Kirish. Qurilish materiallari va buyumlarining umumiy asoslari. Qurilish materiallarining asosiy xossalari

HAVOYI BOG’IOVCHILAR
Havoyi ohak
Havoyi ohak tarkibida 6% gacha giltuproq bo‘lgan kalsiyli va magniyli
karbonat tog‘ jinslari: bo‘r, ohaktosh, dolomitlashgan ohaktosh va dolomitlarni
kuydirib olingan bog‘lovchi materialdir. Ohak bog‘lovchisi (kipelka) oq va kul
rangida bo‘lib, bo‘lak-bo‘lak holda hosil bo‘ladi. Havoyi ohak bog‘lovchisi
quyidagi turlarda bo‘ladi: so‘ndirilmagan maydalangan, so‘ndirilgan gidrat
(pushonka), ohak qorishmasi va ohak suti.
Ohak bog‘lovchisi tarkibidagi SaO miqdoriga nisbatan kalsitli, magnezialli
va dolomitli bo‘lishi mumkin. Kukun ohak tayyorlash uchun so‘ndirilmagan ohak,
domna shlaki, elektrotermofosforli shlak, aktiv mineral qo‘shimchalar bilan birga
maxsus tegirmonda tuyiladi.
Ohak ishlab chiqarish. Havoyi ohak homashyosi asosini kalsiy karbonat
(SaSO
3
) tashkil etadi, shuningdek ozgina miqdorda dolomit, gips, kvars, giltuproq

---

---

va boshqalar aralashgan bo‘lishi mumkin. Ohaktosh 9001200

0
S haroratda
kuydirilib, imkoni boricha SO
2
gazi chiqarib yuboriladi:
SaSO
3
SaO SO
2
5.1-rasm. SHaxtali xumdon
1-shaxta; 2-yuklash qurilmasi; 3-qizdirish zonasi; 4-kuydirish zonasi; 5sovitish
zonasi; 6-havo beriladigan greben; 7-kuydirilgan ohakni chiqarib oluvchi
mexanizm.
Homashyo tarkibidagi magniy karbonat (MgSO
3
) kuydirish jarayonida
parchalanadi.
Ohaktoshni kuydirish natijasida 56% havoyi ohak hosil bo‘ladi, qolgan
44% karbonat angidridi (SO
2
) havoga chiqib ketadi.
Ohak bog‘lovchisi tarkibida asosiy oksidlar (SaO MgO) miqdori yuqori
bo‘lsa, ohak qorishmalari shunchalik mayin (plastik) va sifatli bo‘ladi.
Havoyi ohak tarkibidagi chala kuygan yoki o‘ta kuygan bo‘laklarning
meyordan ortiq bo‘lishi bog‘lovchi hossalarini yomonlashtiradi. CHala kuygan
ohak bo‘laklar deyarli bog‘lovchilik xususiyatiga ega bo‘lmaydi, o‘ta kuydirilgan
ohak esa juda sekin suv ta’sirida gidratlanadi va hajmi kengayadi. Buning
natijasida ohak bog‘lovchisi asosidagi mahsulotlarda yoriqlar hosil bo‘lishi
mumkin.

---

---

Ohaktoshni odatda shaxtali xumdonda kuydiriladi (5.1-rasm). Mayda

bo‘lakli ohaktoshlar aylanma xumdonda kuydirilishi mumkin. Ohaktoshni
kuydirish uchun ko‘mir, tabiiy gaz va boshqa yoqilg‘ilar ishlatiladi. Ko‘mir
yoqilganda ohakka kul aralashishi mumkin, gaz yoqilganda esa bog‘lovchi toza
holda hosil bo‘ladi. Bundan tashqari gaz bilan ishlaydigan xumdonlarni
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish mumkin.
Ohaktoshni kuydirilganda so‘ndirilmagan g‘ovak bo‘lak holdagi yarim
mahsulot hosil bo‘ladi. YArim mahsulotni is’temolchiga moslashtirish uchun
maydalanadi yoki so‘ndiriladi.