Kənd Təsərrüfatı İlin də Azərbaycan Respublikasında aqroparkların formalaşdırılması mexanizmləri və fermərlərin prosesdə iştirakçılığının gücləndirilməsi

 

Azərbaycanın aqropark təcrübəsi

Güclü iqtisadi mövqeyə nail olmaq üçün Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sənayesi dünya bazarında davam edən liberallaşmadan töhvəsini almalıdır. Dünyanın digər bölgələrində güclü rəqabət mühiti mövcuddur və Azərbaycan müxtəlif ölkələrdən müxtəlif qida məhsulları idxal edir. Başqa ölkələr bu məhsulları hətta ən aşağı qiymətə istehsal edə bilər. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanın kənd təsərrüfatı sənayesi qlobal miqyasda rəqabət aparmaq iqtidarında deyil. Bu səbəbdən yenidən formalaşdırma qaçılmazdır. Hazırda kənd təsərrüfatından irəli gələn bütün problemləri həll etmək üçün hərtərəfli yenidənqurmanın həyata keçirilməsi şərti ilə Azərbaycan intensiv kənd təsərrüfatına keçidi mütləq şəkildə davam etdirməlidir. Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, bütün qida məhsullarının istehsalı aqroparklarda həyata keçirilmir. Kənd təsərrüfatının daha geniş formaları üçün yer qalır. Beləliklə, müxtəlif sosial, mədəni və iqtisadi ehtiyaclar nəzərə aldıqda fərqli mənzərə yaranır.

İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinin məlumatına görə, “Aqropark” inkişaf konsepsiyası ölkənin ixrac potensialının artırılması, milli brendlərin yaradılması, kiçik və orta fermerlərin innovativ təcrübəsininin artırılması, kənd təsərrüfatı sektorunda koordinasiyalı sistemin yaradılması, istehsalçı, işçi və istehlakçı arasında inteqrasiyanın təmin olunması, yüksək məhsuldarlığın əldə olunması, aqrar sahədə yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri təkmilləşdirilməsi və yeni iş yerlərinin açılmasında mühüm rol oynayacaq.

Azərbaycanda mövcud vəziyyət onu göstərir ki, emal sənaye müəssisələri ilə kənd təsərrüfatı istehsalçıları arasında qarşılıqlı əlaqə tam olaraq qurulmayıb, emal sənəyesinin və kənd təsərrüfatı istehsalı ilə inteqrasiyasında problemlər mövcuddur. Buna baxmayaraq, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu fermerlərə və kənd təsərrüfatı istehsalçılarına müəyyən məbləğdə güzəştlı kreditlər ayırır, kəmçinin logistika mərkəzi, soyuducu və saxlama kameraları layihələrini maliyyələşdirir. Bunların 37-si istifadəyə verilib, 9 logistika mərkəzi isə tikintisi davam edir. Milli Aqroparkların fermerlər üçün təmin etdiyi şəraiti aşağıdakı kimi izah etmək mümkündür:

- İştirakçı fermlerlərin istehsal etdikləri məhsulların realizə edilməsində problem olmur, məhsulun dəyərsizləşməsi və yaxud zay olması halı aradan qalxır

- Mənfəət norması yüksəlir

- Fermerlərə elmi dəstək verilir (Aqroparklarda Elmi Araşdırmalar və İnnovasiya Mərkəzi yaradılıb)

- Kiçik fermerlərə konsultasiya xidmətləri göstərilir

- AqroAptek fəaliyyət göstərir, İsveçrə, Almaniya, İtaliya, Fransa və İsraildə istehsal olunan yüksək keyfiyyətli gübrə pestisitlər ilə təmin olunur.

- Kənd təsərrüfatı məhsullarının intensiv istehsal olunması, daşınması, saxlanılması və eyni zamanda onun satışını təşkil edilir.

