Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

Yeni Zelandiya

nın kənd təsərrüfatı 

 

K

ənd təsərrüfatı məhsulları Yeni Zelandiyanın ixracının yarıdan çoxunu təşkil 

edir. Ət, süd məhsulları və yun əsas kənd təsərrüfatı növlərinə aiddir. Bu məhsullar 

uzun müdd

ət Yeni  Zelandiyanın  xarici  ticarətinin  əsasını  təşkil  etmişdir, lakin son 

ill

ər ixracın strukturu daha çox diversifikasiyalaşmışdır və hal-hazırda, məsələn, meşə 

t

əsərrüfatı  məhsulları,  meyvə  və  tərəvəzlər, həmçinin sənaye məmulatları  ixraca 

daxildir. 

Adanın  şimal  hissəsinin  iqtisadiyyatı  son  zamalar  daha  çox 

diversifikasiyalaşmışdır. Bu rayon üçün ət və süd məhsullarının, yun və dəri istehsalı 

üçün mal-

qaranın  yetişdirilməsinin  böyük  əhəmiyyəti var.  Yarımadanın  şimalında 

emal, daxili istehlak v

ə ixrac üçün meyvələr (alma, armud, kivi) və tərəvəzlər istehsal 

edilir.  Əkinçilik  və  otlaq  maldarlığı  adanın  cənubunda  daha az intensivdir,  nəinki 

Şimalında. Lakin intensiv əkinçiliyi olan rayonlara da rast gəlmək olar, burada 

quzuların  yetişdirilməsilə  və  son zamanlar süd  yönümlü  heyvandarlıqla,  suvarılan 

ç

əyirdəkli və tumlu meyvə bağlarının salınması genişləndirilir, habelə üzümçülük və 

şərabçılıq  inkişaf  etdirilir.  Otlaq  heyvandarlığı  rayonlarının  çoxu  yaxşılaşdırılmış 

otlaqlarda v

ə  dağətəyi çollərin təbii  otlaqlarında  inkişaf  etdirilir,  daxili hövzələrdə 

buğda  istehsalı  rayonlarında  olduğu  kimi,  iri təsərrüfatların  mövcudluğu,  torpağın 

satış  qiymətinin nisbətən  aşağı  olması,  yüksək olmayan səmərəliliyilə  (bir hektar 

sah

əyə olan hesabda) seçilir. Bəzi rayonların əhalisi xeyli azdır və bir birindən uzaq 

yerl

əşən  fermalarda cəmləşmişdir. Qoyunçuluq iribuynuzlu mal-qaranın 

yetişdirilməsindən daha əhəmiyyətlidir. Bəzi vadilərdə  və  sahilyanı  terraslarda süd 

heyvandarlığı  yaxşı  inkişaf  etmişdir.  Daxili  dağlıq  rayonlarında kənd təsərrüfatı 

m

əhsullarının  əsas növü zərif  yundur, bəzi rayonlar əti  dondurulmuş  halda  ixrac 

edil

ən quzuların yetişdirilməsi üzrə ixtisaslaşır. 

C

ənubi və  mərkəzi  rayonlarda  otlaqların  məhsuldarlığı  suvarma vasitəsilə 

artırılır.  Qərb sahili boyunca  qorunub  saxlanılmış  təbii  meşələrə  arxalanan  meşə 

s

ənayesi nisbətən zəif inkişaf etmişdir.   

2011-ci maliyy

ə  ilində  Yeni  Zelandiyanın  ümumi  daxili  məhsulu (ÜDM) 

123,3  milyard 

ABŞ dolları, hər nəfərə 28,3 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. Daxili 

istehlakın payına demək olar ki, ÜDM-nin 62 faizi düşür, təxminən 20 faizini əsas 

kapitala investisiyalar v

ə  17 faizini  dövlət  idarələri və  xidmətləri təşkil  edir.  Bu 

müt

ənasüblük 1980-ci ilin göstəricisi ilə eynidir. ÜDM-nin faktiki orta illik artımı 1,4 

faiz t

əşkil etmişdir.  

Yeni  Zelandiyanın  ərazisinin təxminən 51 faizini otlaqlar və  əkin sahələri 

t

əşkil  edir.  Kənd təsərrüfatı,  xüsusilə  də  süd  heyvandarlığı  mexanikləşdirilmişdir. 

