Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ərazisi 41,3 min km 2 , əhalisi 7,5 milyon nəfərdir, ərazisinə görə dünyada
- ABŞ dolları təşkil edir. Hər nəfərə 45 400 ABŞ dolları məhsul istehsal edilir. Kənd t
- Ərazisi 449,9 min km 2 , əhalisi 9,2 milyon nəfər, sahəsinə görə dünyada 55- ci yerd
|
İsveçrənin kənd təsərrüfatı Ərazisi 41,3 min km 2 ,
2 - ə 182 n əfər düşür. ÜDM 340,5 milyard ABŞ dollardır, hər nəfərə 45 400 ABŞ dolları düşür. İsveçrənin kənd təsərrüfatı heyvandarlıq yönümlüdür (ət və süd məhsullarının istehsalına xüsusi diqqət yetirilir), yüksək məhsuldarlığı və əməyin səmərəliliyi ilə f ərqlənir. Ümumilikdə kənd təsərrüfatı ölkənin qida ərzaqlarına olan tələbatını 56-57 faiz t əmin edir. Heyvandarlığın payına bütün kənd təsərrüfatı məhsullarının 3/4 hiss əsi düşür. İsveçrədə iribuynuzlu mal-qaranın sayı 2 milyon baş təşkil edir, o cüml ədən inəklər – 830 min baş. Əsasən simmental və şvis cinsləri yetişdirilir. Bir in əkdən orta sağım 5600 min litr süd təşkil edir. İsveçrə həmçinin, yüksək məhsuldar cins keçil əri ilə tanınır, onların sayı təqribən 80 min baş təşkil edir. Ölkədə südün ümumi sağımı durmadan artır. 1985 – 2005-ci illər ərzində 2,8 milyon tondan 4 milyon tonad ək artmışdır. Bununla yanaşı, sənaye məqsədilə istifadə edilən südün payı 43 faizdən 63 faizədək artmışdır. Pendirin istehsalı pendir istehsal edilən 1 500 mü əssisələrdə həyata keçirilir, burada təxminən 4 min nəfər çalışır. 2006-cı ildə pendir istehsalı 130 min tondan artıq olmuşdur. Bunların yarıdan çoxu ixrac edilmişdir. İsveçrə özünü süd məhsulları ilə tam təmin edir və qalanı ixrac edilir. Taxıl istehsalı kənd təsərrüfatının digər sahələri arasında xüsusi yer tutur. Taxıl əhalinin qidalanmasının əsasıdır. Buğda, arpa, şəkər çuğunduru, kartof və yem bitkil əri əsas kənd təsərrüfatı bitkiləridir. Dənli bitkilərin əsas rayonları İsveçrə yaylasında və Reynin vadisində yerləşir. Tessin kanyonunda üzüm becərilir, ondan ağ süfr
ə şərabı istehsal edirlər. Rona vadisinin aşağı hissəsində ərik və alma ağacları bitir.
