Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.bahlulzade.az www.medeniyyet.az 5
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 95 illiyi
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org 75 illiyi 21
- Ə d ə b i y y a t
|
30 Ə d ə b i y y a t Çəmənli, M. Nəğməli xatirələr /M.Çəmənli.- Bakı: “El” NPŞ MMC, 2007.- 183 s. Əliyev Əbülfət Əsəd oğlu //Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası:10 cilddə.- Bakı, 1980.- C.4.- S.172. Rəhimli, İ. Əbülfət Əliyev //Rəhimli İ. Azərbaycan teatr tarixi.- Bakı, 2005.- S.577-578. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.elibrary.az 363 Aktyor 110 illiyi Əşrəf Yusifzadə 1906-1963 DEKABR Əşrəf Əmrah oğlu Yusifzadə 1906-cı il dekabr ayının 5-ində Şərur rayonu- nun Sərxanlı kəndində anadan olmuş- dur. On dörd yaşına kimi kənddə ya- şamış, 1921-1925-ci illərdə Şərurdakı birinci dərəcəli məktəbdə oxumuşdur. Ədəbiyyata, dramaturgiyaya coşğun həvəs göstərən Əşrəf məktəbdəki dram dərnəyinin fəallarından olmuşdur. Be- şillik təhsilini uğurla başa vuraraq müəllimlərinin tövsiyəsi ilə İrəvana gəlmiş, təhsilini davam etdirmişdir. İrəvanda Azərbaycan teatrının can- lı klassiklərindən olan Yunis Nurinin dram dərnəyinə gedən aktyor, onun zəmanəti ilə İrəvan Dram Azərbaycan teatr dəstəsinin aktyor heyətinə qəbul olunmuşdur. Burada epizodik rollar oy- namış, kütləvi səhnələrdə iştirak etmiş- dir. Bu kollektivdə ilk dəfə Jan Batist Molyerin “Zorən təbib” komediyasında nökər rolunu ifa etmişdir. 1930-cu ildə teatr sənətindən ayrılaraq Bakıya ali təhsil almağa gəlmiş, burada Politexnik İnstitutuna (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) daxil olmuşdur. Məşhur aktyor Rza Təhmasiblə, şair-dramaturq H.Cavidlə dostluğu onu yenidən teatr sənətinə bağlamış, 1932-ci il oktyabr ayında isə Bakı Türk İşçi Teatrının trup- pasına aktyor götürülmüşdür. 1933-cü ildə kollektivlə birgə Gəncəyə gəlmiş və ömrünün sonunadək Gəncə Dövlət Dram Teatrında fəaliyyət göstərmişdir. Gur səsi, pafoslu danışıq ahəngi klassik faciə obrazlarının və çağdaş romantik duy- ğulu xarakterlərin səhnə təcəssümündə daha qabarıq nəzərə çarpmışdır. Gəncə tamaşaçılarının rəğbət və məhəbbətini, ehtiram və hörmətini qazanmış, teatrda tamaşalar hazırlamış rejissorlardan H. İsmayılov, M.Məmmədov, H.Ağayev, H.Sultanov, T.Kazımov, N.Sadıqzadə, Y.Bağırov, V.Şərifov, Ə.Quliyevin bədii cəhətdən daha kamil quruluşlarında əsas rolları ifa etmişdir. Məşhur aktyorun zəngin və əlvan yaradıcılıq xəzinəsinin əsas rolla- rı: Mirzə Rəhim (“Özgə uşaqları”, V.Şkvarkin), Balarza, Atakişi, Mirzə Rza, Aqşin, General-qubernator, Dövlət bəy (C.Cabbarlı “Almaz”, “Sevil”, “Nəsrəddin şah”, “Od gəlini”, “1905-ci ildə” və “Aydın”), Məktəb naçalniki (Tur qardaşları və Lev Şeynin “Üzləşdirmə”), Frans Moor (“Qaçaqlar”, F.Şiller), Va- qif və Qacar, Xosrov (S.Vurğun “Va- qif” və “Fərhad və Şirin”), Dəmirçi Musa, Mirzə Qərənfil, Gülümov, Qasım (S.Rəhman “Toy”, “Xoşbəxtlər”, “Aşna- lar” və “Nişanlı qız”), Yaqo (V.Şekspir “Otello”), Veysəl və Qaya (M.Təhmasib “Bahar”), Nizami (M.Hüseyn “Niza- mi”), Tofiq (İ.Əfəndiyev və M.Hüseyn “İntizar”), Əhmədi Biqəm, Məşədi Hüseyn (M.İbrahimov “Məhəbbət” və “Həyat”), Hacı Qara (M.F.Axundzadə “Hacı Qara”), Xosrov Atayev, Nəcəf (İ.Əfəndiyev “Atayevlər ailəsi” və “Bahar suları”), Con Rayt (İ.Mosaşvili “Qərq edilmiş daşlar”), Şeyx Nəsrulla (C.Məmmədquluzadə “Ölülər”), Vil- yams (N.Hikmət “Kəllə”), Sultan Zöh- rabov (B.Vahabzadə “Vicdan”), Şeyx Sənan və Özdəmir, Keykavus (H.Cavid “Şeyx Sənan” və “Səyavuş”), Ezop (G.Fiqeyredu “Tülkü və üzüm”), Səməd Vurğun (İ.Coşqun “Komsomol poema- sı”).
