Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz


Uruqvayın ümumi daxili məhsulu (ÜDM)



Yüklə 7,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə69/77
tarix29.11.2016
ölçüsü7,66 Mb.
#453
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   77

Uruqvayın ümumi daxili məhsulu (ÜDM),  

milyard ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər 

 

İl 



İstehlak xərcləri 

Ümumi 

investisiyalar 

Xarici 

ticarət 

Ümumi 

daxili 

məhsul 

(ÜDM) 

Əhalinin 

istehlak 

xərcləri 

Hökumətin 

xərcləri 

Cəmi 

2000 


17 

2.8 


20 

3.3 


-0.8 

23 


2001 

16 


2.6 

18 


-0.6 


21 

2002 


10 

1.7 


12 

1.8 


0.2 

14 


2003 

8.4 


1.4 

9.8 


1.8 

0.4 


12 

2004 


9.4 

1.5 


11 

2.4 


0.4 

14 


2005 

12 


1.9 

14 


3.1 

0.4 


17 

2006 


14 

2.2 


16 

3.8 


-0.3 

20 


2007 

17 


2.7 

19 


4.7 

-0.2 


24 

2008 


22 

3.7 


26 

6.9 


-0.9 

31 


2009 

22 


4.1 

26 


5.4 

0.3 


31 

2010 


28 

5.1 


33 

7.2 


40 


 

 

 

 



Uruqvayın ümumi daxili məhsulu (ÜDM),  

%, 2000-2010-

cu illər 

 

 

İl 

İstehlak xərcləri 

Ümumi 

investisiyalar 

Xarici 

ticarət 

Ümumi 

daxili 

məhsul 

(ÜDM) 

Əhalinin 

istehlak 

xərcləri 

Hökumətin 

xərcləri 

Cəmi 

2000 


73.9 

12.2 


87 

14.3 


-3.5 

100 


2001 

76.2 


12.4 

85.7 


14.3 

-2.9 


100 

2002 


71.4 

12.1 


85.7 

12.9 


1.4 

100 


2003 

70 


11.7 

81.7 


15 

3.3 


100 

2004 


67.1 

10.7 


78.6 

17.1 


2.9 

100 


2005 

70.6 


11.2 

82.4 


18.2 

2.4 


100 

2006 


70 

11 


80 

19 


-1.5 

100 


2007 

70.8 


11.3 

79.2 


19.6 

-0.8 


100 

2008 


71 

11.9 


83.9 

22.3 


-2.9 

100 


2009 

71 


13.2 

83.9 


17.4 

100 



2010 

70 


12.8 

82.5 


18 

100 



 

 

 

Uruqvayın əhalisinin hər nəfərinə ÜDM,  

ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər 



 

İl 

İstehlak xərcləri 

Ümumi 

investisiyalar 

Xarici 

ticarət 

Ümumi daxili 

məhsul (ÜDM) 

Əhalinin 

istehlak 

xərcləri 

Hökumətin 

xərcləri 

Cəmi 

2000 


5122 

844 


6026 

994 


-241 

6930 


2001 

4812 


782 

5414 


902 

-180 


6316 

2002 


3008 

511 


3609 

541 


60 

4211 


2003 

2528 


421 

2949 


542 

120 


3611 

2004 


2830 

452 


3312 

723 


120 

4216 


2005 

3611 


572 

4213 


933 

120 


5116 

2006 


4208 

661 


4809 

1142 


-90 

6011 


2007 

5096 


809 

5695 


1409 

-60 


7194 

2008 


6575 

1106 


7770 

2062 


-269 

9265 


2009 

6553 


1221 

7745 


1609 

89 


9234 

2010 


8311 

1514 


9795 

2137 


11873 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Uruqvayın istehlak xərcləri, 2000 – 2010-cu illər 

 

 

İl 



İstehlak 

xərcləri, 

milyard 

ABŞ 

dolları 

Dünya istehlak 

xərclərində payı, 



ÜDM-

də istehlak 

xərclərinin payı 



Əhalinin hər 

nəfərinə istehlak 

xərcləri, ABŞ 

dolları  

İstehlak 

xərclərinin artım 

templəri,% 

2000 


20 

0.8 


87 

6026 


95.2 

2001 


18 

0.71 


85.7 

5414 


90 

2002 


12 

0.45 


85.7 

3609 


66.7 

2003 


9.8 

0.33 


81.7 

2949 


81.7 

2004 


11 

0.33 


78.6 

3312 


112.2 

2005 


14 

0.4 


82.4 

4213 


127.3 

2006 


16 

0.42 


80 

4809 


114.3 

2007 


19 

0.45 


79.2 

5695 


118.8 

2008 


26 

0.56 


83.9 

7770 


136.8 

2009 


26 

0.58 


83.9 

7745 


100 

2010 


33 

0.68 


82.5 

9795 


126.9 

 