Əkinçilikdə və heyvandarlıqda elmi metodların tətbiq edilməsi bu sahədəki tərəqqiyə 

şərait  yaratmışdır.  Yeni  Zelandiyanın  iqtisadiyyatında  heyvandarlıq  mühüm rol 

oynayır.  Yun,  ət və  ət məhsulları  ixrac edilən məhsulların  əsas növləridir. Yeni 

Zelandiya yun lifinin istehsalına görə dünyada ikinci yerdədir (Avstraliyadan sonra). 

Valyuta g

əlirinin əsas hissəsi ət məhsullarının, xüsusilə də qoyun və mal ətinin ixracı 

hesabına  əldə  edilir.  Heyvandarlıq  məhsulları  yağ,  pendir,  quru  süd  şəklində  və  s. 

ixrac 

edilir, onun payına ümumi ixracın 20 faizi düşür. 

2 

 

Yeni Zelandiyada b

uğda, yulaf, qarğıdalı, noxud və kartof istehsal edilən əsas 

k

ənd təsərrüfatı məhsullarıdır. Bu bitkilər, kartof istisna olmaqla, əsasən Cənub adada 

bec

ərilir.  Yeni  Zelandiya  buğda  ilə  özünü tamamilə  təmin edir, həmçinin  daxili 

t

ələbatı ödəyəcək yetərincə meyvə və tərəvəz istehsal edir. Alma, armud və kivi ixrac 

üçün istehsal edilir. Sitrus bitkil

ərinin və  digər subtropik meyvələrin (kivi) 

yetişdirilməsi Şimali adanın Plenti və Poverti körfəzlərinin sahillərində cəmləşmişdir, 

meyv

ələrin digər  növləri  ölkənin bütün ərazisində  yetişdirilir,  Cənubi  adada 

üzümçülük v

ə şərabçılıq inkişaf etmişdir. 

Yeni Zelandiya bütün dünyada k

ənd təsərrüfatı  bitkilərinin effektiv və 

qabaqcıl  istehsalçısı  kimi  tanınmışdır.  2005-ci ildə  qoyunların  sayı  40  milyon, 

iribuynuzlu mal-q

aranın  sayı  8,6  milyon,  o  cümlədən inəklərin 4,2 milyon, 

fermalardakı maralların sayı 1,6 milyon təşkil etmişdir. 

Yeni Zelandiyanın kənd təsərrüfatı sahəsinin strukturu bir çox inkişaf etmiş 

ölk

ələr  üçün  unikaldır.  Onun  əsas xüsusiyyətinin dövlət  tərəfindən  dotasiyaların 

olmaması  və  kənd təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalçılarının  digər istehsalçı 

ölk

ələrdən olan,  dövlət dəstəyindən  yararlanan kolleqaları ilə  rəqabət  aparılmasının 

z

əruriyyətinin olmaması təşkil edir. Məhz buna görə də, Yeni Zelandiya beynəlxalq 

iqtisadi  forumlardakı  çıxışlarında  bütün  istehsalçı  ölkələrdə  iqtisadiyyatın  kənd 

t

əsərrüfatı  sahələrinin dövlət tərəfindən maliyyə  dəstəyi prosesinə ümumi nəzarətin 

t

ətbiq edilməməsinə  təkid edir. Ölkənin kənd təsərrüfatının  inkişafı  və  fəaliyyətinə 

n

əzarəti Kənd  Təsərrüfatı  və  Meşə  Sənayesi Nazirliyi həyata keçirir. Lakin belə 

n

əzarət məhdudlaşdırıcı  deyil  və  Yeni  Zelandiyanın  bütün  kənd təsərrüfatı  azad 

iqtisadiyyat prinsipl

əri əsasənda inkişaf edir. 

Qeyd  edildiyi  kimi,  Yeni  Zelandiyanın  kənd təsərrüfatı  dar  ixtisaslaşmışdır. 