17 iyun 1943-cü ildə “Azərbaycanın Əməkdar artisti”, 30 aprel 1955-ci ildə isə “Xalq artisti” fəxri adları ilə təltif edilmişdir. Əşrəf Əmrah oğlu Yusifzadə 1963- cü il mart ayının 7-də Gəncə şəhərində vəfat etmişdir.
364 Aktyor Teatr.Kino Həsənağa Salayev 1921-1981 DEKABR Həsənağa Dərya oğlu Salayev 1921- ci il dekabr ayının 5-də Bakıda, qulluq- çu ailəsində doğulmuşdur. Bakıdakı 6-cı Şura məktəbində təhsil almış, 1937-ci ildə oranın doqquzuncu sinfini yüksək qiymətlərlə bitirmişdir. Elə həmin il Bakı Teatr Texnikumuna daxil olmuş- dur. Tələbə ikən 1938-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrının aktyor heyətinə qəbul edilmiş, 1941-ci ildə təhsilini başa vurduğu günlərdə müharibəyə getmiş, müharibənin qanlı-qadalı günlərindən keçmiş, qələbədən sonra 1946-cı ildə yenidən doğma kollektivə qayıtmış, səhnədə onlarla müxtəlif xa- rakterli obrazlar yaratmışdır. Klassik dramaturgiya ilə yanaşı, müasirlərinin də əsərlərindən təqdim etdiyi rollar həm həmkarları, həm də sənətsevərlər tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Səhnədə ilk rolu Səməd Vurğunun “Xanlar” pyesindəki jandarm obrazı olmuşdur. Tamaşada tərəf-müqabili, görkəmli səhnə ustası Mərziyə Davu- dova Həsənağa Salayevin bu rolunu yüksək qiymətləndirmişdir. Müxtəlif illərdə S.Vurğunun “Fərhad və Şirin” (Fərhad), “Vaqif” (Eldar, Qacar və Vaqif), Z.Xəlilin “Qatır Məmməd” (Əziz), Ənvər Məmmədxanlının “Şərqin səhəri” (Mustafa), V.Şekspirin “Otel- lo” (Montano), “Antoni və Kleopatra” (Sezar), “Qış nağılı” (Florizel və Le- ont), N.Hikmətin “Türkiyədə” (Hüseyn Həlim), M.İbrahimovun “Həyat” (Ab- bas), M.Hüseynin “Cavanşir” (Qartal və Söhrab), “Alov” (Əmin Bəxtiyarov) və başqa neçə-neçə əsərlərin tamaşala- rında xarakterik səhnə surətləri yarat- mışdır. H.Salayevin bir aktyor kimi yetişməsində teatrın rejissorların- dan Xalq artistləri A.İsgəndərovun, M.Məmmədovun, Ə.Şərifovun, Əməkdar incəsənət xadimi T.Kazımovun və başqalarının böyük əməyi olmuşdur. O, dolğun, psixolo- ji xarakterə malik mürəkkəb obrazları müvəffəqiyyətlə yaratmış, rolları bir- birinə bənzəməmişdir. “Oqtay Eloğlu” (C.Cabbarlı) tama- şasında yaratdığı baş qəhrəman haqqın- da uzun illər mətbuatda müxtəlif fikirlər səslənmişdir. Səhnə fədaisinin yaratdığı həmin monumental obraz bu günə kimi əvəzedilməz olaraq qalmaqdadır. Teatrla yanaşı, kino sahəsində də çalışmış, “Azərbaycanfilm” kinostu- diyasının istehsal etdiyi “Fətəli xan”, “Görüş”, “O olmasın, bu olsun”, “Onu bağışlamaq olarmı?”, “Koroğlu”, “İs- tintaq davam edir” bədii və “Aygün” televiziya filmlərində Süleyman, Musa, Əzim Əzimzadə, Qüdrət, Eyvaz, Ma- yor Rüstəmov, Əmirxan rollarına çəkilmişdir. “İstintaq davam edir” bədii filmində həm baş rolda oynamış, həm də bu ekran əsərinin rejissoru olmuş- dur. Təkcə Azərbaycanda deyil, keçmiş SSRİ-nin bütün müttəfiq respublikala- rında tanınırdı. Oynadığı rollara görə hətta qastrollara getdiyi yerlərin müka- fatlarını almışdır. Milli teatrın
