Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Moldova Respublikasının əsas makroiqtisadi göstəriciləri
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Moldova Respublikasının əsas makroiqtisadi göstəriciləri (keçən ilə faizdə) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ümumi daxili məhsul 102,1
106,1 107,8
106,6 107,4
107,5 104,8
103,0 107,8
94,0 107,1
106,4 Sənaye məhsulları 108
114 111
116 108
107 95
99 101
79 109
107,4 Kənd təsərrüfatı məhsulları 97
106 103
86 121
100,8 99
77 132
90 108
104,6 Əsas kapitala investisiya qoyuluşları 85
111 111
107 108
112 123
121 102
65 116
109,3 Yüklərin daşınması 107
121 122
113 94
93 98
111 96
52 110
116,8 Pərakəndə ticarətin dövriyyəsi 104
115 134
118 106
105 107
108 109
95 105
117 Sənaye məhsullarının istehsalçılarının qiymətlərinin indeksləri 128
112 105
108 106
105 112
126,5 110
97 108
106,8 İstehlak qiymətlərinin indeksləri 131 110
105 112
112 112
113 112
113 100
107 108
MDB ölkələrinə ixrac 109
125 101
121 119
110 77
130 114
80 127
147,3 Digər ölkələrə ixrac 93
114 132
125 132
112 116
126 122
83 120
141,9 MDB ölkələrindən idxal 107
131 120
145
129 119
113 131
130 66
110 136,3
Digər ölkələrdən idxal 150
107 114
129 124
138 121
141 134
68 122
133,9
Ərazisi 93,0 min km 2 , əhalisi 10,1 milyon nəfər, 1 km 2 - ə 108 nəfər düşür. Macarıstan kənd təsərrüfatı yüksək inkişaf etmiş sənaye ölkəsidir. Burada əsasən bağçılıq və üzümçülük inkişaf etmişdir. Macarıstanın ÜDM 195,9 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 19 396 ABŞ dolları düşür. ÜDM- də fərdi sektorun payı 80 faizdən artıq (1990-cı ildə 10 faiz) təşkil edir. Özəlləşdirmənin ən gərgin vaxtı 1995-ci ildə olmuşdur, 1999-cu ildə isə bu proses əsasən sona çatmışdır. 2002-ci ildə dövlətin mülkiyyətində 190 müəssisə mövcud olmuşdur (əsasən azgəlirli). Macarıstanın ərazisinin 70 faizini kənd təsərrüfatı torpaqları təşkil edir (6,5 milyon hektar). Meşələr ərazinin 17 faizini təşkil edir. Macarıstanın əsas aqrar rayonları ölkənin mərkəzi və şərq hissələrinin düzənliklərində yerləşir. 1990-
cı ildə başlamış, sonrakı dövrdə, dövlət kənd təsərrüfatının restukturizasiyasi və özəlləşdirilməsi üzrə genişmiqyaslı proqram həyata keçirmişdir. Torpaq sahiblərinə onların mülkiyyətləri qaytarılmışdır, bəzi kooperativlər buraxılmışdır, onların torpaqları isə özəlləşdirilmişdir. Artıq 1995-ci ildə əkinə yararlı torpaqların təxminən 30,6 faizi kooperativlər tərəfindən becərilirdi, 17,6 faizi dövlət mülkiyyətində, qalan torpaqlar isə fiziki şəxslərə və müəssisələrə məxsus idi. Müasir Macarıstanın kənd təsərrüfatı onun iqtisadiyyatı üçün çox əhəmiyyətlidir. Münbit torpaqlar və mülayim iqlim aqrar bitkilərin inkişafına şərait yara tmışdır. Macarıstan kənd təsərrüfatı cəhətdən özünəyetərli ölkədir. Hal-hazırda Macarıstanda buğda, qarğıdalı, düyü, tərəvəzlər, meyvələr, çovdar, arpa, günəbaxan, yulaf, çuğundur kimi bitkilər istehsal edilir. Macarıstanda ilin hər mövsümündə tərəvəzi topdan satışdan almaq olar. Bununla yanaşı, bir çox süd və ət məhsulları da istehsal edilir. Macarıstanın kənd təsərrüfatında işləyən əhalinin 7,1 faizi məşğuldur, bu struktura 960 min fərdi təsərrüfat və təxminən 8 200 kənd təsərrüfatı müəssisəsi daxildir. Macarıstanın qida sənayesi sənaye istehsalının 17 faizini və ixracın təxminən 10 faizini təmin edir. Macarıstanın qida sənayesinə Rusiya, Rumıniya, Xorvatiya kimi bir çox xarici ölkələrdə tələbat var. Macarıstanın tərəvəz təchizatçıları bütün dünyada məşhurdur. Macarıstanda qida sənayesi istehsalatının cəmləşməsi yüksək səviyyədədir, bu da arasında xarici şirkətlər də olan bir çox şirkətlərin birləşməsilə müəyyənləşir. Macarıstan həmçinin şərabçılıq ölkəsidir. Qədim ənənələr və gözəl iqlim şərabçılığın inkişafına şərait yaratmışdır. 90-cı illərdə bir çox dövlət şərab zavodları fiziki şəxslərə verilmişdir. Bunun nəticəsində, keyfiyyətli şərablar istehsal edən müəssisələrin sayı artmışdır. Xarici investorlar isə şərabın istehsalını xeyli mode rnləşdirilməsinə yardım etmişlər. Bununla ya naşı, Macarıstanın kənd təsərrüfatı ictimai-siyasi transformasiya proseslərinin başlanması ilə bəzi problemlərlə üzləşir. Bu da ÜDM-də kənd təsərrüfatı məhsullarının xüsusi çəkisinin, ixracda aqrar məhsullarının payının, 2