Bildiyimiz kimi kənd təsərrüfatı məhsulları tez xarab olan məhsul olduqlarına görə onların realizasiya prosesidə sürətli olmalıdır əks halda isə becərilmiş məhsullar yararsız vəziyyətə düşür. Bir çox ölkələrlə müqayisədə müəyyən etmək mümkündür ki, Azərbaycanda kənd təsərrüfatı zəif inkişaf səviyyəsi ilə ciddi islahatların aparılmasını tələb edir. Məsələn Almaniyada aktiv əhalinin 2,7 % - i kənd təsərrüfatı sahəsində işləyir və bu göstərici getdikcə azalmaqdadır. Mövcud torpaqların 80 %-i kənd təsərrüfatı və meşəçilik sahəsini əhatə edir və ümumi ixracın 5 %- i kənd təsərrüfatı məhsullarından ibarətdir. Bu ölkədə kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı kooperativlik fəaliyyətinin başlanğıcı hesab edilən “Raiffeisen” modelindən götürülüb. Burada əsas prinsip “ Öz özünə kömək etmək” prinsipi durur. Ümumiyyətlə isə F. Wilhem Raiffeisen və Herman Schulze – Detitzsh dünya ədəbiyyatında kooperativ fəaliyyətinin üstünlüklərinin izah edən nəzəriyyələri ilə tövhə veriblər və bir çox ölkələr kooperativ fəaliyyətlərin təməlində bu model dayanır. F. Wilhem Raiffeisen istehsalçıların tələblərinə uyğun və məqsədli kredit kooperativlərini yaradıb, Hemen Schulze isə kiçik biznesmenlərin maliyyə ehtiyacları üçün kredit koorperativləri qurub.

Alman Raiffeisen Kooperativləri Birliyi aşağıdan yuxarıya doğru vahid kooperativlər, regional kooperativlər və milli səviyyədəki kooperativ mərkəz birliyi şəklində təşkilatlanıb.Almaniyada kooperativlər yaradıldığı tarixdən etibarən dövlət müdaxiləsindən kənardı, kooperativlərdə özəl fəaliyyat göstərərək dövlətdən maliyyə yardımı almırlar. Kənd Təsərrüfatı sektorunda bir çox məhsulda, istehsaldan satışa çıxarmağa qədər olan prosesin idarəsi kooperativlərin əlindədir. Məsələn; ölkədə istehsal olunan südün 70 %-i, şərabın 35-%i, toxumun 70 %-i, və yem tədarikinin 60 %-i kooperativlər vasitəsilə həyata keçir. Alman kooperativçiliyi 150 illik keçmişə sahibdir və formalaşma müddətini tamamlayıb. Kooperativlər son 30 ildə sürətlə birləşmə-inteqrasiya prosesi yaşamaqdadır. Hal-hazırda Almaniyada 14 milyon ortağı olan ümumi 4,184 kənd təsərrüfatı sahəsində kooperativlər xidmət göstərir. Alman kooperativləri istehsaldan son istehlakçıya qədər bütün müddəti nəzarət altına götürür. COGEC-yə ( General Confederation of Agriculture cooperatives in the European Union ) üzv olan kooperativlər iqtisadi və ictimai güclərini eyni zamanda ortaqlarının mənfəətini qoruyan güclü təşkilatlardır. 8 milyon əhaliyə sahib olan Avstriya torpaqlarının 90 %-i kənd təsərrüfatı və meşə ərazisidir. Kənd təsərrüfatında gəlirlərin 30 %-i əkinçilik sahəsindən gəlir və bu sektorun məşğulluqda xüsusi çəkisi mərhələlərlə azalmaqdadır. Beləki 1980-ci ildə ölkə əhalisinin 10%-i bu sahədə fəaliyyət göstərirdisə hazırda həmin göstərici 5 %-ə düşüb.

Kənd təsərrüfatı kooperativləri quruluşunun ilk illərində maliyyə dəstəyini Raiffeisen banklarından əldə edib. Yerli səviyyədə qurulan kooperativlər ilk olaraq “ Landerszentrale” adlı birlik, qısa müddət sonra 1898-ci ildə isə “ Avstriya kənd təsərrüfatı kooperativləri birliyi” yarada bildilər. Avstriya AB-nə üzv olduqdan sonra kənd təsərrüfatı sektoru sürətlə inkişaf etmiş, ölkədə mövcud olan çoxsaylı kiçik kooperativlər birləşmiş və bu birləşmə 1980-ci ildə yeni kooperativlər qanunu yenidən tənzimlədi. Avstriya kooperativlik modelində də Almaniyaya oxşar olaraq Yoxlama Birlikləri mövcuddur. Bu birliklər 1903-cü ildə yaradılıb və 1934-1936-ci illərdə həmin qanunda edilmiş dəyişikliklərlə ölkədəki hər cür kooperativlər Yoxlama Birliyinə üzv olması zəruriləşdi.