) dərs demişdir. Azərbaycan 

Dövlət Pedaqoji İnstitutunda işlədiyi za-

man  İctimai  elmlər  kafedrasında  siyasi 

iqtisad  bölməsinin  rəhbəri, Azərbaycan 

Dövlət  Pedaqoji  İnstitutunda  dekan 

vəzifəsində çalışmışdır.

T.Vəliyevin elmi tədqiqatlarının əsas 

istiqamətlərindən  biri  respublikanın 

sosial-iqtisadi  həyatı,  ümumi  mənafeyi 

baxımından faydalı və mühüm əhəmiyyət 

kəsb edən iqisadi inkişafın tarazlaşması 

problemi olmuşdur. 1972-1987-ci illərdə 

“Ekonomiçeskiye  nauki”  jurnalının  re-

daksiya heyətinin üzvü olmuşdur. SSRİ 

Ali  və  Orta  ixtisas  Təhsili  Nazirliyinin 

Ali Attestasiya Komissiyasının siyasi iq-

tisad üzrə ekspert komissiyasının üzvü, 

Respublika  Ali  və  Orta  İxtisas  Təhsili 

Nazirliyinin elmi-metodiki şurasının si-

yasi  iqtisad  bölməsinin  büro  sədri,  bir 

neçə  namizədlik  və  doktorluq  disser-

tasiyalarının  ixtisaslaşdırılmış  müdafiə 

şurasının sədri, iqtisadiyyat üzrə jurnal-

ların redaksiya heyətinin üzvü, AMEA-

nın  İqtisadiyyat  İnstitutunda  doktorluq 

dissertasiyası  üzrə  ixtisaslaşdırılmış 

müdafiə  şurasının  həmsədri  olmuşdur. 

AzDİU-da nəşr olunan “İqtisad elmləri: 

nəzəriyyə və praktika” jurnalının baş re-

daktoru, iqtisadi nəzəriyyə, kommersiya 

üzrə ixtisaslaşdırılmış müdafiə şurasının 

sədri olmuşdur.

Alim  respublika,  habelə  xarici  ölkə 

nəşriyyatlarında  çap  olunmuş  150-dən 

çox elmi əsərin müəllifidir. 1999-cu ildə 

“İqtisad elminin nəzəri əsaslarının tarixi 

təkamülü”  monoqrafiyası,  2000-ci  ildə 

N.Məmmədovla birgə hazırladığı “İzah-

lı iqtisadi terminlər” adlı lüğət kitabçası 

nəşr edilmişdir.

Elm,  təhsil-təlim  sahəsindəki  xid-

mətləri dövlət tərəfindən qiymətləndiril-

miş,  1981-ci  ildə  “Əməkdar  elm  xa-

dimi”  fəxri  adına  layiq  görülmüşdür. 

1983-cü  ildə  Azərbaycan  SSR  EA-nın 

müxbir  üzvü  seçilmişdir.  1986-cı  ildə 

Azərbaycan  SSR  Ali  Soveti  Rəyasət 

heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif olunmuş-

dur. SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri 

Sərgisinin gümüş medalına, SSRİ-nin və 

Azərbaycan Respublikasının Ali və Orta 

İxtisas Təhsil Nazirliyinin, EA-nın fəxri 

fərmanlarına layiq görülmüşdür.

Teymur Vəliyev 2002-ci il aprel ayı-

nın 3-də Bakıda vəfat etmişdir.

15

Alim

25

25

Riyaziyyat.Fizika.Astronomiya

YANV

AR

Zahid Xəlilov 

1911-1974 

105 

 illiyi

Ə d ə b i y y a t 

İstinad nöqtəsi: [Zahid 

Xəlilov-100] /[ön söz. 

Z.Məmmədəli].- Bakı: 

Qismət, 2011.- 246 s. 

Hacıyeva, Z. Xəlilov 

Zahid İsmayıl oğlu            

//Hacıyeva Z. AMEA 

prezidentləri. Şanlı 

yolun mərhələləri.- Bakı, 

2014.- S.56-61.

Специальные вопросы 

функционального 

анализа и их 

применении к теории 

дифференциальных 

уравнений и теории 

функции /Халилов З.- 

Баку, 1968.- 132 с.

Функциональный 

анализ: Некоторые 

вопросы теории 

дифференц. уравнений 

и теории функции: 

Сборник статей /Ред. 

акад. З.И.Халилов.- 

Баку: Изд.АН,Аз.ССР, 

1967.- 214с.