Qoyunların  və  iribuynuzlu mal-qaranın,  əsasən də  süd yönümlü mal-qaranın 

yetişdirilməsi Yeni Zelandiya fermerlərinin əsas məşğuliyyətidir. Ölkə öz əhalisini ət 

v

ə süd məhsulları istisna olmaqla, ərzaq məhsulları ilə tam təmin edə bilmir və ona 

z

əruri olan ərzaqların  xeyli  hissəsini  Böyük  Britaniya,  Avstraliya  İttifaqı  və  digər 

ölk

ələrdən idxal edir. İstifadə edilən kənd təsərrüfatı torpaqlarının təxminən 60 faizi 

fermerl

ərin əlində cəmləşmişdir. Dövlət fondunun torpaqları cəmi 40 faiz təşkil edir. 

Ad

ətən  bu  torpaqlar  dağlıq  rayonlarda  yerləşir  və  nə  əkinçilik, nə  də  intensiv süd 

heyvandarlığı  üçün  istifadə  edilə bilməz. Bu ərazilər iri sahələrlə  icarəyə  verilir və 

burada ekstensiv qoyunçuluq t

əsərrüfatları yerləşir. Şəxsi mülkiyyətdə olan torpaqlar 

dövl

ət  torpaqlarından  xeyli  yaxşıdır  və  yüksək məhsuldarlı  ət-südlük  mal-qaranın 

yetişdirilməsi üçün istifadə edilir. 1954-cü ildə şəxsi mülkiyyət torpaqları fondunun 

əsas hissəsi (63 faizi) fermaların ümumi sayının 8 faizini təşkil edən, 400 hektardan 

artıq  olan  sahələrin sahibləri olan iri fermerlərin  əlində  cəmləşmişdi. Bu iri 

fermalarda t

əsərrüfat yalnız muzdlu işçilərin vasitəsilə aparılır. İkinci yeri xeyli sayı 

olan orta fermerl

ər qrupu tutur (fermer təsərrüfatlarının 20 faizi, torpaqlarının sahəsi 

40  –  80 hektar). Onlar ad

ətən 1 –  2  muzdlu  işçi  tutur  və  əsasən ailə  üzvlərinin 

əməyindən istifadə edirlər. Üçüncü və daha çoxsaylı qrupu bütün təsərrüfatların 44 

faizini t

əşkil edən kiçik fermerlər tutur. Onların torpaqlarının sahələri 40 və daha az 

hektardır və onların payına torpaq fondunun 3 faizi düşür. 

3 

 

Bu t

əsərrüfatlar bütövlüklə ailə üzvlərinin əməyi üzərində qurulub və yaşayış 

minimumunu gücl

ə  təmin edirlər.  Ən  aşağı  pillədə  fermer-yardarlar və  kənd 

t

əsərrüfatı işçiləri yerləşir. 

K

ənd təsərrüfatı  işçilərinin  qrupu  öz  sayına  görə  olduqca yüksəkdir və 

qoyunların qırxılması və ya məhsul yığımı zamanı mövsümi işçilərin axını hesabına 

xüsusil

ə çoxalır. 

İşçi qüvvəsinin yüksək qiyməti və dar ixtisaslaşması maşın və mexanizmlərin 

sür

ətli tətbiqinə və kənd təsərrüfatının idarə edilməsinin yeni, daha təkmilləşdirilmiş 

metodların tətbiq edilməsinə şərait yaratmışdır. Ucuz elektrik enerjisini verən xeyli 

sayda hidroelektrik  s

tansiyaların  mövcudluğu  sayəsində  fermaların  çox  hissəsində 

qoyunların qırxılması, işıqlandırma, separatorların işləməsi və digər işlərin görülməsi 

elektrik enerjisi vasit

əsilə  aparılır.  Bəzi yerlərdə  maye yanacaqla  işləyən 

müh

ərriklərdən istifadə edilir. 

Yeni  Zelandiyanın  heyvandarlıq  fermalarında  bir  işçinin  əməyinin 

s

əmərəliliyi Danimarka və  ABŞ-dan 4 dəfə,  İngiltərədən 5 dəfə  yüksəkdir. 1954 – 

1955-ci ill

ərdə müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə edilən 

ölk

ənin torpaq fondu təxminən 8 milyon hektar təşkil etmişdir. Becərilən torpaqların 

bu h

əcmindən 82 faizi yaşıl yem üçün istifadə edilmişdir, yəni otlar, kökümeyvəlilər, 

yulaf v

ə qarğıdalının  becərilməsinə və  mal-qaranın otarılmasına istifadə  edilmişdir, 

10 faizini çol bitkil

əri, o cümlədən otlar və yonca, xüsusilə toxumların yığılması üçün 

bec

ərilmişdir.  Torpaqların  qalan  8  faizi  meyvə  bağlarının  və  bostanların  payına 

düşür.  Mal-qaranın  hədsiz-hesabsız  otarılması,  xüsusilə  də  ölkənin  dağlıq 

rayonlarında otlaqların zəifləməsinə və eroziyanın inkişafına şərait yaradır. Daha çox 

bu hal mal-

qaranın  təbii  yaxşılaşdırılmamış,  yerli  otlaqları  olan  rayonlar  üçün 

xarakterikdir. 

