Kirish bob. Ijodyorlikni rivojlanishning nazariy asoslari. Qobiliyatlar

Ijodkorlikka moyillik
Yaratilish – shaxs yoki odamlar guruhining yangi asl ijtimoiy ahamiyatga ega qadriyatlarni yaratish faoliyati.
ijodiy tasavvur – ijodning asosini tashkil etuvchi yangi ijtimoiy ahamiyatga ega obrazlarni yaratishga qaratilgan tasavvurning bir turi.Badiiy ijod jarayonini hisobga olgan holda psixologiya uning psixologik tomonlarini ham e’tibordan chetda qoldira olmaydi. O‘z vaqtida Kant ijod jarayonining sirlari haqida shunday degan edi: “...Nyuton o‘zining geometriyaning ilk ibtidolaridan tortib o‘zining buyuk va teran kashfiyotlarigacha bo‘lgan barcha qadamlarini nafaqat o‘ziga, balki o‘ziga ham ko‘rsata olardi. boshqalarga va ularni merosxo'rlikka tayinladi; lekin hech bir Gomer yoki Wieland uning boshida qanday mukammal fantaziyalar va shu bilan birga fikrlarga boy g'oyalar paydo bo'lishini va uyg'unligini ko'rsata olmaydi, chunki uning o'zi buni bilmaydi va shuning uchun buni boshqa hech kimga o'rgata olmaydi.
A.S. Pushkin shunday deb yozgan edi: "Barcha iste'dodni tushuntirib bo'lmaydi. Haykaltarosh Karrara marmarining bo'lagida yashiringan Yupiterni qanday ko'radi va uni chisel va bolg'a bilan uning qobig'ini maydalab, yorug'likka keltiradi? Nega bir fikr shoirning boshidan allaqachon to'rtta qofiya bilan qurollangan, ingichka monoton oyoqlari bilan o'lchanadi? "Demak, improvizatorning o'zidan boshqa hech kim taassurotlarning bu tezligini, o'ziniki bilan yaqin aloqani tushuna olmaydi ..."
Badiiy daho psixik patologiyaning bir shaklidir. C. Lambroso shunday deb yozgan edi: "Nevroz bilan dahoni aniqlaydigan nazariya qanchalik shafqatsiz va og'riqli ko'rinmasin, bu jiddiy asoslardan xoli emas...".
Xuddi shu fikrni A.Sxopengauer ham shunday ifodalaydi: “Ma’lumki, daho hukmron ratsionallik bilan ittifoqda kam uchraydi; aksincha, daho shaxslar ko'pincha kuchli ta'sirlar va asossiz ehtiroslarga duchor bo'ladilar. Biroq, N.V.ning adolatli hukmiga ko'ra. Gogol, "san'at - bu chalkashlik va tartibsizlik emas, balki qalbga uyg'unlik va tartibni singdirishdir".
I.V.ning so'zlariga ko'ra. Gyote, rassomning dahosi dunyoni idrok etish kuchi va insoniyatga ta'siri bilan belgilanadi. Amerikalik psixolog D.Gilford ijodkorlik jarayonida rassomning oltita qobiliyatining namoyon bo`lishini qayd etadi: fikrlashning ravonligi, o`xshatish va qarama-qarshilik, ekspressivlik, ob'ektlarning bir sinfidan ikkinchi sinfga o`tish qobiliyati, moslashuvchan moslashuvchanlik yoki o`ziga xoslik, o`zlashtirish qobiliyati. Badiiy iste'dod hayotga jiddiy e'tibor berish, diqqat ob'ektlarini tanlash, bu taassurotlarni xotirada saqlash, ularni xotiradan chiqarib tashlash va ijodiy tasavvur tomonidan belgilanadigan boy assotsiatsiyalar va aloqalar tizimiga kiritish qobiliyatini anglatadi. . Badiiy iste'dodli shaxs ma'lum bir jamiyat rivojlanishining muhim davri uchun barqaror ahamiyatga ega bo'lgan asarlar yaratadi. Iste'dod doimiy milliy va ba'zan umuminsoniy ahamiyatga ega bo'lgan badiiy qadriyatlarni yaratadi. Zo'r usta hamma vaqt uchun ahamiyatli bo'lgan eng yuksak insoniy qadriyatlarni yaratadi.Ijodiy qobiliyatlarni tadqiq qilish muammosiga ko'plab ilmiy yondashuvlar mavjud. Ko'pgina ilmiy tadqiqotlar natijalarini sarhisob qilsak, shaxsiyatning ijodiy turini quyidagi mezonlar bilan tavsiflash mumkin: ijodiy muammoni ko'rish va tan olish qobiliyati (onglilik);
muammoda iloji boricha ko'proq tomonlar va aloqalarni ko'rish qobiliyati (fikrlashning ko'p qirraliligi); odatiy nuqtai nazardan voz kechish va boshqasini qabul qilish qobiliyati (fikrlashning moslashuvchanligi); shablon yoki guruh fikridan voz kechish istagi (fikrlashning o'ziga xosligi); g'oyalar va aloqalarni ko'p marta qayta tashkil etish qobiliyati (fikrlashning o'zgaruvchanligi); ijodiy muammoni tizim sifatida tahlil qilish qobiliyati (fikrlashning konkretligi); ijodiy muammoni tizim sifatida sintez qilish qobiliyati
(mavhum fikrlash); tashkiliy uyg'unlik va mafkuraviy yaxlitlik hissi (uyg'unlik hissi); yangi va g'ayrioddiy hamma narsani qabul qilish (idrokning ochiqligi); noaniq vaziyatlarda konstruktiv faoliyat fikrlashning bardoshliligi.