inkişafındakı xidmətlərinə görə bir sıra mükafatlara layiq görülmüş, 10 iyun 1959-cu ildə “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti”, 1974-cü ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülmüşdür. Görkəmli aktyor, Xalq artisti Həsənağa Salayev 1981-ci il oktyabr ayının 2-də vəfat etmişdir.
365 Kinorejissor Teatr.Kino Əlisəttar Atakişiyev 1906-1990 DEKABR Əlisəttar Ələsgər oğlu Atakişi- yev 1906-cı il dekabr ayının 25-də Bakıda anadan olmuşdur. 8 yaşında valideynlərini itirmiş, 1924-cü ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra jurnallarda rəssam kimi fəaliyyət göstərmiş, Mosk- va Ali Rəssamlıq-Texniki Məktəbinin rəngkarlıq şöbəsində təhsil almışdır. Azərbaycan dilində nəşr olunan “Şərq qadını” və “Həmkarlar İttifaqı” jurnal- ları redaksiyasında rəssam-illüstrator işləmişdir. 1926-cı ilin sonunda Mosk- vaya getmiş, SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin İşlər İdarəsində tərcüməçi kimi çalışmışdır. 1930-cu ildə Ümumit- tifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutu- nun Kinooperatorluq fakültəsinə qəbul olunmuş, 1936-cı ildə təhsilini başa vu- raraq “Mosfilm” kinostudiyasında ope- rator kimi fəaliyyətə başlamışdır. “Azərfilm” studiyasına dəvət olu- nan operator ilkin olaraq “Bakılılar” filmində baş operator işləmişdir. Daha sonra isə yenə də “Mosfilm”ə qayıt- mışdır. Burada ilk rəngli filmlərin ya- radılmasında iştirak etmişdir. Əlisəttar Atakişiyev müharibə illərində Bakıya gəlmiş, burada “Arşın mal alan” fil- minin çəkilişlərində iştirak etmişdir. Müstəqil operator kimi Əlisəttar Ataki- şiyev “Fətəli xan” filmində işləmişdir. 1953-cü ildə Tallinə göndərilmiş və burada müharibədən sonra kino is- tehsalının bərpa edilməsində xüsusi xidmət göstərmişdir. Estoniyanın ilk rəngli (“Axşam düşəndə”, 1955, film- konsert ) filmini çəkmişdir. 1956-cı ildə Azərbaycana qayıtdıqdan sonra “O ol- masın, bu olsun”, “Uzaq sahillərdə” və bir neçə sənədli filmdə operator kimi fəaliyyət göstərmişdir. Rejissor kimi “Bir qalanın sirri”, “Sehrli xalat”, “Qərib cinlər diyarında” kimi filmləri ilə Azərbaycan uşaq kinosunun əsasını qoymuşdur. Kinorejissor Əlisəttar Atakişiye- vin istər operator, istərsə də rejissor kimi çəkdiyi filmlər Azərbaycan kino tarixində öz layiqli yerini tutmuşdur. Görkəmli sənətkar incəsənətdə heyran olunacaq dərəcədə sadə, lakin ciddi, güzəştsiz və ibrətamiz ömür yaşamış- dır. O, özünü təkcə operator və rejissor kimi deyil, həm də dekorasiya rəssamı, geyim rəssamı, quraşdırma çəkilişləri rəssamı, ssenarist, dublyaj rejissoru kimi də təsdiqləmişdi. Özünə xas usta- lıqla filmlərinə fərqli aktyorlar seçmiş, ekranda təkrarsız nağıl