Yeni Zelandiyada k

ənd təsərrüfatının  bütün sahələrinin  inkişafı  Kənd 

T

əsərrüfatı Nazirliyinin nəzarətindədir. 

Öz m

əhsullarını  xarici  və  daxili bazarlara göndərən bütün ət sənayesi 

mü

əssisələri, idarələri, pendir və yağ zavodları nazirliyin nəzarətindədir. 

Yeni Zelandiya  qoyunçuluq üzr

ə  dünyada  aparıcı  ölkələrdən biridir.  Ət-yun 

qoyunçuluğu  heyvandarlıq  məhsullarının  dəyərinin təxminən 65 faizini təşkil  edir, 

h

əmçinin iribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsinin böyük əhəmiyyəti var.  

Yeni Zelandiyada ilk qoyunçuluq t

əsərrüfatları  ötən  əsrin 40-cı  illərində 

yaranmışdır.  Burada  yalnız  təmiz  merinos  cinsli  qoyunları  yetişdirirdilər. Lakin, 

tezlikl

ə aydın olmuşdur ki, ölkənin çox rütubətli iqlimi və xüsusilə də Şimali adalar 

bu  tip  qoyunların  yetişdirilməsi  üçün  uyğun  deyil.  Bununla  əlaqədar olaraq, yeni 

cinsl

ərin  yaradılması  zəruriyyəti  yaranmışdır,  onlar  həm xarici bazarlara yüksək 

keyfiyy

ətli  yunun  idxalının  tələblərinə  cavab verməli, həm də  həddindən  artıq 

rütub

ətli  şəraitdə  yetişdirilməsi  üçün  yararlı  olmalıdırlar. Yeni cinslər uzun yunlu 

ispaniya merinoslarının İngiltərə linkoln, leyçester, romney cinslərilə cütləşdirilməsi 

yolu il

ə yetişdirilmişdir. 1955-ci ildə Yeni Zelandiyada qoyunların sayı 39,1 milyon 

t

əşkil etmişdir. Qoyunların 80 faizini metis-krossbred cinləri və 20 faizini merinos, 

romney, leyçester, linkoln, korrideyl v

ə  s. cinsləri təşkil  etmişdir.  Adaların 

ərazilərində  qoyunlar qeyri-bərabər  yerləşdirilmişdir.  Qoyunların  xeyli  hissəsi 

sürül

əri 1000 və daha çox sayda qoyunu olan iri təsərrüfatlarda cəmləşmişdir. Orta və 

4 

 

kiçik t

əsərrüfatlarda  qoyunların  sürülərdə  sayı  100  -  500  baş  təşkil  edir.  Ölkənin 

müxt

əlif hissələrində təsərrüfat tipləri və qoyunların yetişdirilməsi metodları fərqlidir. 

C

ənubi  adanın  yüksək  dağlıq  rayonlarında,  xüsusilə  də  Cənubi  Alpın  şərq 

yamaclarında yerləşən fermalar qoyunların yetişdirilməsində kəskin ixtisaslaşmışdır. 

T

əsərrüfat ekstensiv metodla  aparılır  və  heyvanlar  ilboyu təbii,  yaxşılaşdırılmamış 

otlaqlarda  otarılır.  Torpaq  sahələrinin həcmi  çox  böyükdür,  lakin  sıra  dağların 

sıldırım yamacları və yerli otların qida keyfiyyətlərinin aşağı olması üzündən onların 

yeml

əmə  üçün istifadə  imkanları  aşağıdır.  Orta  hesabla  bu fermalarda bir qoyunun 

otarılmasına  4  hektar  torpaq  ayrılır.  Daha  aşağı  rayonlarda  yerləşən təsərrüfatlar 