 



 

Uruqvayın əhalisinin hər nəfərinə istehlak xərcləri,  

2000 – 2010-

cu illər

 

 



İl 

Əhalinin istehlak 

xərcləri, milyard 

ABŞ dolları 

Dünya əhalisinin 

istehlak 

xərclərində payı, 



ÜDM-

də 

əhalinin 

istehlak 

xərclərinin 

payı, % 

Əhalinin hər 

nəfərinə 

istehlak 

xərcləri, ABŞ 

dolları 

Əhalinin 

istehlak 

xərclərinin 

artım 

templəri, % 

2000 


17 

0.86 


73.9 

5122 


94.4 

2001 


16 

0.81 


76.2 

4812 


94.1 

2002 


10 

0.48 


71.4 

3008 


62.5 

2003 


8.4 

0.36 


70 

2528 


84 

2004 


9.4 

0.37 


67.1 

2830 


111.9 

2005 


12 

0.44 


70.6 

3611 


127.7 

2006 


14 

0.48 


70 

4208 


116.7 

2007 


17 

0.52 


70.8 

5096 


121.4 

2008 


22 

0.61 


71 

6575 


129.4 

2009 


22 

0.64 


71 

6553 


100 

2010 


28 

0.76 


70 

8311 


127.3 

 

 



Cənubi Afrikanın kənd təsərrüfatı 

 

Ərazisi  1,2 milyon km

2

,  əhalisi  43,5  milyon  nəfərdir.ÜDM 554,6 milyard 



ABŞ  dolları  təşkil  edir,  hər  nəfərə  12 750  ABŞ  dolları  düşür.  Baxmayaraq ki, 

ÜDM-


də kənd təsərrüfatının payı yalnız 4 faiz təşkil edir, iqtisadiyyatın bu sektoru 

Cənubi  Afrika  üçün  əhəmiyyətli  olanlardan  biridir.  İlkin  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının emalı ilə bağlı müəssisələrin məhsulları ÜDM-nin 20 faizini təşkil 

edir. Hal-

hazırda CAR-ın kənd təsərrüfatında 1 milyon nəfər çalışır. Bu sektorun 

əsas tərkib hissəsini əkinçilik təşkil edir. Baxmayaraq ki, ölkənin ərazisinin 22 faizi 

potensial olaraq kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə edilə bilər, 

hal-


hazırda onlardan  yalnız 13  faizi  istifadə  edilir.  Hal-hazırda  CAR  bütün kənd 

təsərrüfatı  məhsulları  ilə  özünü  praktiki  olaraq  tam  təmin  edir,  həmçinin  kənd 

təsərrüfatı  məhsullarının  aparıcı  ixracçılarından  biridir.  Ölkə  meyvələrin  140 

növünü ixrac edir. 

Dənli  bitkilər  (qarğıdalı,  buğda),  müxtəlif  meyvə  növləri,  üzüm,  şəkər 

qamışı əsas kənd təsərrüfatı bitkiləridir. Dənli bitkilərin ümumi yığımı 11,7 milyon 

to

n təşkil edir. Daxili istehlak təxminən 9 milyon, keçici ehtiyatlar 0,5 – 1,4 milyon 



ton təşkil edir. 0,9 – 1,7 milyon ton idxal, 0,7 – 1,0 milyon ton ixrac edilir. 

Cənubi  Afrikanın  iri  aqrar  sektoru  mövcuddur  və  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının  ixracçısıdır.  Ölkə  üzrə  minə  yaxın  kənd  təsərrüfatı  kooperativi 

mövcuddur  və  son  5  ildə  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  ixracı  Cənubi  Afrikanın 

ümumi ixracının 8 faizini təşkil edir. 

Q

uraqlıq səbəbindən torpaq yalnız 13,5 faizi məhsul istehsalı üçün istifadə 



edilə  bilər  və  onun  yalnız  3  faizi  yüksək  potensial  torpaq  hesab  edilir.  Cənubi 

Afrika  daha  çox  şəkər,  üzüm,  sitrus  bitkiləri,  şaftalı,  şərab,  yarpaqlıların 

meyvələrini ixrac edir. Daha böyük miqyasda istehsal edilən məhsul qarğıdalıdır, 

hər il 9 milyon ton istehsal edilir, istehlak isə 7,4 milyon ton təşkil edir. Cənubi 

Afrika  fermalarında  mal-qaranın  yetişdirilməsi  geniş  yayılmışdır,  ölkə  istehlak 

edilən ətin 85 faizini istehsal edir. 