Асланов, Р. Захид 

Исмаил оглы Халилов,  

(1911-1974)  //Асланов 

Р. Знаменитые 

математики: 

историко-

математические 

Zahid  İsmayıl  oğlu  Xəlilov  1911-ci  il 

yanvar ayının 14-də Tiflis quberniyasının 

Ekatrinenfeld  nahiyəsinin  (indiki  Bolnisi 

rayonu)  Saraçlı  kəndində  anadan  olmuş-

dur. Tiflisdə orta məktəbi və Türk Pedaqoji 

Texnikumunu  bitirdikdən  sonra  1929-cu 

ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Universite-

tinin (indiki BDU) riyaziyyat şöbəsinə da-

xil olmuş, 1930-1934-cü illərdə universitet 

bağlandığına görə ali təhsilini Azərbaycan 

Pedaqoji İnstitutunda başa vuraraq yenidən 

Tiflisə qayıtmış və Dəmir yolu Nəqliyyatı 

Mühəndisləri İnstitutunda işləmişdir.

1937-ci ildə Tiflisdə Riyaziyyat İnstitu-

tunun aspiranturasına daxil olmuş, 1940-cı 

ildə  dissertasiya  müdafiə  edərək  Qafqaz 

türkləri  arasında  ikinci  (İbrahim  İbrahi-

movdan  sonra)  fizika-riyaziyyat  elmləri 

namizədi  alimlik  dərəcəsi  alan  şəxsdir. 

Elə həmin il ADU-ya dəvət edilmiş, öm-

rünü həmişəlik Azərbaycan və onun elmi 

ilə bağlamışdır. 1946-cı ildə isə doktorluq 

dissertasiyası  müdafiə  etmiş,  35  yaşında 

Azərbaycanın ilk fizika-riyaziyyat elmləri 

doktoru olmuşdur. 1955-ci ildə Azərbaycan 

EA-nın həqiqi üzvü seçilmişdir.

1944-1960-cı  illərdə  BDU-da  nəzəri 

mexanika kafedrasının müdiri, 1950-1956 

və  1967-1974-cü  illərdə  Riyaziyyat  və 

Mexanika  İnstitutunun  direktoru,  1957-

1959-cu  illərdə  Azərbaycan  EA  Fizika-

riyaziyyat  və  Texnika  elmləri  bölməsinin 

akademik-katibi,  akademiyanın  vitse-

prezidenti  seçilmiş,  1962-1967-ci  illərdə 

Azərbaycan SSR EA-nın prezidenti olmuş-

dur. 1967-ci ildən ömrünün sonuna qədər 

isə özünün yaratdığı Riyaziyyat və Mexa-

nika  İnstitutuna  rəhbərlik  etmişdir.  Əsas 

tədqiqatları funksional analiz, onun inteq-

ral  və  diferensial  tənliklərə  tətbiqi,  bütöv 

mühit  mexanikası,  avtomatik  idarəetmə 

sisteminin  riyazi  nəzəriyyəsi,  tətbiqi  ri-

yaziyyat  və  riyaziyyatın  başqa  sahələrinə 

aiddir. Alim funksional analiz məktəbinin 

əsasını qoyaraq poliharmonik tənliklər sis-

temi  üçün  ümumi  sərhəd  məsələsini  həll 

etmiş,  dəyişənlərinə  ayrılmayan  qarışıq 

məsələlərin həlli üçün Furye üsulunun ana-

loqunu, qarışıq tipli model tənlikləri üçün 

şəbəkə  üsulunu  vermişdir.  O,  mücərrəd 

sinqulyar  operatorlar  nəzəriyyəsini  yarat-

mış, yeraltı hidromexanikanın neft və qaz 

yataqlarının  işlənməsində  tətbiq  olunan 

bir  çox  məsələnin  həllini  vermiş,  Banax 

fəzasında öz-özünə qoşma olmayan opera-

torun spektrini tədqiq etmişdir. Z.İ.Xəlilov 

əski  sovetlər  birliyində  funksional  ana-

liz  üzrə  ilk  monoqrafiyalardan  biri  olan 

“Funksional  analizin  əsasları”nın  (1949, 

rus  dilində)  müəllifi  olmuşdur.  Onun 

tərəfindən  qazın  və  qazlaşdırılmış  neftin 

süzülmə  nəzəriyyəsinin  ümumi  məsələsi 

həll  edilmişdir.  “Funksional  analiz  və 

onun  tətbiqləri”  ümumittifaq  jurnalının 

redaksiya heyətinin üzvü olmuşdur. Onun 

rəhbərliyi ilə 30-dan çox elmlər namizədi 

və elmlər doktoru yetişmişdir.

Akademik  Z.İ.Xəlilov  “Əməkdar  elm 

və texnika xadimi” fəxri adına layiq görül-

müş, SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilmiş, 

iki  dəfə  Qırmızı  Əmək  Bayrağı  ordeni, 

“Şərəf  nişanı”  ordeni  və  keçmiş  SSRİ-

nin bir neçə medalı ilə təltif olunmuşdur. 

Azərbaycan Riyaziyyatçılar Cəmiyyətinin 

prezidenti seçilmişdir.

Xəlilov  Zahid  İsmayıl  oğlu  4  fevral 

1974-cü  ildə  Bakı  şəhərində  vəfat  etmiş, 

Fəxri  Xiyabanda  dəfn  olunmuşdur.  Bakı 

şəhərində adına küçə və məktəb var.