məşğul olanların sayının, kənd təsərrüfatı sahələrinin həcminin, heyvanların sayının və s. azalmasına gətirib çıxarmışdır. 1992-
ci ildə ÜDM-nin 16,5 faizi kənd təsərrüfatının payına düşmüş, lakin əsas bitkilərin istehsalının həcmi azalmışdır, çünki yeni bazarların mənimsənilməsi və kənd təsərrüfatının idarə edilməsində yeni metodların tətbiq edilməsi qaçılmaz müvəqqəti geriləməyə səbəb olmuşdur. 1997-ci ildə Macarıstan 717 000 ton üzüm emal etmişdir, o cümlədən 612 min tonu şərabın istehsalına yönəldilmişdir. 1997- ci ildə şərabın istehsalı 394 milyon litr təşkil etmişdir, bunların da 1/4 hissəsi ixrac edil mişdir. Eyni zamanda mal-qaranın, xüsusilə də donuzların sayı xeyli artmışdır. 1997- ci ildə Macarıstanda 4,93 milyon donuz, 871 000 baş iribuynuzlu mal-qara, 860 000 min qoyun və 31 milyon quş mövcud olmuşdur. Macarıstanın təbii ehtiyatların zənginliyinin əsasını münbit torpaqlar və əlverişli iqlim şəraiti təşkil edir. Bu təbii üstünlüklər kənd təsərrüfatında istifadə edilir. 1990-
cı illərin əvvəllərindən Macarıstanın kənd təsərrüfatında tez-tez böhran əlamətləri müşahidə olunurdu, bu hal ümumilikdə iqtisadiyyatın ümumi tənəzzülü SEV ölkələrinin dağılması ilə əlaqəli olan böyük sayda bazarların itirilməsilə izah edilir. Həmçinin kənd təsərrüfatı məhsullarının Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracı da zərər çəkmişdir. Bunun səbəbi Avropa İttifaqının Macarıstanla olan münasibətləri deyil, kənd təsərrüfatı sahəsinin daxili problemləri olmuşdur. Dəqiq desək, buna yetərincə maliyyələşdirilmənin olmaması, sahənin gecikmiş modernləşdirmə və rəqabət qabiliyyətinin aşağı olması səbəb olmuşdur. Buğda, qarğıdalı, günəbaxanın tumları, kartof, şəkər çuğunduru, donuzlar, iribuynuzlu mal- qara, ev quşları, süd məhsulları Macarıstanın əsas kənd təsərrüfatı məhsullarıdır. Macarıstan hökuməti öz aqrar siyasətini kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatda rolunun möhkəmləndirilməsinə, xüsusilə də bu ölkənin ənənəvi sektoru olan qarğıdalının, buğdanın, ətin, tərəvəzlərin, meyvələrin, şərabın istehsalına yönəlmişdir.
Macarıstanın kənd təsərrüfatı torpaqlarının sahələri 6,1 milyon hektar, o cümlədən 50 faizini əkin sahələri təşkil edir. Dənli bitkilərin əkinlərinə 1,5 milyon hektar, qarğıdalıya 1,0 milyon hektar ayrılmışdır. Bitkiçilik əsasən dənli təsərrüfatla, həmçinin tərəvəzçiliklə və bağçılıqla təqdim olunmuşdur (üzümçülük daxil olmaqla). Heyvandarlıq kənd təsərrüfatının daxili gəlirinin təxminən 60 faizini təmin edir. Donuzçuluq, ət və süd yönümlü iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsi və quşçuluq kənd təsərrüfatının daha çox inkişaf etmiş sahələri hesab olunur. Qoyunçuluq və süni göllərdə balığın yetişdirilməsi sahələri həmçinin daxili bazarın tələbatlarını ödəyir. Kənd təsərrüfatının əsas sahəsi bitkiçilikdir, o əsasən dənli bitkilərin isteh
salında ixtisaslışır, ilk novbədə qarğıdalının və buğdanın. Texniki bitkilərdən daha çox şəkər çuğunduru və günəbaxan geniş yayılmışdır. Macarıstan xeyli miqdarda qırmızı bibər (paprika), soğan, alma, üzüm ixrac edir. Heyvandarlıqda donuzların və iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsi daha çox əhəmiyyət kəsb 3
edir. Macarıstan əhalinin hər nəfərinə ev quşları ətinin istehlakına görə Avropada birinci yeri tutur. Ərazisi 93,0 min km 2 , əhalisi 10,1 milyon nəfər, 1 km 2 - ə 108 nəfər düşür. 2011- ci ildə ÜDM istehsalı 195,9 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir, hər nəfərə 19 396 ABŞ dolları düşür, ondan kənd və meşə təsərrüfatından 6,7 faiz, xüsusi mülkiyyətdən 80 faiz. Ərazisinin 70 faizi kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsindən ibarətdir. Əhalinin 7,1 faizi kənd təsərrüfatında çalışır.