Son  illər  aqrar  sektorda  bir  sıra  islahatlar  aparılmışdır, bunlardan  torpağın 

islahat


ı  və  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  bazarına  dövlət  nəzarətinin  ləğv 

edilməsidir.  Cənubi  Afrika  hökuməti  səmərəli  kənd  təsərrüfatı  torpaqlarının  30 

faizini 2014-

cu  ilə  afroamerikanlılara  verməyi  özünə  məqsəd  qoymuşdur.  Bu 

torpaq islahatı fermerlər qrupları və torpaqsız işçilər tərəfinən tənqid edilmişdir. 

Xeyli sayda keçi 

yetişdirilir,  bunlardan  75  faizi  anqor  cinsləridir,  onların 

yunu  Qərbdə  çox  qiymətləndirilir  (moxerin  dünya  istehsalının  50 faizi CAR-ın 

payına  düşür).  Keçi  yununun  qırxımına  görə  Cənubi  Afrika  dünyada  dördüncü 

yerdədir.  Son  illər  dəvəquşularının  yetişdirilməsi  fəal  inkişaf  edir.  Cənubi 

Afrikadan bu quşların ətinin, dərisinin və lələklərinin ixracı tədricən artır. 

CAR 


balıq  ovuna  görə  (təxminən  ildə  1  milyon  ton)  Afrikada  aparıcı 

yerdədir. 

CAR 

Cənubi Afrika yaylasının cənub ətrafında yerləşmişdir. İqlimi tropik və 



subtropikdir. Yanvar ayının orta temperaturu 18 – 27 

0

C, iyulun 7 –  10 



0

təşkil 



edir.Yağıntılar  sahilyanı  ərazilərdə  ildə  60  mm,  yaylada650 mm, şərq 

yamaclarında2000 mm-ə qədərdir. 



 

CAR 



təsərrüfatın  inkişafının  yüksək  səviyyəsilə  sənaye-aqrar  ölkəsidir  və 

Afrikanın  iqtisadi  cəhətdən  ən  inkişaf  etmiş  ölkəsidir.  ÜDM  hər  nəfərə  18  750 

A

BŞ dolları düşür. ÜDM payı: filiz sənayesi 9 faiz, emal sənayesi 23 faiz, kənd 



təsərrüfatı  5  faiz  təşkil  edir.  Kənd  təsərüfatında  əmtəə  məhsullarını  iri  fermer 

təsərrüfatları  verir.  Kənd  təsərrüfatının  əsası  heyvandarlıqdır,  qoyunların  və 

keçilərin  sayı  31,1  milyon,  iribuynuzlu mal-qaranın  13,6  milyon  təşkil  edir. 

Qarğıdalı, buğda, şəkər qamışı əsas kənd təsərrüfatı bitkiləridir. Həmçinin sorqo, 

araxis, tütün, sitrus bitkiləri və s. istehsal edilir. 

Hal-


hazırda Cənubi Afrika Respublikası üçüncü dünyanın ölkələri arasında 

çox  ümidlər  verənbazarlardan  biridir.Cənubi  Afrika  Respublikasının  iqtisadiyyatı 

həm  inkişaf  etmiş  ölkələrə,  həm  də  üçüncü  dünya  ölkələrinə  xas  olan  sosial-

iqtisadi  faktorların  unikal  uyğunluğunu  özündə  cəmləşdirir.  İnkişaf  etmiş 

infr

astrukturun,  geniş  texniki  bazasının,  yüksək  ixtisaslı  idarəetmə  və  mühəndis-



texni

ki  personalın,  həmçinin  olduqca  ucuz  ixtisaslaşmış  və  ixtisaslaşmamış  işçi 

qüvvəsinin  geniş  bazarının  mövcudluğu  CAR-nıxarici  kapitalın  və  sahibkarlıq 

fəaliyyəti üçün olduqca cəlbedici və sərfəli etmişdir.  

Cənubi Afrika Respublikası kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təkcə özünü tam 

təmin  etmir,  həm  də  kənd  təsərrüfatı  məhsullarını  daim  idxal  etməyə  qadir  olan 

dünyada altı ölkədən biridir. Bununla yanaşı, ölkə ərazisinin yarıdan az hissəsikənd 

təsərrüfatına yararlı torpaqlardır, onların payına ölkə ixracının 1/10 hissəsi düşür. 