K ənd təsərrüfatında torpaq eyni zamanda əməyin predmeti və əməyin vasitəsi kimi f əaliyyət göstərən əsas istehsal vasitəsidir. İsveçrənin ərazisinin təxminən 12 faizi əkinlərə, 28 faizi iribuynuzlu mal-qaranın ekstensiv yetişdirilməsinə və süd m əhsullarının istehsalına ayrılmışdır. İsveçrənin kənd təsərrüfatı əsasən xirda və orta müəssisələrdən ibarətdir. Sahəsi 5 hektarad ək olan fermalar onların ümumi sayının 42 faizini təşkil edir, o cümlədən bir hektarad ək – 17 faiz. Təxminən bu qədər də ümumi sahəsi 5 hektardan 20 hektarad
ək olan fermalar təşkil edir. İsveçrə anlamına görə iri fermalar çox deyil, 12 faizdir. T əsərrüfatlar arasında ən az sayı olan sahələri 50 hektardan yuxarı olan fermalardır (1 faizdən bir qədər çox). Kənd təsərrüfatı İsveçrənin iqtisadiyyatının o q ədər əhəmiyyətli sahəsidir ki, ona Konstitusiyada xüsusi paraqraf ayrılıb. Dövlət k ənd təsərrüfatının dəstəklənməsini və əhalinin etibarlı təminatına əsaslı kapital qoyuluşlarının daxil edilməsini, həmçinin ölkədə əhalinin desentralizasiyalı yerl
əşdirilməsini öz öhdəsinə götürür. 2006-
cı ilin statistik məlumatlarına uyğun olaraq, kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların ümumi sahəsi 1 060 min hektar, orta statistik fermerin 16,7 hektar təşkil etmişdir. Ərazisi 5 hektaradək olan fermalar tamamilə aradan götürülmüşdür. Sahəsi
2
20 hektardan yuxarı olan təsərrüfatların sayı 39 faiz artmışdır. Ən çox artım 50 hektardan yuxarı olan fermer təsərrüfatları üçün xarakterikdir. Bütün fermer t əsərrüfatlarının təxminən 1/3 hissəsi dənli bitkilərin istehsalı ilə m əşğuldur. K ənd təsərrüfatının bazara çıxarılan məhsullarının həcminin təxminən 50 faizinin qiym ətləri qanunvericiliklə müəyyən edilir. Qida və yem taxılına, şəkər çuğunduruna, rapsa, südə olan qiymətlər dövlət səviyyəsində tənzimlənir. Ət m əhsullarına qiymətlər təyin olunur. Qiymətlərin müşahidə edilməsi ilə məhdud t ənzimlənməsi toxuculuq malları, geyim, oyuncaq, musiqi alətləri və digər məhsullar üzr ə mövcuddur. Dövl ət ozünün maliyyələşdirdiyi sahələrdə, əsasən kənd təsərüfatı istehsalında qiym ətlərin formalaşdırılmasına xüsusi diqqət yetirir. İsveçrə Hökuməti kənd t əsərrüfatı çərçivəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının gəlirli istehsalını təmin edən, onun ayrı-ayrı növlərinin təkrar istehsalını istisna edən və kəndli təsərrüfatlarına ölk
ənin digər istehsal sahələrində muzdlu işçi qüvvəsinin gəliri ilə müqayisə oluna bil
ən kəndli təsərrüfatlarına belə səviyyəyə təminat verən səviyyədə qiymətlərin saxlanmasını nəzərdə tutur. Bu məqsədlə qiymətlərin tənzimləmə mexanizmi və xarici bazarın rəqabətli təzyiqindən yerli istehsalçıların müdafiəsi üzrə tədbirlər aktiv istifad
ə edilir. Yerli k
ənd təsərrüfatı istehsalçılarının xarici rəqabətdən müdafiəsi müxtəlif metodlarla, əsasən yerli istehsalçılar tərəfindən daxili bazarda müvafiq məhsulun t əklifindən və qiymətlərin səviyyəsindən asılı olaraq idxalın (əsasən tərəvəz və meyv ələrin) tənzimlənməsi şəklində həyata keçirilir. Dig ər sahələrin məhsullarına gəldikdə, burada dövlət tərəfindən qiymətlərin t ənzimlənməsi yerli və xarici mallara olan qiymətlərin uyğunluğunu müşahidə etmə v ə bu istiqamətdə tədbirlərin görülməsi şəklində məhdud xarakter daşıyır. Üzvi k ənd təsərrüfatı - kənd təsərrüfatının istehsalatının ekoloji və iqtisadi sabit formasıdır. Daha intensiv və mexanikləşdirilmiş kənd təsərrüfatına keçid, həmçinin geni modifikasiya edilmiş orqanizmlərin geniş istifadə edilməsi torpaqların münbitliyinin aşağı düşməsinə, yeni xəstəliklərin meydana gəlməsinə və bioloji müxt