dağlıq fermalardan olduqca fərqlənirlər, ilk növbədə onların torpaq sahələri elə də iri 

deyil v

ə  burada təsərrüfat  daha  intensiv  metodla  aparılır.  Orta hesabla burada 5 

qoyuna istifad

ə  üçün  1 hektar  torpaq  ayrılır.  Bu  fermalarda  otlar  və  digər yem 

bitkil

əri, məsələn turneps səpilir. Qoyunları bu sahələrə buraxanda onlar təkcə gövdə 

v

ə yarpaqları deyil, həmçinin turnepsi çıxarıb onun şirəli köklərini gəmirirlər, bu tip 

fermaların  ixtisaslaşması  əvvəlkindən  daha  genişdir.  Burada  krossbredlərlə  yanaşı, 

ətin  istehsalı  üçün  iribuynuzlu mal-qara  yetişdirilir,  həmçinin  burada  quzuları 

b

əsləyirlər  və  onlar bir neçə  həftəlik  olanda  quzuların  ət  istehsalı  üçün  bəslənən 

fermalara satırlar. Ərazinin ovalıq sahələrində, xüsusilə də Şimali adada, heyvanların 

qısamüddətli yemlənməsilə məşğul olan fermalar yerləşir. Burada təsərrüfat olduqca 

int

ensivdir. Otarılma üçün istifadə edilən bütün əraziyə otlar və digər yem bitkiləri 

s

əpilir.  Orta  hesabla  torpağın  bir  hektarında  7  –  15  qoyun  saxlanılır.  Adətən, 

fermerl

ər cavan qoyunları və quzuları alır və 10-12 həftə saxlayıb yemləyir, sonra isə 

ət şirkətlərinə kəsim üçün satırlar. Qoyunların yemlənməsilə yanaşı bu tip fermalarda 

in

əklər də  saxlanılır.  Bundan  başqa,  Yeni  Zelandiyada  yalnız  cins  heyvanların 

b

əslənilməsi üzrə ixtisaslaşan qoyunçuluq fermaları mövcuddur. Adətən bu fermalar 

öz h

əcminə  görə  kiçik və  daha münbit torpaqlar  olan rayonlarda yerləşmişdir. 

Buradan heyvan

ların bir hissəsi xarici ölkələrə ixrac edilir. Avstraliyada olduğu kimi, 

fermalarda otlaq torpaqlar  ayr

ı-ayrı  sahələrə  bölünür və  qoyunların  müəyyən  sayı 

üçün  ayrılır.  Belə  sistem bir heyvana olan yemin istifadəsini və  qidanın  həcmini 

t

ənzimləmək imkanı yaradır. Fermalarda işlərin çox hissəsi mexanikləşdirilmişdir və 

daimi işçilərin sayı azdır. O yalnız qoyunların qırxılması zamanı mövsümi işçilərin 

axını  hesabına  artır.  Yunun  əsas  istehlakçısı  (ixracın  43  faizi)  Böyük  Britaniyadır, 

h

əmçinin Fransa və  ABŞ.  Krossbredlərin  yununun  ixracı  üzrə  Yeni  Zelandiyanın 

ciddi r

əqibləri Argentina və  Uruqvaydır.  Yundan  əlavə,  Yeni  Zelandiyanın 

qoyunçuluğu dünya bazarında və xüsusilə də metropoliyada geniş tələbatı olan yaxşı 

keyfiyy

ətli  ət məhsullarının  xeyli  hissəsini  istehsal  edir.  Ətin  xeyli  hissəsi 

Avstraliyada  olduğu  kimi  konservləşdirilmiş  deyil.  Ət  təzə  halda  yüngül 

dondurulmuş  və  soyudulmuş  ixrac  edilir.  Sallaqxanaları  və  soyuducuları  olan 

şirkətlər və  ya  ətin  ixracı  üzrə  xüsusi  şirkətlərin agentləri tərəfindən  mal-qara 

fermerl

ərdən alınır. Kəsimə ədətən cavan heyvanlar göndərilir. 

