Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

Kislotabardosh beton 
Kislotabardosh beton suyuq shishaga polimer qo‘shib olingan bog‘lovchi,
kukun to‘ldirgich, qotiruvchi, mayda va yirik to‘ldirgichlar asosida tayyorlanadi.
Kislotaga chidamli kukun to‘ldirgichlar toza kvars qumi, andezit, bazalt,
diabaz va sh.k, asosida olinadi. Suyuq shishani qotirish uchun kremneftorli natriy
(Na
2
SiF
6
) qo‘shiladi. To‘ldirgich sifatida kvars qumi, granit, andezit, kvarsit kabi
kislotaga chidamli chaqiq toshlar ishlatiladi.
Ushbu komponentlar asosida ratsional tarkibda tayyorlangan beton
qorishmasi turli zichlashtirish usullari bilan qoliplangach, 10 sut davomida 15-20
0
S
haroratda ochiq havoda saqlanadi. Beton qotgach yuzasi sulfat yoki xlorid kislotasi
bilan xo‘llanib yanada zichlashtiriladi. Kislotabardosh beton konsentrlangan
kislotalar, tuzli muhitlarga o‘ta chidamli bo‘lsada, suv ta’sirida 5-10 yilda, ishqoriy
qorishmalarda esa bundan ham tezroq buziladi. Kislotabardosh beton kimyo
sanoati sexlarining pol, devor qismlarini, elektroliz vannalarini futerovka qilishda
(qoplashda), mineral o‘g‘itlar saqlanadigan omborxonalarni agressiv muhitlardan
himoyalashda ishlatiladi.
Radioaktiv nurlardan himoyalovchi beton 
Maxsus betonning bunday turi atom elektrostansiyalari, termoyadro sinash
poligonlarida, ommaviy qirg‘in qurollaridan himoyalovchi inshootlar qurilishida
ishlatiladi. Betonga o‘ta og‘irlik, zichlik va tarkibida muayyan miqdorda vodorod
bo‘lishi (odatda suv tarkibida) kabi maxsus talablar qo‘yiladi. Beton tayyorlashda

---

---

bog‘lovchi sifatida portlandsement, shlakli portlandsement va giltuproqli sement

tavsiya etiladi.
To‘ldirgich sifatida magnetit (Fe
3
O
4
), gematit (Fe
2
O
3
) kabi tarkibida 60%
dan ko‘p temir bo‘lgan temir rudasi, qo‘ng‘ir temir (limonit) Fe
2
O
3
.
nH
2
O va
boshqalar ishlatiladi. Tarkibida 80% bariy sulfati (VaSO
4
) bo‘lgan barit rudasi
(barit) beton tayyorlashda mayda va yirik to‘ldirgich sifatida ishlatiladi. Mayda
to‘ldirgich sifatida kvars yoki limonit qumi, cho‘yan pitrasi qo‘llaniladi. Metall
yirik to‘ldirgich metallni qayta ishlash zavodlari chiqindilaridan olinishi mumkin.
O‘ta og‘ir betonlarning o‘rtacha zichligi to‘ldirgich turiga bog‘liq bo‘lib, magnetit
to‘ldirgichli beton 4000
kg m
3
, metall to‘ldirgichli beton 6000 kg m
3
ga etadi.
O‘ta og‘ir beton mustahkamlik bo‘yicha markasi M100,M200 va M300
bo‘ladi. Beton tarkibini tanlashda suvning miqdoriga alohida ahamiyat beriladi,
chunki beton tarkibidagi kimyoviy bog‘langan suv kishi organizmi uchun xavfli
bo‘lgan -nurlar va neytron oqimlarini samarali yutuvchi hisoblanadi. O‘ta og‘ir
beton atom reaktori aktiv korpusini himoyalashda ishlatilganda, olovbardoshlik va
o‘tga chidamlilik talab etiladi. Og‘ir beton massiv quyilganda sementdan kam
miqdorda issiqlik ajrab chiqishi va kirishishi asosiy omil hisoblanadi.