əlifliyin azalmasına gətirib çıxaran ciddi ekoloji riskdir. Üzvi kənd təsərrüfatı texniki v əsaitlərin yardımı ilə texnogiyaların gələcək sadələşdirilməsinə deyil, özü t ənzimlənən sistemlərin xüsusiyyətlərinin və torpaqların, bitkilərin və heyvanların t əbii xüsusiyyətlərinin maksimum istifadəsinə yönəldilib. Üzvi k ənd təsərrüfatı yerli şəraitin və ehtiyatların bütün kompleksinin effektiv istifad əsinə əsaslanan intensiv kənd təsərrüfatı metodudur. İsveçrədə ekoloji təmiz istehsalata böyük diqqət yetirilir. Ölkə sakinləri sağlamlıq üçün təhlükəsiz ərzaqları istifadə etməyə çalışırlar. 2005-ci ildə ümumi referendumda yerli k ənd təsərrüfatında geni modifikasiya edilmiş ərzaqların istifad əsinə beşillik moratori qəbul edilmişdir. Bu qadağa İsveçrəyə geni modifikasiya edilmiş ərzaqların idxalına şamil olunmur, lakin hər ərzağın etiketində onun geni 3
modifikasiya edilmiş ərzaq olduğu qeyd olunmalıdır. Abbreviaturalar (adların qısaldılması) qəbul olunmur. Daha çox inam ı üzvi kənd təsərrüfatı qazanır. 2005-ci ildə, üzvi üsulların tətbiq ed ən fermer təsərrüfatları İveçrədə fermer təsərrüfatlarının ümumi sayının 11 faizini t əşkil etmişdir. İsveçrə, quşların saxlanmasında batareya sisteminə qadağa qoyan birinci ölk
ədir. Burada həmçinin, qidaya əlavə kimi antibiotiklərin və hormonların istifad
əsinə yol verilmir. 20 il
ərzində əhalinin sayı 7,6 milyon nəfərədək artacaq, artımın əsas səbəbi yaş h əddinin uzadılmasıdır. 2020-ci ildə isveçrəlilərin 50 faizindən çoxu 50 yaşından yuxarı olacaq, hesab edilir ki, 50-70 yaş qrupu boş vaxtının və pul vəsaitinin mövculuğu nəticəsində xüsusi yüksək alıcılıq qabiliyyətinə malikdir. Cavan əhali ilə müqayis ədə bu yaş qrupu daha az ərzaq istehlak edir, lakin qidanın keyfiyyətinə və t əhlükəsizliyinə daha çox diqqət yetirir. Buna görə də, bu yaş qrupu təbii kənd t əsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları üçün xüsusilə maraq doğurur. İsveçrədə yaşı 15-d ən yuxarı olan işləyən əhalinin payı 68 faizdir. T əbii məhsullar əsasən şəxsi ailə təsərüfatlarında becərilir, onların orta ərazisi 16 hektardır. Dənlilər, yem dənliləri, tərəvəz və kartof, süd və süd məhsulları, ət və yumurta üzvi k ənd təsərrüfatının əsas məhsullarıdır. Lakin alıcılar təkcə sertifikatlaşdırılmış təbii məhsulları (yəni təbii sozünün birbaşa mənasında) deyil, həm də daha yüksək keyfiyyət standartlarına cavab verən inteqr
ə edilmiş məhsulları və ya malları təbii hesab edirlər. Ticarət şirkətlərinin bazar siyas
əti təbii qida ərzaqlarının keyfiyyətli, ekoloji təmiz və təhlükəsizliyinin gözl