dünyası yarat- mışdır. “Bizim küçə”, “İstintaq davam edir” filmləri ilə Azərbaycan kinosu- nu zənginləşdirməklə, rəssam kimi də fəaliyyətini davam etdirmişdir. Əsərləri keçmiş ümumittifaq və respublika sərgilərində dəfələrlə nümayiş olun- muşdur. Eləcə də uşaqlar üçün “İbrahi- min sərgüzəştləri” adlı nağıllar kitabını da çap etdirmişdir. Azərbaycan kinosunun inkişafında əvəzsiz xidmətlərindən biri də dubl- yaj sənətinin inkişafına təkan verməsi olmuşdur. 50-yə yaxın filmi peşəkar səviyyədə Azərbaycan dilinə dublyaj etmişdir. Ümumiyyətlə, Ə.Atakişiyev “Azərbaycanfilm“ kinostudiyasında işlədiyi 45 il ərzində operator kimi 11, 2 bədii-sənədli, 4 sənədli, rejissor kimi 5 bədii film çəkmişdir. 1960-cı ildə “Əməkdar incəsənət xa- dimi” fəxri adını almışdır. Əlisəttar Atakişiyev 1990-cı il noyabr ayının 7-də Moskvada, Kino Veteranları evində vəfat etmişdir.
366 Aktrisa Teatr.Kino Zemfira Əliyeva 1941-1995 DEKABR Zemfira Məmmədəli qızı Əliyeva 1941-ci il dekabr ayının 25-də Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. Anası Firuzə Bədirbəyli Gəncə Dövlət Dram Teatrı- nın aktrisası olmuşdur. Aktrisa da kiçik yaşlarından teatrın tamaşalarında uşaq rollarını ifa etmişdir. Rolları emosional və xüsusi məharətlə yaratma qabiliyyəti və istedadı olduğu üçün 17 yaşında ona Cəfər Cabbarlının “Solğun çiçəklər” melodramasında Sara rolu tapşırılmış- dır. Gənc aktrisa bu roluna görə böyük uğur qazanmışdır. Bundan sonra teatra işə götürülmüş və qısa müddətdə Səməd Vurğunun “Vaqif” (Gülnar), Viktor Ro- zovun “Sabahın xeyir” (Liza), Evripidin “Medeya” (Medeya), Əfqan Əsgərovun “Qız atası” (Məryəm) əsərlərinin ta- maşalarında mürəkkəb rollar oynamış, “Böyük dayaq” filmində Pərişan obrazı- na çəkilmişdir. Füsunkar səhnə görkəmi, məlahətli danışığı, zəngin və əlvan ifadə vasitələri, coşqun daxili ehtirası onun əsas keyfiyyətlərindən idi. Bu yaradıcılıq keyfiyyətləri aktrisanın yaratdığı səhnə surətlərinə xüsusi emosional təravət, psixoloji dərinlik və fəlsəfi bütövlük vermişdir. Zemfira Əliyeva bir sıra tamaşalarda aşağıdakı baş rolları ifa etmişdir: Al- maz, Sara, Firəngiz, Yaqut (“Almaz”, “Solğun çiçəklər”, “Oqtay Eloğlu” və “Yaşar”, Cəfər Cabbarlı), Səlma, Roza, Xumar, Anjel (“Ana”, “Şeyda”, “Şeyx Sənan” və “Uçurum”, Hüseyn Cavid), Sona (“Hacı Qara”, Mirzə Fətəli Axundzadə), Reyhan (“Yağışdan sonra”, Bəxtiyar Vahabzadə), Maral (“Sənsiz”, Şıxəli Qurbanov), Mədinə, Azadə (“Mənim nəğməkar bibim” və “Bir cüt bədmüşk ağacı”, Əkrəm Əylisli), Pırpız Sona (“Dəli yığınca- ğı”, Cəlil Məmmədquluzadə), Zinyət (“Toy”, Sabit Rəhman), Söylü (“Bəxt üzüyü”, Vaqif Səmədoğlu ,) Nərmin, Anjel (“Unuda bilmirəm” və “Məhv olmuş gündəliklər”, İlyas Əfəndiyev), Kleya (“Tülkü və üzüm”, Gilerma Fi- qeyredu), Pəricahan və Zöhrə (“Laçın yuvası” və “Eşq və intiqam”, Süleyman Sani Axundov), Zəhra (“Bayramın bi- rinci günü”, Nazim Hikmət), Elektra (“Elektra”, Sofokl), Dilbər (“Yenə o bağ olaydı...”, Mlkayıl Müşfiqin şeirləri əsasında bədii kompozisiya), Vəfa (“Siz xoşbəxt yaşayın”, Əlyar Yusifli). 