Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
əsərrüfatında payı, % K ənd t əsərrüfatının artırılmış d əyərdə payı, % Əhalinin hər n əfərinə kənd t əsərrüfatı, ABŞ dolları K ənd t əsərrüfatının artım templ əri, % 2000 1.6
1.43 19.8
158 84.2
2001 2.1
1.88 21
208 131.3
2002 2 1.75 15.4 200
95.2 2003 2.2
1.71 12.9
221 110
2004 2.8
1.9 14
283 127.3
2005 2.6
1.71 12.4
264 92.9
2006 2.8
1.71 11.2
285 107.7
2007 3.5
1.78 10.6
356 125
2008 4.4
1.93 10.7
447 125.7
2009 3.3
1.49 9.7
335 75
2010 3.8
1.48 11.5
386 115.2
2011 3.7
1.27 10.6
503 97.4
5
Serbiyanın ümumi milli gəliri, 2000 – 2011-ci illər İl Milli g əlir, milyard ABŞ dolları Əhalinin hər n əfərinə milli gəlir, ABŞ dolları Dünya milli g əlirində payı, % Milli g əlirin artım templəri, % 2000 8.7
858 0.27
79.1 2001 11
1092 0.34
126.4 2002 15
1498 0.45
136.4 2003 19
1910 0.51
126.7 2004 23
2324 0.54
121.1 2005 25
2537 0.55
108.7 2006 29
2648 0.58
116 2007 38
3865 0.68
131 2008 46
4674 0.75
121.1 2009 40
4061 0.69
87 2010 37
3754 0.58
92.5 2011 40
5435 0.57
108.1
ə qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə milli gəlir, ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci illər
S erb iy a
os n iya v ə H er soq ovi n a
or vat iya
os ovo
ak ed on iya
ca rı st an
um ın iy a B ol q ar ıs ta n 2000 858
1651 4882
764 1742
4309 1667
1624 2001 1092
1681 5355
1088 1687
4909 1810
1761 2002 1498
1907 6046
1234 1879
6201 2090
2027 2003 1910
2379 7853
1458 2318
7893 2645
2679 2004 2324
2909 9438
1563 2705
9594 3342
3338 2005 2537
2909 10356
1615 2895
10310 4409
3747 2006 2648
3437 11502
1733 3182
10533 5483
4161 2007 3865
4234 13782
2040 3809
12646 7577
5105 2008 4674
5034 16297
2409 4725
14368 9171
6455 2009 4061
4777 14963
2326 4473
12098 7522
6231 2010 3754
4521 14308
2365 4367
12220 7447
6138 2011 5435
4797 13649
2807 144
13245 8724
6984
6
Serbiya v ə qonşu-ölkələrin milli gəlirin artım templərinin dinamikası, % 2000 – 2010-cu ill ər İl S erb iy a
os n iya v ə H er soq ovi n a
or vat iya
os ovo
ak ed on iya
ca rı st an
um ın iy a B ol q ar ıs ta n 2000 79.1
113 91.7
90.9 97.2
95.7 102.8
100 2001 126.4
103.3 109.1
140 97.1
113.6 108.1
107.7 2002 136.4
114.3 112.5
110.7 111.8
126 115
114.3 2003 126.7
125 129.6
116.1 123.7
127 126.1
131.3 2004 121.1
122.2 120
105.6 117
121.3 125.9
123.8 2005 108.7
100 109.5
102.6 107.3
107.2 131.5
111.5 2006 116
118.2 110.9
107.7 110.2
101.9 124
110.3 2007 131
123.1 119.6
119 120
119.8 137.8
121.9 2008 121.1
118.8 118
120 124.4
113.4 120.7
125.6 2009 87
94.7 91.7
96.7 94.8
84 81.8
95.9 2010 92.5
94.4 95.5
101.7 97.8
100.8 98.8
97.9 2011 108.1
105.9 95.2
118.6 111.1
108.2 116.9
113
Serbiyanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), milyard ABŞ dolları, 2000 – 2011-ci ill ər İl İstehlakçı xərcləri Ümumi investisiyalar Xarici ticar ət Ümumi daxili m əhsul (ÜDM) Əhalinin istehlak x ərcləri Hökum ət x ərcləri C əmi 2000 6.8
