Kənd Təsərrüfatı İlin də Azərbaycan Respublikasında aqroparkların formalaşdırılması mexanizmləri və fermərlərin prosesdə iştirakçılığının gücləndirilməsi

Biopark Terneuzen bioyanacaq zavodlarının təqdim edilməsinə və istixana təsərrüfatı üçün istilik və CO2 kimi tullantı qalıqlarının yenidən istifadəsinə əsaslanan aqropark yaratmağa çalışır. Bu, təkcə ənənəvi “aqro-qida” təsərrüfat ərazisində deyil, həmçinin, əsas intensiv istehsal ərazisində yerləşəcək ilk istixanadır⁷.

Biopark Terneuzen layihəsinin əsaslandığı ideya gübrə fabrikindən CO2 -nın buraxılmasını istixana şirkətləri üçün material kimi əlaqələndirmək yolu ilə iki fərqli sənaye arasında dövrəni tamamlamaqdır. Ikinci dərəcəli proseslə bağlı olaraq dövrənin bağlanması mühitə zərərli təsirlərin azaldılması ilə xərclərin də azaldılmasını nəzərdə tutur. Ancaq ödəniləcək məbləğ qalmaqdadır. Əvvəlcə, ilkin və ikinci dərəcəli proseslər arasında yüksək qarşılıqlı asılılıq istilik və CO2 təchizatlarının pozulması riskini azaltmaq üçün iki qat investisiya qoyuluşuna gətirib çıxartmışdı. Şirkətlər enerji təchizatına zəmanət vermək üçün ikiqat investisiya qoymuşdular və avadanlıqların quraşdırılması həyata keçirilmişdi. Ilkin prosesdən gəlirlərin itmə riski ikinci dərəcəli prosesdəki xərclər üzərində qənaətdən artıq idi. Ikinci problem isə təsərrüfatçının seçimləri ilə bağlı idi. Niderlandda həmçinin, təsərrüfatçıların sərbəst və müstəqil sahibkar kimi işləməsi istixana mədəniyyətinin bir hissəsidir. Belə olan halda Biopark Terneuzen təsərrüfatçıları enerji təchizatında iflas etmə riskini azaltmaq üçün müstəqil olmaq istəyirlər. Ancaq onların müstəqil işləmək səlahiyyəti yoxdur. Biopark Terneuzen layihəsi uğur qazanmaq üçün iqtisadi aspektlərin vacib olduğu dəyər zəncirinin inkişafındakı çətinlikləri göstərir⁸.

Agropark Bergerden

“Bergerden Agropark” dövlət tərəfindən dəstəklənən layihədir və Lingewaard Bələdiyyəsinin ərazisində, Niderlandın quru sahəsindəki ən böyük əyalətində yerləşir. Hələ 2003-cü ildə Bergerdendə 110 hektara yaxın sahədə 15 bağçılıq şirkəti yerləşirdi. Agropark Bergerden layihəsinin əsas məqsədi istilik, elektrik, su və CO2 üçün birgə mübadilə sistemlərinin yaradılmasıdır. Bu hədəflər reallaşdırılsa da, iqtisadi böhran nəticəsində aqroparkın fəaliyyət qabiliyyəti aşağı düşmüşdür.

2008-ci ilədək Agropark Bergerden elektrik enerjisinin istehsalı ilə bağlı dəyişən, əsaslı dərəcədə aşağı xərclərlə, ölkə daxilindən və xaricdən bir sıra ödənişsiz reklam və ziyarətçiləri ilə real müvəffəqiyyət nümunəsi hesab olunurdu. Uğurun nəzərə alınmasına baxmayaraq, bu Agropark ilə bağlı vəziyyətin araşdırılması şirkətlərin qeyri-rəsmi, ictimai əlaqələrə nisbətən rəsmi razılaşmalar vasitəsilə bir-biri ilə daha sıx əlaqə saxladığını göstərdi. Bu, şəbəkəyə qoşulmaq üçün saziş üzrə nisbətən yüksək xərclərə, kənar tərəflər üçün daha zəif təşviqata səbəb ola və yeni məsələlərin qəbul edilməsindən, eyni zamanda, ideyaların meydana çıxmasından əvvəl daha çox zamanın sərf olunmasına səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə, Bergerden 2003-2008-ci illərdə fəaliyyətə başlayan, lakin 2008-2013-cü illərdə arzuedilməyən faktorlarla üzləşən, buna baxmayaraq, 2014-cü ildən etibarən yenidən qruplaşan və inkişafa nail olan üstün potensiala malik aqrosənaye kompleksi kimi təsvir edilə bilər⁹.