ənilməsi üzərində qurulub. K ənd təsərrüfatı ölkənin ərzaq məhsullarına olan tələbatının 60 faizini təmin edir. Heyvandarlıq əsas sahədir (kənd təsərrüfatı məhsullarının dəyərinin 75 faizi). İsveçrə bazarına üzvi kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalı üçün birbaşa satılmasına c əhd göstərməmək, yerli idxalçının xidmətlərindən yararlanmaq tövsiyə edilir. İdxalçı ixrac ed ən tərəfə bazardakı vəziyyət, keyfiyyətlərin standartları, bazara daxil olma şərtləri, idxalın qanuniləşdirilməsi qaydaları barədə məlumatı təqdim edə bilər. İdxalçının həmçinin, malın alıcıya çatdırılmasını maksimum dərəcədə tezləşdirən n əqliyyat-logistika xidmətlərini təqdim edə bilməsi, elə də az əhəmiyyətli deyil. Kommersiya istehlakçıları əksər hallarda malları onlara tanış olan tədarükçüdən almağı üstün tuturlar. İsveçrə şərab təchizatçıları üçün maraq doğuran ölkələrdən biridir, çünki əhalinin bir nəfərinə istehlakı dünyada yüksək olanlardan biridir. İldə 23 min hektolitr t əbii şərab istehlak edilir, bunlardan 10 mini İsveçrədə istehsal olunur və 13 mini idxal edilir. T əbii şərab istehsal edən torpaqların sahəsi təxminən 250 min hektar t əşkil edir; bununla belə, şərabçılıq üçün istifadə edilən torpaqların ümumi sahəsi 15 min hektardır. Ümumi istehlakda təbii şərabın payı 0,8 faizdir. İsveçrədə istehsal edil
ən təbii şərab, əsasən birbaşa satılır, pərakəndə şəbəkələri həmçinin idxalla 4
m əşğuldur. Təbii şərablar üzvi kənd təsərrüfatı məhsullarının assortimentində xüsusi yer tutur. Son beş ildə təbii südə tələbat təklifdən daha çox olmuşdur, belə ki, fermer t əsərrüfatlarının üzvi kənd təsərrüfatına keçidi bəzi regionlarda təkrar emal vəziyyəti yarat dı. Buna görə də, İsveçrənin təbii süd və süd məhsullarının istehsalçıları assosiasiyası bazarın bu sektorunda təklifin koordinasiyası funksiyasını öz uzərilərinə götürmüşdür. Tələbatın illik artımı sabit olaraq 10-20 faiz səviyyəsindədir. Perspektivd ə tələbatın 5-10 faizə qədər azalması ehtimal olunur. Ərazisi 41,3 min km 2 , əhalisi 7,5 milyon nəfərdir, ərazisinə görə dünyada 132-ci yeri tutur, 1 km 2 - ə 182 nəfər düşür, ÜDM məhsul istehsalı 340,5 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Hər nəfərə 45 400 ABŞ dolları məhsul istehsal edilir. Kənd t əsərrüfatı əhalinin tələbatını 56-57 faiz ödəyir. 2,0 milyon iribuynuzlu mal-qaranın 830,0 minini in ək təşkil edir. Hər inəkdən ildə 4660 litr süd sağılır. Hazırda 4,0 milyondan çox keçi var. Ərazisinin 28 faizi əkin sahəsi, 28 faizi isə məhsuldarlığın inkişafı üçün istifadə edilir. Əmək qabiliyyətli əhalinin 68 faizi kənd təsərrüfatında çalışır. Süd istehsalı 4,0 milyon tondan artıqdır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sah əsi 1060 min hektar təşkil edir. 1
İsveçin kənd təsərrüfatı
Ərazisi 449,0 min km 2 , əhalisi 9,2 milyon nəfərdir. ÜDM 379,4 milyard ABŞ dolları, hər nəfərə 41,2 min ABŞ dolları düşür. Dig
ər Skandinaviya ölkələrində olduğu kimi, İsveçin kənd təsərrüfatının əsas sah
əsi heyvandarlıq və yemlərin istehsalıdır. Ölkənin əkinə yararlı torpaqlarının 3/4 hiss
əsi yem bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə edilir, bununla belə onun yarıdan çox hiss
əsində yüksək məhsuldarlı, qaramuq, pişikquyruğu və yoncadan ibarət olan otların qarışığı səpilir. Otların çox hissəsi quru ot kimi istifadə edilir. D ənli bitkilərin istehsalı əhəmiyyətinə görə ölkənin əkinçilik sahəsində ikinci yeri tutur.