1972-ci ildə Naxçıvan Dövlət Musi- qili Dram Teatrının truppasına daxil ol- muşdur. Bu teatrda qazandığı sənətkarlıq nailiyyətlərinə görə 1 iyun 1974-cü ildə “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar artisti”, 1 dekabr 1982-ci ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülmüş- dür.
1988-1995-ci illərdə Akademik Milli Dram Teatrında çalışmışdır. Televiziya tamaşalarında da yad- daqalan obrazlar (“Yad qızı”, Orxan Kamal, “Manas” və s.) yaratmış- dır. “Azərbaycanfilm”in “Pəncərə”, çoxseriyalı “İtkin gəlin” filmlərində çəkilmişdir. Xalq artisti Zemfira Məmmədəli qızı Əliyeva 16 noyabr 1995-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
367 21 Milli Qəhrəmanlar 55 illiyi Salatın Əsgərova 1961-1991 DEKABR Salatın Əziz qızı Əsgərova 1961- ci il dekabr ayının 16-da Bakıda ana- dan olmuşdur. 1979-cu ildə M.Müşviq adına 18 saylı orta məktəbi əla qiymətlərlə başa vurmuşdur. Elə həmin il Azərbaycan Neft və Kimya İnstitu- tuna (indiki Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) daxil olmuş, mühəndislik ixtisası üzrə təhsil alsa da, ədəbiyyata olan həvəsi onu jurnalistika aləminə yönəltmişdir. Əvvəlcə qələmini ştatdankənar müxbir kimi sınamış, 1984-cü ildə müqavilə ilə “Bakı” qəzetində, 4 il sonra isə “Молодежь Азербайджана” (Azərbaycan gəncləri) qəzetində ça- lışmış, müxtəlif mövzularda çıxışlar etməyə başlamışdır. Onun işıqlandırdığı məsələlər ölkənin ən vacib problemləri ilə bağlı olmuş, Qarabağ dərdi, torpaq- larımızın bütövlüyü yazılarının başlıca mövzularına çevrilmişdi. Tez-tez cəbhə xəttinə gedərək qaynar nöqtələrdən operativ materiallar hazırlayan Salatı- nın ailəsi, iş yoldaşları dəfələrlə qarşı- sını almağa çalışsalar da, ona mane ola bilməmişdilər. 1991-ci il yanvar ayının 9-da içərisində Salatın Əsgərovanın olduğu maşın Laçından Şuşaya gələrkən, yolun 6-cı kilometrində, Qaladərəsi kəndi ya- xınlığında erməni quldurları tərəfindən yaxın məsafədən atəşə məruz qalmışdır. Tanınmış jurnalist vəhşicəsinə qətlə ye- tirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Preziden- tinin 6 noyabr 1992-ci il tarixli 294 saylı Fərmanı ilə Əsgərova Salatın Əziz qızına ölümündən sonra “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verilmiş, Bakı şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilmışdir. Bakı şəhərində adına küçə var. Bakı buxtasındakı gəzinti kateri onun adı- nı daşıyır. “Təfəkkür” Universitetində büstü qoyulmuşdur. Yaşadığı binaya ba- relyefi vurulmuşdur. Yaxınlığında həlak olduğu kənd “Salatınkənd” adlanır.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|