Ətlik mal-qaranın sayı inəklərdən çox olsa da, iqtisadiyyatda onun əhəmiyəti 

daha azdır.  Mal əti əsasən daxili istehlak və ya ət konservlərinin istehsalında istifadə 

edilir, lakin süd m

əhsulları yunla və qoyun əti ilə yanaşı ölkənin ixracının təməlini 

t

əşkil edir. Ətlik mal-qaranı əsasən qarışıq təsərrüfatlı və dağlıq rayonlarda yerləşən 

5 

 

fermalarda  yetişdirirlər.  İl  ərzində  mal-qara  taptalanmış  yemlərlə  və  yalnız  bəzən 

k

əsimdən öncə yaxşılaşdırılmış otlaqlarda yemlənir. 

Südçülük 

fermaları  bir  qayda  olaraq  kiçikdir.  Orta  hesabla  onlar  50  –  60 

in

əklərdən ibarət naxırların otarıldığı 40 - 50 hektar torpaq sahəsindən ibarətdir. Bu 

fermalar  ovalıq  rayonlarda,  əsasən də  rütubətli və  isti  vadilərdə  yerləşir.  Yumşaq 

iqlim heyvanları ilboyu açıq havada saxlamağa imkan verir. Buna görə də südçülük 

fermalarında istiləşdirilən damlar yoxdur. Yalnız sağımın aparıldığı xüsusi yardımçı 

küzl

ər mövcuddur. Südçülük  fermaları  xüsusilə  yüksək mexanikləşdirilmələrilə 

seçilir. Dem

ək  olar  ki,  onların  hamısında  inəklərin sağılması  üçün  xüsusi 

avadanlıqlar, xamanın ayrılması üçün separatorlar, həmçinin torpağın becərilməsi və 

yeml

ərin  siloslaşdırılması  üçün  müxtəlif  maşınlar  mövcuddur.  Orta  hesabla  2  –  3 

n

əfər naxıra qulluğu təmin edə bilər və elekrik sağım aparatları vasitəsilə 100 inəkdən 

günd

ə  iki dəfə  süd  əldə  etmək olar və  bu çox  zəhmət tələb edən  iş  əl  əməyi 

prosesind

ə  cəmi üç saat tələb edə  bilər. Bir inəkdən  orta  süd  sağımı  son  5  ildə 

t

əxminən ildə  3000 kq təşkil  edir.  Cənubi adada südçülük  təsərrüfatı  iri  şəhərlərin 

ətrafında,  həmçinin  əyalətlərdə  inkişaf  etmişdir.  Bu  fermalar  yağ  və  pendirin 

istehsalında istifadə edilən süd və xama təchiz edirlər. Bundan başqa, bu fermalar çox 

iri h

əcmlərdə olmayan dana əti istehsal edirlər. Bir neçə həftəlik danalar ət sənayesi 

mü

əssisələri idarələrinə satılır. 

Yağ və pendir zavodları ən yeni mexanizmlərlə təchiz edilib, əla növ yağ və 

pendir  istehsal edirl

ər. Bütün zavodlar dövlət nəzarətindədir. Xüsusi  müfəttişlər 

sanitar  şəraiti və  istehsal metodlarına  nəzarət edirlər,  bu zavodlarda istehsal edilən 

yağ  və  pendir  liman  şəhərlərinə  göndərilir.  Burada onlar növlərə  ayrılır  və  üzərinə 

dövl

ət  nişanı  vurulur, bundan sonra onlar ölkə  üzrə  paylaşdırılır  və  ya iri okean 

g

əmilərində xarici ölkələrə ixrac edilir. 

M

əhsullarının əsas alıcısı Böyük Britaniyadır, o yağın təxminən 90 faizini və 

pendirin 95 faizini idxal edir. Yeni Zelandiyada donuzçuluq böyük 

əhəmiyyət kəsb 

etmir. Ət, vetçina əsasən ölkə daxilində istehlak edilir, qismən də İngiltərəyə və digər 

ölk

ələrə  ixrac  edilir.  Ev  quşlarının  yetişdirilməsilə  əsasən maori-fermerləri 

m

əşğuldur.  Yeni  Zelandiya  kənd təsərrüfatı  istehsalçılarına  subsidiyalardan, 

qiym

ətlərin inzibati tənzimlənməsindən imtina edib və azad bazarın mexanizmlərinin 

mü

əyyən olunmasına yönəldilmiş kənd təsərrüfatının unikal islahatını qəbul etmişdir. 