1.7 8.5
0.71 -0.51
8.7 2001 9.5
2.5 12
1.3 -1.8
11 2002 13
3.4 16
1.7 -2.7
15 2003 16
4.4 20
2.8 -3.4
20 2004 18
4.7 23
6.7 -6
24 2005 19
4.7 24
6 -4.9
25 2006 23
5.5 28
7 -5.8
29 2007 30
8 38
11 -10
39 2008 37
9.6 46
14 -13
48 2009 32
8 40
7.2 -7
40 2010 30
7.3 37
6.7 -7
38 2011 32
8 40
7.9 -7
41
7
İl İstehlakçı xərcləri Ümumi investisiyalar Xarici ticar ət Ümumi daxili m əhsul (ÜDM) Əhalinin istehlak x ərcləri Hökum ət x ərcləri C əmi 2000 78.2
19.5 97.7
8.2 -5.9
100 2001 86.4
21.8 109.1
11.8 -16.4
100 2002 86.7
22.7 106.1
11.3 -18
100 2003 80
22 100
14 -17
100 2004 75
19.6 95.8
27.9 -25
100 2005 76
18.8 96
24 -19.6
100 2006 79.3
19 96.6
24.1 -20
100 2007 76.9
20.5 97.4
28.2 -25.6
100 2008 77.1
20 95.8
29.2 -27.1
100 2009 80
20 100
18 -17.5
100 2010 78.9
19.2 97.4
17.6 -18.4
100 2011 78
19.5 97.6
19.3 -17.1
100 Serbiyanın kənd təsərrüfatı Aİ standartlarına istehsalın uyğunlaşması prosesind ə digər sahələrdən daha irəli getmişdir. Aİ bazarlarına Serbiyanın ümumi k ənd təsərrüfatı ixracının 44 faizi ixrac edilir. Serbiya kənd təsərrüfatı m əhsullarının Aİ azad ixracı sayəsində Serbiyada ötən on ildə ixracın xeyli artımına nail olunmuşdur. Əsas məhsullar qarğıdalı, şəkər, moruq və pivə olmuşdur, idxal edilən məhsulların arasında isə qəhvə və sitrus bitkiləri xüsusi yer tutur. Serbiyanın kənd təsərrüfatına edilən qoyuluşlar xarici investorlar üçün bir çağırışdır, çünki onlar Serbiya istehsalçıları kimi Serbiyanın azad ticarət barədə müqavil
ə imzaladığı ölkələrdə istifadə etdiyi həmin güzəştlərdən istifadə edirlər. Azad ticar ət zonasının təyin olunmağı ilə liberallaşdırmanın yüksək səviyyəsinə nail olunmuşdur, bu da investisiyalara sabitlik və uzun müddətə planlaşdırma vəd edir. Serbiyanın təsərrüfatçılarının fikrinə görə, ötən il son onillikdə ən çətin il olmuşdur. Böhrana baxmayaraq, Serbiyanın kənd təsərrüfatı uğurlu və ixracda g əlirə nail olan sahə olmuşdur. Nazirliyin məlumatına görə, ötən onillik ərzində ümumi əmtəə dövriyyəsi 5,5 dəfə artmışdır. Hökumətin həvəsləndirici tədbirləri əlavə olaraq istehsalçıları stimullaşdırmışdır, bu da ixracın artımını təmin etmişdir. Brussel Aİ ölkələrində kənd təsərrüfatının inkişafına dəstək kimi, demək olar ki, büdc ə daxil olmalarının yarısını, 50 milyard avro ayırmışdır, eyni zamanda Serbiya k ənd təsərrüfatı üçün bu il ÜDM-nin 3,1 faizini ayırmışdır. Serbiyanın kənd təsərrüfatının inkişafının uzunmüddətli planında yüksək keyfiyy
ətli, sağlam məhsulların istehsalı prioritet yer tutmalıdır. Belə məhsullara t ələbat dünya bazarında müntəzəm olaraq artır, əsasən də inkişaf etmiş ölkələrdə. Bu sah ənin mütəxəssislərinin fikrinə görə, Serbiyanı ənənəvi, genetik modifikasiya 8