Buğdanın becərilməsinin əsas rayonları Şimali İsveçin və Skone düzənlikləridir, lakin
yazlıq buğda əlverişli şəraitdə hətta Şimal Qütb dairəsində yerləşən Norrlandın vadil
ərində də yetişdirilir. Yulaf ölkənin qərb rayonlarının sahilyanı düzənliklərində bec
ərilir. Arpa Skonun cənub-şərq hissəsində əhəmiyyətli yem bitkisidir. Son illər ölk
ədə dənli bitkilərin məhsulu 5 milyon tondan artıq təşkil etmişdir. Dənli bitkilərin istehsal h əcmi istehlakı üstələyir. Artıq qalanlar ixrac edilir. Son illər ixrac edilən d ənli bitkilərin istehsal həcmindən orta hesabla buğda üzrə 23,4 faiz, çovdar üzrə 9 faizd ən artıq, raps üzrə 17,8 faiz, yulaf üzrə 1 faizdən az təşkil etmişdir. Dənli bitkil ərin idxalına gəldikdə, İsveçə yalnız bəzi sortlar gətilir. İsveçin ixracı yuxarıda qeyd edil ən dənli bitkilərin növlərinin idxalını üstələyir (buğda üzrə 9 dəfə, çovdar üzr ə 1,6 faiz, arpa üzrə 3,6 faiz, yulaf üzrə 3,7 dəfə). Daxili istehsal həcminə görə idxal orta hesabla b uğda üzrə 2,6 faiz, çovdar üzrə 5,8 faiz, arpa üzrə 4,6 faiz, yulaf üzr ə 0,2 faiz təşkil etmişdir. Ölk ənin əmək qabiliyyətli əhalisinin yalnız 3 faizi kənd təsərrüfatında m əşğuldur, lakin bu sahə o qədər yüksək inkişaf etmiş və mexanikləşdirilmişdir ki, onun m əhsulu həm daxili ehtiyacların ödənilməsinə, həm də ixrac üçün yetərincədir. K ənd təsərrüfatında iri müəssisələr üstünlük təşkil edir, onlar ölkənin ərzaq m əhsullarına olan ehtiyacların 90 faizini təmin edir. Ət və südçülük maldarlığı və ətlik donuzçuluq heyvandarlığın aparıcı sahələridir. Burada buğda, çovdar, yulaf, arpa v ə həmçinin tərəvəz və kartof istehsal edilir. Qida s ənayesi intensiv heyvandarlıq rayonlarında, ölkənin cənubunda və Orta İsveçin gölətrafı düzənliklərində yerləşən əsasən kooperativ müəssisələrlə təmsil edil
ən süd və ət məhsullarının istehsalı ilə seçilir. K ənd təsərrüfatı ölkənin iqtisadi həyatında yetərincə məhdudlaşdırılmış rol oynayır. Kənd təsərrüfatı istehsalında onun yalnız 8 faizi istifadə edilir. Əməyin s əmərəliliyinə görə İsveç Avropada yalnız Böyük Britaniyadan, Danimarkadan və Niderlanddan gerid ə qalır. Lakin adı çəkilən ölkələrlə müqayisədə daha az əlverişli iqlim və torpaq şəraiti daha çox istehsal x ərcləri tələb edir, bu da İsveçin kənd təsərrüfatının rəqabət qabiliyy
ətini zəiflədir. 2
Bununla
əlaqədar, İsveç hakimiyyəti xırda kənd təsərrüfatı istehsalçılarının sıxışdırılıb çıxarılmasını, iri fermaların yaradılmasının həvəsləndirilməsi və onların k ənd tərəsərrüfatı məhsullarının bazarda rəqabət qabiliyyətliyinin artırılması siyasətini h əyata keçirir. Dövlət büdcəsi hesabına fermerlərin tədarük etdiyi məhsulların alış qiym ətləri artırılmışdır (xüsusilə də ixrac edilən məhsullarına). Son nəticədə kənd t əsərrüfatına yardım edilməsinə sərf edilmiş bütün bu xərclər vergi və ərzaq m əhsullarına yüksək qiymətlər şəklində əhalinin üzərinə düşür. İsveç aqrar münasibətlərinin əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri torpaq sahibliyind ə kəndlilərin üstünlük təşkil etməsidir. Fermerlərin təxminən 1/5 hissəsi t əsərrüfatı öz torpaqlarında qurmuşlar. Yüksəkəmtəəli fermaların rolu durmadan artır. Bu prosesin gedişatına hökumətin daha iri, 20-30 hektar becərilən torpağı olan t əsərrüfatların hərtərəfli yardımına yönəldilmiş tədbirləri şərait yaradır. Hal-hazırda sah əsi 20 hektardan çox olan 50 min şəxsi fermalar bütün becərilən torpaqların 1/3 hiss əsinə sahiblik edirlər və 2/3 hissəsindən çox kənd təsərrüfatı əmtəə məhsullarını istehsal edirl ər.