4
Kənd təsərrüfatı, milyard ABŞ dolları Dünya kənd təsərrüfatında payı, % Əlavə dəyərdə kənd təsərrüfatının payı, % Əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları Kənd təsərrüfatının inkişaf templəri, % 2000 2.2
1.96 5.5
215 91.7
2001 2.4
2.15 5.2
236 109.1
2002 2.7
2.36 4.7
266 112.5
2003 3.1
2.41 4.3
306 114.8
2004 4.2
2.85 4.8
415 135.5
2005 4 2.63 4.3 397
95.2 2006 3.9
2.38 4 388 97.5 2007 4.7
2.4 4 468 120.5 2008 5.6
2.46 4.2
559 119.1
2009 3.6
1.62 3.4
360 64.3
2010 3.8
1.48 3.6
381 105.6
milyard ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər
İl Ma ca rı st an A vs tr iya Ç exi ya S lovak iya U k rayn a R um ın iy a X or vat iya S erb iy a C əm i 2000 2.2
3.5 2 0.81 4.5 4 1.2 1.6 19.81
2001 2.4
3.5 2.2
0.89 5.5
5.4 1.2
2.1 23.19
2002 2.7
3.6 2.3
1.1 5.5
5.2 1.4
2 23.8
2003 3.1
4.3 2.6
1.3 5.5
6.9 1.5
2.2 27.4
2004 4.2
4.9 3.2
1.5 7 9.5 1.9 2.8
35 2005 4 4.4 3.4 1.6
7.9 8.3
1.9 2.6
34.1 2006 3.9
4.8 3.3
1.8 8.1
9.6 2.2
2.8 36.5
2007 4.7
5.9 3.9
2.7 9.4
9.8 2.5
3.5 42.4
2008 5.6
6.4 4.9
3.6 12
14 3.1
4.4 54
2009 3.6
5.3 3.9
3.1 8.5
10 3 3.3 40.7 2010 3.8
5.2 4.1
3.1 10
9.7 2.9
3.8 42.6
5
Macarıstanın və qonşu-ölkələrin kənd təsərrüfatının əlavə dəyəri, %, 2000-2010-cu illər İl Ma ca rı st an
vs tr iya
exi ya
lovak iya
k rayn a
um ın iy a X or vat iya
erb iy a
əm i 2000 11.11
17.67 10.1
4.09 22.72
20.19 6.06
8.08 100.0
2001 10.35
15.09 9.49
3.84 23.72
23.29 5.17
9.06 100.0
2002 11.34
15.13 9.66
4.62 23.11
21.85 5.88
8.4 100.0
2003 11.31
15.69 9.49
4.74 20.07
25.18 5.47
8.03 100.0
2004 12
14 9.14
4.29 20
27.14 5.43
8 100.0
2005 11.73
12.9 9.97
4.69 23.17
24.34 5.57
7.62 100.0
2006 10.68
13.15 9.04
4.93 22.19
26.3 6.03
7.67 100.0
2007 11.08
13.92 9.2
6.37 22.17
23.11 5.9
8.25 100.0
2008 10.37
11.85 9.07
6.67 22.22
25.93 5.74
8.15 100.0
2009 8.85
13.02 9.58
7.62 20.88
24.57 7.37
8.11 100.0
2010 8.92
12.21 9.62
7.28 23.47
22.77 6.81
8.92 100.0
Macarıstanda və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər İl
M acar
ıs tan
A vs tr iya
Ç exi ya
S lova ki ya U kr ayna
R um ıni
ya
X or va ti ya
S er bi ya 2000 215
437 195
150 92 180 266 158 2001 236
435 215
165 114 244 268 208 2002 266
445 225
203 115 236 313 200 2003 306
529 255
240 115 315 337 221 2004 415
599 314
277 148 435 427 283 2005 397
534 333
295 168 381 428 264 2006 388
580 322
332 174 442 496 285 2007 468
710 378
497 203 453 565 356 2008 559
767 472
662 261 648 702 447 2009 360
633 374
569 186 464 680 335 2010 381
619 391
568 220 451 659 386 6
Macarıstanda və qonşu ölkələrdə əlavə dəyərdə kənd təsərrüfatının payı, %, 2000-2010-cu illər İl Ma ca rı st an A vs tr iya Ç exi ya S lovak iya U k rayn a R um ın iy a X or vat iya S erb iy a 2000 5.5
2 3.9
4.5 16.7
11.8 6.7
19.8 2001 5.2
2 3.9
4.7 16.2
14.6 6.3
21 2002 4.7
1.9 3.4 5 14.5 12.7 6.4
15.4 2003 4.3
1.9 3.1 4.3
12 13
5.2 12.9
2004 4.8
1.9 3.3 3.9
11.7 14
5.4 14
Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|