1984-cü ild

ən  başlayaraq  kənd təsərrüfatına  subsidiyalar  proqramı  ümumi  sistemli 

iqtisadi  islahatın  bir  hissəsi kimi ləğv  edilmişdir.  İslahatların  nəticəsində  aqrar 

sektorda istehsal yaxşılaşdırılmışdır və bütün iqtisadiyyat üzrə sabit iqtisadi inkişaf 

t

əmin  edilmişdir.  Yeni  Zelandiya  Uruqvay  sammitində“Cairns Group”-un 

t

əsisçilərindən  biri  olmuşdur.  Kənd təsərrüfatı  barədə  Saziş  kənd təsərrüfatının 

liberalla

şması  yolunda  əhəmiyyətli  addım  olmuşdur.  Yeni Zelandiyada təbii 

kataklizml

ər və  s.  əlaqədar gəlirin  dövri itkidən zərər çəkmiş  fermerlərə  yardım 

mexanizmi istifad

ə  edilmişdir  (fermerlərə  deyil,  fərdlərə  birbaşa  ünvanlı  maliyyə 

d

əstəyi).  Bəraət  qazandırılan  kənd təsərrüfatına  yardımın  digər formaları  arasında 

elmi t

ədqiqatların  aparılmasına,  infrastrukrutun  yaxşılaşdırılmasına  və  fermaların 

inkişafına yardım mövcuddur. 

6 

 

K

ənd təsərrüfatı  üzrə  Uruqvay raundunun müqaviləsinə  uyğun  olaraq 

t

ədbirlər siyahısına istisna daxildir, onlar proteksionizm səviyyəsinin aşağı salınması 

ç

ərçivəsində ixtisara salınmalıdır. Bu ixtisarlar iki kriteriyaya uyğun olmalıdır:  

1.  Yardım  dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən proqramlar vasitəsilə  həyata 

keçirilm

əlidir; 

2.  Yardım  istehsalçıya qiymətlərin  fərq  hesabına  olmamalıdır.  Belə 

proqramlar arasında elmi-tədqiqat işlərinə xərclər, xəstəliklərdən və ziyanvericilərdən 

müdafi

əyə  xərclər, treninqin təqdim edilməsinə  xərclər, məsləhət xidmətləri və 

istehsalın  genişləndirilməsi üzrə  planların  təhlili xidmətləri, təftiş  xidmətləri, 

marketinq xidm

ətləri, infrastruktur xidmətləri, ətraf mühit sahəsində xidmətlər, ərzaq 

t

əhlükəsizliyi məqsədləri üçün ehtiyatların təşkili üzrə xidmətlər, daxili bazarda ərzaq 

yardımı  daxildir.  Sonrakı  6 il ərzində  fermerlər yeni məhsullar istehsal etməyə 

başlamışlar və  yeni istehsal  texnologiyalarına  keçmişlər.  Son  zamanlar  aktivlərə, o 

cüml

ədən  torpağa  olan  qiymətlər səviyyəsi bərpa edilməyə  başlamışdır.  Kənd 

əhalisinin  şəhərlərə  böyük  miqrasiyası  qeyd  olunmamışdır.  Ünvanlı  dəstək  sistemi 

insanları torpaqda saxlayır. 

Ərazisi 665,5 min km

2

, 

əhalisi 4,4 milyon nəfərdir, 1 km

2

-

ə 16 nəfər düşür. 

Ölk

ədə  40 milyondan çox qoyun, 86 milyondan çox mal-qara, ondan 4,2 milyon 

baş  inək mövcuddur.  Eyni  zamanda  1,6  milyon  baş maral  fermalarda  saxlanılır. 

Ölk

ənin ərazisinin 51 faizi otlaqlardan və əkin sahəsindən ibarətdir. Ölkənin əsas 

g

əliri  ət məhsullarının,  xüsusən qoyun ətinin  satışından  (90  faiz)  cavan 

heyvanların,  70  faizi  yaşlı  heyvanların  və  81 faizi  mal  ətinin  satışından  yaranır. 

Xeyli miqdarda süd m

əhsulları (90-95 faiz), yağ, quru süd və digər məhsullar ixrac 

edilir, bunlar ümum

i ixracın 20 faizini təşkil edir. ÜDM 123,3 milyard ABŞ dolları, 

h

ər nəfərə 28,3 min ABŞ dolları təşkil edir. 

 

V   F

əsil