Yüks əkəmtəəli iri təsərüfatlar əsasən ölkənin cənubunda və Orta İsveçin göl ətrafı düzənliklərində yayılmışdır. Xırda təsərrüfatlar əsasən Orta və xüsusilə də Şimali İsveçin meşəlik əraziləri üçün xarakterikdir. İsveçdə heyvandarlıq əkinçilyi üst
ələyir. Heyvandarlığın gəlirləri əsas istiqaməti yemlərin istehsalını təmin edən bitkiçilikd ən olan gəlirlərdən 3 dəfə artıqdır. İsveçin kənd təsərrüfatının digər xarakterik xüsusiyy əti onun meşə təsərrüfatı ilə sıx əlaqəsidir. Fermerlərin bir hissəsi f əaliyyətin ikisini də uyğunlaşdırır, bununla belə, adətən ölkənin şimalında ağac materiallarının satışından əldə edilən gəlir kənd təsərrüfatının gəlirlərindən artıq olur. S üdün istehsalının azaldılması inəklərin və ümumilikdə iribuynuzlu mal-qaranın sayının azalmasına gətirib çıxarmışdır, həmçinin südün sağımı orta hesabla 5 milyon tondan 3 milyon tonad ək aşağı düşmüşdür. Heyvandarlıqda daha çox ətlik donuzçuluq inkişaf etmişdir. Donuz əti ölkədə ümumi ət istehsalının yarıdan çoxunu təşkil edir. Cins donuzların sayı 2,5 milyon baş t əşkil edir. Donuzçuluğun inkişafı onun ət istehsalı ilə müqayisədə daha az əməyin s ərf edilməsilə, həmçinin süd və şəkər çuğunduru istehsalı sənayesinin qalıqlarından ibar ət olan ucuz yem bazası ilə izah edilir. Heyvandarlıqda da sənayedə olduğu kimi istehsalın ixtisaslaşdırılması inkişaf etmişdir. “Hər şeydən bir az” – inəkləri, ətlik yetişdirilən danaları, donuzları, toyuqları, su samuru olan fermaların sayı getdikcə azalır. Ərazinin iqlim və torpaq şəraitini, torpaq sahəsini və insan əməyini, iri şəhərlərin qida müəssisələri arasındakı m əsafəni, daxili və dünya bazarlarının konyukturunu nəzərə alaraq, fermerlər xüsusi m əsləhətxanaların yardımı ilə öz təsərrüfatları üçün daha sərfəli ixtisaslaşmanı seçirl ər.