Enerji təchizatı və su toplama sistemi Bergerden Agropark-da enerji xərclərini 10%-dək azaldan iki nəzərəçarpan faktordur. Bergerden Agropark ilk kommersiya kollektiv enerji sistemidir. Təbii qazlar və bioyanacaq xammal olaraq, enerji sistemini təchiz edir. Generatorların əsas məhsulu olaraq, elektrik, istixanaların işıqlandırılması və yaxınlıqda yerləşən şəhərlərin elektrikə olan tələbini təmin etmək məqsədilə istifadə olunur. Enerji sisteminin tullantıları, istilik və Co2 də istixanalarda istifadə olunur. Fiwihex adlandırılan yeni növ istilik dəyişdiricisi istilikötürmə məqsədilə istifadə olunur. İstilik dəyişdiriciləri yayda istiliyi istixananın qızdırılmış havasından suya ötürür və qışda ilıq suyu istixananın qızdırılmamış havasına ötürür. Fiwihex sistemində nazik simlər və borular istiliyi havadan suya və ya sudan havaya çox səmərəli şəkildə ötürür. Bergerden su sistemi istixanalarda su kimi istifadə etmək üçün yağış sularını istixana damından boru vasitəsilə ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş çənlərə toplamaq məqsədilə layihələndirilmişdir. Ehtiyatlardakı su təmizlənir və xüsusi infrastruktur vasitəsilə hər bir istixanaya vurulur. Bu, istixanalar üçün A keyfiyyət tipli su təmin edir¹⁰.

Hindistan

Hindistanda tətbiq edilən aqropark layihələrinin iki əsas məqsədi var. Birincisi, onlar emal imkanlarını yaratmağı və tələb edilən anbarla təmin etməyi nəzərdə tuturlar. Ikincisi isə, onlar Hindistanda orta sinifin genişlənməsi və “daxili bazardan kənar” anlayışı ilə yaradılan yeni bazar tələbi üzərində durmağı qarşıya məqsəd qoyublar. Təbii ki, bu məqsədlərin həlləri aqroparklarda aqroemal vasitəsilə əlavə edilə bilən emalın yeni yolları və digər loqistikaların təqdimatından ibarətdir. Hindistandakı bu cür Aqropark təşəbbüsünün nümunəsinə Nellordakı Aqropark IFFCO Kisan SEZ (IKSEZ) aiddir. Bu şəbəkə digər aqroparkların da daxil olduğu Ağıllı Aqrologistika Şəbəkəsinin elementi kimi qurulmuşdur. Aqropark IFFCO Kisan SEZ (IKSEZ) metropolisdə aqroməhsullar və aqroparklarda geniş miqyaslı istehsalat üçün tələb arasında əlaqəni təmin edən birlik mərkəzlərindən ibarətdir¹¹. IKSEZ Aqroparklarının əsas missiyası əsasən, ərzaq emalı sənayesini təmin edən və qlobal istehsal şirkətlərini yerləşdirən biznes infrastruktur avadanlıqları ilə “Təsərrüfatçıya məxsus-Təsərrüfatçı tərəfindən idarə edilən” (“Farmer Owned-Farmer Managed”) xüsusi iqtisadi zonanı inkişaf etdirməklə “Hindistan Təsərrüfatçısına səlahiyyət vermək”dir¹².

1100 ha ərazini əhatə etməklə, onun ən vacib uğur faktoru Hindistan investorları və beynəlxalq sahibkarlar arasında birgə müəssisələrin yaradılmasıdır. Onlar texnoloji yardımçılar, peşəkar təlimçilər kimi insan gücü tətbiq etməklə layihəyə öz operativ biliklərini əlavə edirlər. Eyni zamanda bu birgə müəssisələrin bəzi problemləri mövcuddur. Ən əsas problemlərdən biri Hindistan hökumətinin ağır bürokratiyası ilə mübarizədədir¹³. IKSEZ 2012-ci ilin Oktyabr ayından fəaliyyət göstərir və onun ixrac imkanları 2015-ci ilin Avqust ayına kimi R.s. 20.12 balı keçmişdir¹⁴.