etdirilmiş bitki və heyvan növlərinin istehsalı olmadan kənd təsərrüfatı istehsalçısı regionu etm ək lazımdır. Kənd təsərrüfatının inkişafının gələcək əsas istiqaməti – mövcud olan yüks ək keyfiyyətli məhsulların istehsalı üçün gücün optimal istifadəsi v ə qorunub saxlanmasıdır. Serbiyanın ixrac potensialının daha da yüksək olmasını n əzərə alaraq bazarı daha da möhkəmləndirmək və Serbiya fermerlərinin rəqabət qabiliyy ətini artırmaq və Aİ bazarında rəqabətə hazırlamaq nəzərdə tutulur. Ərazisi 88,4 min km 2 , əhalisi 10,2 milyon nəfərdir, 1 km 2 - ə 115 nəfər düşür. ÜDM 79,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 7 745 ABŞ dolları düşür. 2012-ci ildə ərzaq ixracı 2,0 milyard avro təşkil etmişdir. Bitkiçilik kənd t əsərrüfatı istehsalının 60 faizini verir. Serbiyada 5,1 milyon hektar kənd t əsərrüfatı sahəsi, 4,3 milyon hektar əkin sahəsi mövcuddur. Serbiya bağlarının 50 faizind ən artıq hissəsini gavalı ağacları təşkil edir. Əkin sahəsinin təxminən 90 faizi şəxsi mülkiyyətdədir. Serbiya hər il 85 min ton moruq istehsal edir, bu da Avropa İttifaqı üzrə ümumi həcmin 65 faizini, dünya həcminin 15,2 faizini təşkil edir. İldə 7,0 milyon tondan çox qarğıdalı, 370,0 min ton soya, 400,0 min ton şəkər, 963 min ton kartof və s. istehsal edilir. Fərdi təsərrüfatlar 1,0 milyon baş iribuynuzlu mal-qaraya, 3,16 milyon donuza, 1,57 milyon qoyuna, 16,6 milyon ev quşlarına, 152,5 min keçiyə malikdirlər. Sloveniyanın kənd təsərrüfatı
Sloveniyanın ərazisi 20,3 min km 2 , əhalisi 2,0 milyon nəfərdir. ÜDM istehsalı 58,6 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 29,3 min ABŞ dolları düşür.
Ölkədə kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaq üçün çox da əlverişli olmayan şərait mövcuddur. Bu da ərazinin dağlıq relyefi və mütbit torpaqlarının məhdudiyyətilə izah edilir. Sloveniyanın ərazisinin böyük hissəsi kənd təsərrüfatı üçün yararlı deyil. Ölkə ərazisinin yalnız 38,9 faizi kənd təsərrüfatı torpaqları təşkil edir, tam yararlı olmayan torpaqlar 6,9 faizdir. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının sahəsinin cəmi 29,9 faizini əkin sahələri təşkil edir. Becərilən torpaqların təxminən 90 faizi və digər kənd təsərrüfatı torpaqları fərdi mülkiyyətdədir. Ölkədə ət-süd heyvandarlığı inkişaf etmişdir. İribuynuzlu mal-qaranın və qoyunların yetişdirilməsi və həmçinin dənli bitkilərin becərilməsi (buğda, qarğıdalı), bağçılıq və üzümçülük inkişaf etmişdir. Sloveniyada həmçinin mayaotu, kartof, şəkər çuğunduru istehsal edilir. Broyler quşçuluğu olduqca yaxşı inkişaf etmişdir. S loveniyanın kənd təsərrüfatı həm Yuqoslaviya Federasiyasının tərkibinə daxil olan dövrdə, həm də müstəqilliyi əldə etdikdən sonra ölkənin milli məhsulunun formalaşmasında böyük rol oynamayıb və oynamır. Mürəkkəb dağlıq relyefi (kənd təsərrüfatı torpaqlarının 70 faizi becərilmənin ağır şəraiti kateqoriyasına aiddir) kənd təsərrüfatının inkişafını çətinləşdirir, becərilən bitkilərin ceşidini məhdudlaşdırır və digər ölkələrlə müqayisədə Sloveniyanın kənd təsərrüfatının