Bitkiçilikd ə yem taxılının becərilməsi üstünlük təşkil edir. Əkinlərdə dənli bitkil ərin payı yarıdan çoxunu təşkil etmişdir, o cümlədən əkinlərin 2/5 hissəsi yem bitkil ərinin payına düşür, əsasən də arpa və yulaf becərilir, 50 faizdən artıq hissəsində 3
buğda və çovdar becərilir. Buğdanın yığımı orta hesabla ölkə üzrə 40 s/ha, yem taxılının isə 30 s/ha təşkil etmişdir. Dənli bitkilərin ümumi yığımı 5-6 milyon ton t əşkil etmişdir. Səpilmiş otlar becərilən torpaqların 1/3 hissəsini təşkil edir. Otlar İsveçdə tarixən ən etibarlı yem bitkisidir. Bir çox təsərrüfatlarda onlar südlük mal- qaranın tələbatlarının yarısını təmin edir. Dig ər bitkilərdən daha böyük sahələrdə kartof, şəkər çuğunduru və yağ bitkisi olan raps bec ərilir. Raps yağından marqarin istehsal edilir. Əkin sahələri ölkənin cənubunda və həmçinin İsveçin göllərinin ətrafında, düz
ənliklərdə yerləşir. Arpanın becərilməsi əsasən Skon yarımadasında, Eland və Qotland adalarında üstünlük təşkil edir. Bundan əlavə, bu daha tezyetişən bitki İsveçin şimalında becərilən əsas dənli bitkilərdən biridir. Yulafın əkin sahələri ölkənin orta hiss əsində, xüsusilə də iqlimin daha rütubətli olan qərb hissəsində cəmləşmişdir. Buğda əkinləri Skonun düzənliklərində və orta İsveçin şərqində, Esterqetlandda daha geniş yayılmışdır. Kartofun becərilməsinin əsas rayonları Smolandın quru torpaqları il ə cənub yamaclarıdır. Torpaq və iqlim şəraitinə daha tələbkar olan şəkər çuğunduru dem ək olar ki, yalnız Skon yarımadasında becərilir. İsveç yetəri qədər texniki inkişaf etmiş ölkədir, buna görə də burada təsərrüfat yüksək mexanikləşdirmə dərəcəsilə seçilir. Ölk ənin kənd təsərrüfatı yüksək məhsuldarlığı ilə seçilir. Onun əsas istiqaməti ət və süd heyvandarlığı hesab edilir. Burada iribuynuzlu mal-qaranın, donuzların, şimalda isə maralların yetişdirilməsilə məşğul olurlar. İsveçdə yem bitkiləri, şəkər çuğunduru, dənli bitkilər (arpa, yulaf, buğda) və kartof istehsal edilir. K ənd təsərrüfatında ölkənin əmək qabiliyyətli əhalisinin 3 faizi m əşğuldur, lakin bu sahə yüksək inkişaf etmişdir və mexanikləşdirilmişdir, onun m əhsulları təkcə İsveçin daxili tələbatına deyil, həm də ixrac üçün sərf edilir. İsveçdə sənaye müəssisələrinin çoxu şəxsi mülkiyyətdədir, lakin dövlətin də payı az deyil. İsveçdə şəxsi mülkiyyətdə olan korporasiyalar digər ölkələrlə müqayis ədə kifayət qədər yüksək cəmləşmələrilə seçilirlər. İsveçdə güclü kooperariv h ərəkatı mövcuddur. İstehlakçı və istehsalçı kooperativlər pərakəndə satışın təxminən 20 faizin ə nəzarət edirlər. İlk istehlakçı kooperativlər XIX əsrin sonlarında meydana g əlmişdir. Onlardan ən irisi olan, Kooperatov İttifaqına supermarketlər, turizm agentlikl əri və fabriklər məxsusdur. İttifaqın təxminən 2 milyon üzvü var. Ölkənin bütün fermerl ərinin üzv olduğu İsveç Fermerləri Federasiyası əsas istehsalçı kooperatividir. Bu kooperativ ə südçülük fermaları, ət kombinatları, gübrələrin və k ənd təsərrüfatı üçün avadanlığın istehsalı üzrə müəssisələr məxsusdur. Federasiya yağın, pendirin, südün tamamilə və yunun, yumurtanın, taxılın və ətin satışının yarısından çoxuna nəzarət edir. İsveçin ÜDM-si 379,4 milyard ABŞ dolları və ya hər nəfərə ildə 41,2 min ABŞ dolları təşkil edir. Digər Skandinaviya ölkələrində olduğu kimi İsveçdə kənd t əsərrüfatının əsas sahəsi heyvandarlıq və yemlərin istehsalıdır. 4
Ölk
ənin becərilən torpaqlarının 3/4 hissəsində yem bitkiləri becərilir, bununla bel
ə torpaqların yarıdan çoxunda yüksək məhsuldarlı qaramuqdan, pişikquyruğundan v ə yoncadan ibarət olan otlar qarışığı təşkil edir. Otların çox hissəsi quru ot kimi qış aylarında mal-qaranın yemlənməsi üçün istifadə edilir. Ölkənin əkinçilik sahəsində d ənli bitkilərin istehsalı əhəmiyyətinə görə ikinci yerdədir. İsveçin kənd təsərrüfatının əhəmiyyətli regional fərqliliyi mövcuddur. M əsələn, cənubda iri fermalar olduqca gəlirlidir, şimal meşəlik rayonlarda xırda torpaq sahibl əri isə öz meşə sahələrindən əlavə gəlir əldə edirlər, bəzən isə qış aylarında ağac tədarükü və ağac emalı müəssisələrdə əlavə gəlir məqsədilə işləməyə m əcbur qalırlar. Vegetasiya dövrü 250 gündən artıq davam edən İsveçin cənub ərazilərində kəndli təsərrüfatları Danimarkanın və Şimali Almaniyanın fermalarından az f
ərqlənirlər. Skonda demək olar ki, torpaqların 80 faizini əkin sahələri təşkil edir. Vegetasiya dövrünün 200 gün ədək olan Orta İsveçin gölətrafı çokəkliklərində əkin sah
ələrinin payı 30 faizədək azalır. Buna baxmayaraq iri şəhər bazarlarının yaxınlığında yerləşən bu rayonda əmtəə əkinçiliyi geniş inkişaf etmişdir. Ölkənin daha şimal rayonlarında meşələr üstünlük təşkil edir və Norrlandda bütün sahələrin 2 faizind
ən az olan torpaqlar əkin sahələri kimi istifadə edilir. K ənd təsərrüfatı ölkəni ərzaq məhsulları ilə 90 faiz təmin edir, qida sənayesini xammalla t əchiz edir; məhsulların bir hissəsi (yağ, pendir, yumurta) İngiltərəyə, Almaniyaya ixrac edilir. Dig ər tərəfdən İsveç tropik əkinçiliyin məhsullarını idxal edir. Əkin sahələri torpağın 9 faizini təşkil edir. İri əkin torpaqlarının massivləri C ənubi İsveçdə yerləşir, Skon yarımadasında və Orta İsveçin gölətrafı düzənliklərində əkinə yararlı sahələr 70 faizə çatır. İsveçdə kənd təsərrüfatı bitkilərinin və mal-qaranın məhsuldarlığı olduqca yüks əkdir. Ət və süd heyvandarlığı üstünlük təşkil edir, onun gəlirləri bütün kənd t əsərrüfatı məhsullarının 4/5 hissəsini təşkil edir. Skon heyvandarlığın əsas rayonudur. Bütün əkin torpaqlarının 70 faizində yem bitkiləri, otlar və kökümeyvəlilər becərilir, kartof v ə tərəvəz geniş yayılmışdır. Dənli bitkilərin xeyli hissəsi, həmçinin heyvandarlığın ehtiyaclarının ödənilməsinə yönəldilmişdir. Dənli bitkilərdən daha çox yulaf v
ə arpa yayılmışdır, buğdanın əkini və yığımı artmışdır. İsveçin cənubunda və şimalında buğda, arpa, şəkər çuğunduru, kətan, raps becərilir. İri torpaq sahiblərinin fermalar ərtafı meyvə bağları var. Meliorasiya, şimal rayonları üçün daha yararlı olan bitki sortlarının introduksiyası üzrə seleksiya işi, gübrələrin geniş istifadə edilməsi, k ənd təsərrüfatı məhsullarının satışı və kənd təsərrüfatı informasiyasının yayılması k ənd təsərrüfatının məhsuldarlığının inkişafına şərait yaratmışdır. Bu sahədə məşğul olanların sayının kəskin azalması mexanikləşdirmə hesabına əvəz edilir.
5
taxıl istehsalı 5-6 milyon ton, onun 1/4 hissəsi yem üçün. Əhalinin 3 faizi kənd t əsərrüfatında işləyir. Topdan satışın 20 faizi iri kooperativlərin payına düşür. ÜDM 379,4 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 41,2 min ABŞ dolları düşür.
|