rəqabətədavamlılığına təsirini göstərir, onu azgəlirli və azməhsuldar edir. Sloveniya Qərbi Avropa aqrar və heyvandarlıq məhsullarının idxalçısıdır. Ölkənin kənd təsərrüfatının əsas sahəsi ət-süd yönümlü heyvandarlıqdır, o kənd təsərrüfatı istehsalının 2/3 hissəsini təşkil edir. Həmçinin donuzçuluq və quşçuluq əhəmiyyətli istiqamətlərdir. Son illər sürətli templərlə qoyunçuluq inkişaf edir. Ölkənin dənli bitkilər təsərrüfatının istehsalının həcmi və strukturu heyvandarlığın ehtiyaclarına xidmət edir. Becərilən torpaqların 40 faizində qarğıdalı becərilir. Əhəmiyyətinə görə növbəti yeri şəkər çuğundurunun becərilməsi, üzümçülük və bağçılıq təşkil edir. Sloveniya üçün ənənəvi ixrac bitkisi olan mayaotunun istehsalı xüsusi yer tutur. 1998-
ci ildə Sloveniyanın kənd təsərrüfatının islahatı proqramı qəbul edilmişdir. Bu sənəd 2002-ci ilədək heyvandarlığın, bitkiçiliyin, meşə təsərrüfatının və balıqçılığın inkişafının milli proqramıdır, bu sənəd Aİ-nın vahid kənd təsərrüfatı strateqiyasına və məqsədlərinə uyğundur. Sloveniya lıların qarşısında milli qanunvericiliyin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması məsələsi durmuşdur, bunun üçün 4000 müxtəlif normativ aktların qəbul edilməsi və tətbiqi, həmçinin müvafiq institutların, dövlət idarələrinin, informasiya sistemlərinin yenidən təşkil edilməsi, kənd təsərrüfatı sahəsində vəsaitlərin istifadəsinin nəzarətə götürülməsi zəruridir. Sloveniya lıların Aİ-nin kənd təsərrüfatı sahəsində tələblərinin maksimum uyğunlaşdırılması cəhdlərinə baxmayaraq, onun inkişafı problemi danışıqlar prosesinin qarşısında duran kəskin məsələlərdən biridir. Sloveniya bitkiçiliyin ehtiyaclarına 150.000 hektarın saxlanılmasını zəruri hesab edir, lakin Avropa 2
Komissiyasının təklif etdiyi rəqəm 94.192 hektar təşkil etmişdir. Sloveniya tərəfdən şəkərin istehsalına sorğu edilən kvota 48.000 tonadək aşağı salınmış və ildə 75.000 ton təşkil edir. Bu məhsulun istehsalına süni azaldılmış kvota yerli ekspertlərin fikrincə Ormoj şəhərində yerləşən, ölkədə yeganə şəkər fabrikinin bağlanmasına və faktiki olaraq şəkər çuğundurunun istehsalının və emalının ləğv edilməsinə gətirib çıxara bilər. İstehsalın azalması, həmçinin ölkənin digər sahələri üçün də təhlükəlidir. Əsasən südün istehsalı 12-15 faiz, iri və xirda buynuzlu mal-qaranın sayı isə 2-3 dəfə azaldılmalıdır. Aİ-nin kənd təsərrüfatına tələblərinin dəqiqliklə yerinə yetirilməsi Sloveniyanın bir çox fermer təsərrüfatlarının iflasına, onsuzda az olan kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının azalmasına və sloveniyalıların Avropa ərzaq bazarından tam aslılığına gətirib çıxara bilər. Kənd təsərrüfatında məşğul yerli fermer və işçilər danışıq prosesinin uğurlu bitməsinə, həmçinin Sloveniyanın kənd təsərrüfatı digər nazirliklər və idarələrlə birlikdə milli istehsalçıları dəstəkləməyə imkan yarada biləcəyinə ümid edirlər.
|