Kənd təsərrüfatı sektorunun əsas sahələri heyvandarlıq və əkinçilikdir. Şəkər 

qamışı,  dənli bitkilər  (qarğıdalı,  buğda,  arpa, yulaf),  paxları  bitkilər,  tütün  və 

həmçinin meyvələr əsas kənd təsərrüfatı bitkiləridir. 

Müxtəlif sitrus bitkiləri və meyvələri – üzüm, alma, armud, şaftalı, banan, 

ananas sahilyanı zolağın müxtəlif yerlərində yetişdirirlər. Şəkər və meyvələr çox 

geniş çeşiddə ixrac edilir. 

CAR-

nın  əsas  heyvandarlıq  sahəsi  yun  istiqamətli  qoyunçuluqdur. Bu 



istiqamət  ölkənin  ixracında  əhəmiyyətli  rol  oynayır.  CAR  yun  qırxımına  görə 

dünyada  aparıcı  yerlərdən  birindədir.  Mal-qaranın  ümumisayı  13,5  milyon  təşkil 

edir. ölkədə 570 min ton ət məhsulları istehsal edilir. CAR-nın çox zəngin xammal 

bazası mövcuddur. 

Dövlətin kənd təsərrüfatı sektorunun inkişaf məsələlərinə xüsusi münasibəti 

ilk  növbədə dövlət  tərəfindən  təyin  edilmiş  vergi  və ixrac güzəştlərində və kənd 

təsərrüfatına dotasiyalarla ifadə edilir. 

CAR-da 


şirin  su  ilə  təminatda  problemlər  mövcuddur.  Onun  ehtiyatları 

azdır, şirin suya olan tələbat hər il daha da artır. Bütün bunlara baxmayaraq CAR-

da kənd təsərrüfatı inkişaf etməyə davam edir. Ölkənin ərazisinin böyük hissəsində 

quraqlıq  iqlimi  hökm  sürür  və  yalnız  onun  ərazisinin  15  faizi  kənd  təsərrüfatına 

yararlıdır.  Lakin  Afrikanın  digər  ölkələrindən  fəqli olaraq, harada torpaqların 

eroziyası  baş  verir,  CAR-da  bu  15  faiz    çox  effektiv  istifadə  edilir,  torpaqların 

mühafizəsi  və  kənd  təsərrüfatının  effektiv  idarə  edilməsi  məqsədilə  CAR-ın  və 

dünyanın digər aparıcı ölkələrin qabaqcıl aqrotexniki nailiyyətləri tətbiq edilir. Bu 

da  müvəffəqiyyətli  nəticələrə  gətirib  çıxarmışdır.  CAR  öz  daxili  ərzaq  tələbatını 

tam təmin edir və həmçinin kənd təsərrüfatı məhsullarının aparıcı ixracçısıdır. 



 

CAR-



da  şərabçılığın  üç  zonası  seçilir.  Şimal-Qərb  və  Şərq  sahiləri  yaxşı 

şərabların  mənbəyi  hesab  olunmur,  cünki  bu  zonalar  çox  isti  və  quraqlıq  iqlimə 

malikdir. CAR-

ın Cənub-Qərbi isə şərabçılıq üçün çox əlverişlidir. 

Ət-süd istehsalı şimal və şərq əyalətlərində, həmçinin cənub hissənin daxili 

rayonlarında  cəmləşmişdir,  Şimalda  və  Şərqdə  ət  yönümlü  cinslər  yayılmışdır. 

Şimali  və  Şərqi  Keypin,  Azad  Dövlətin  və  Mpumalanqanın  ərazilərində 

qoyun


çuluq  inkişaf  etmişdir.  Dünya  bazarına  qaragül  qoyunlarının  dəriləri  ixrac 

edilir.  

Burada  çoxlu  sayda  keçi  yetişdirirlər,  75  faizini  anqor  cinsləri  təşkil  edir. 

Onların  yunu  Qərbdə  çox  dəyərləndirilir  (moxerin  dünya  istehsalının  50  faizi 

CAR-

nın apyına düşür). Digər daha çox yayılmış cins – bur keçisidir, onu əsasən ət 



istehsalı üçün yetişdirirlər. Keçi yununun qırxımına görə (ildə 92 min ton) Cənubi 

Afrika dünyada 4-

cü yerdədir. 

İribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsi və qoyunçuluq kimi əsasən ekstensiv 

yarımsahələrlə müqayisədə quşçuluq və donuzçuluq daha intensiv xarakter daşıyır 

və xüsusilə iri şəhərlər ətrafında yerləşən fermalarda yayılmışdır. 



Ərazisi  1,2 milyon  km

2

,  əhalisi  43,5 milyon  nəfərdir,  1  km

2

-

ə  35,5  nəfər 

düşür. Kənd təsərrüfatı ÜDM-in 4 faizini, emal sənayesi isə 20 faizini təşkil edir. 

Sahədə  1,0  milyondan  çox  insan  çalışır.  Əkinçilik  ümumi  ərazinin  22  faizini 

tutur, lakin onun 13 faizindən istifadə edilir. Ümumi dənli bitkilər istehsalı 11,7 

milyon ton, daxili tələbat isə 9 milyon ton, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı 

ümumi  ixracın  8  faizini  təşkil  edir.  Ev  heyvanları  ətə  olan  tələbatın  85  faizini 

verir.  ÜDM  554,6  milyard  ABŞ  dolları  təşkil  edir,  hər  nəfərə  12 750  Cənubi 

Afrika nəinki özünü kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin edir, habelə onu ixrac 

edən 6 ölkədən biridir. 

 


Avstraliyanın kənd təsərrüfatı 

 

Avstraliya 

ərazisinə görə dünyada altıncı ən böyük ölkə sayılır. 2011-ci ildə 

əhalisinin  sayı  22 700,0 min  nəfər  olmuşdur  ki,  onların  da  əksəriyyəti ölkənin 

şərqində yerləşən şəhərlərdə yaşayır. Ərazisi 8 682,3 min km

2

, 1 km



-

ə 2,4 nəfər 



düşür. Avstraliya inkişaf etmiş ölkələr sırasına daxildir və iqtisadiyyatının həcminə 

gör


ə dünyada on üçüncü, hərbi xərclərin həcminə görə isə on dördüncü yerdədir. 

ÜDM 917,7 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 40 428 ABŞ dolları düşür. 

K

ənd təsərrüfatı  Avstraliya  iqtisadiyyatının  əsas sahələrindən biridir. 



Avstraliyanın Ümumi Daxili Məhsulunda kənd təsərrüfatının payı 12 faizdir, kənd 

t

əsərrüfatında  və  heyvandarlıqda  əlavə  dəyərin ümumi həcmi  155 milyard 



Avstraliya  dolları  təşkil  edir. Ölkənin sahəsinin 61  faizində  suvarılan  torpaqları 

d

əmyə  əkinləri ilə  uyğunlaşdırılaraq, 135 996 fermer və  maldarlıq  təsərrüfatları 



yerl

əşir. 


Avstraliyada üç 

əsas kənd təsərrüfatı zonası mövcüddur: 

-

 

Yüks



ək  yağıntılar  zonası,  buraya  Tasmaniya  adası  və  şərq sahilinin 

ensiz sahilyani zonası daxildir (əsasən süd və ət istehsalı üçün istifadə 

edilir); 

-

 



əkinlər  zonası payızlıq  buğda  əkinləri,  yun və  ətin istehsalı  məqsədilə 

qoyun otarılması üçün istifadə edilir; 

-

 

çobanı  zonalar  yağıntıların  azlığı  və  daha zəif  münbitli  torpaqları  ilə 



s

əciyyələnir, iribuynuzlu mal-qaranın otarılması üçün istifadə edilir. 

Avstraliyada  h

əm ixrac, həm də  daxili istehlak üçün  ilkin  istehsalın  faizi 

yüks

əkdir. Cədvəldə  on  ən gəlirli  kənd təsərrüfatı  məhsulları  göstərilmişdir 



(milyon 

Avstraliya dolları): 

 

 

İstehlak 



predmeti 

2001-02 

2002-03 

2003-04 

2004-05 

2005-06 

2006-07 

Mal 

əti 

6 617 


5 849 

6 345 


7 331 

7 082 


6 517 

Buğda 

6 356 


2 692 

5 636 


4 320 

5 905 


6 026 

Süd 

3 717 


2 795 

2 808 


3 194 

3 268 


3 245 

Meyv

ə və qoz-

fındıq 

2 333 


2 408 

2 350 


2 640 

2 795 


2 915 

T

ərəvəz 

2 269 


2 126 

2 356 


2 490 

2 601 


2 715 

Yun 

2 713 


3 318 

2 397 


2 196 

2 187 


2 138 

Arpa  

1 725 


984 

1 750 


1 240 

1 744 


1 624 

Quş əti 

1,175 


1 273 

1 264 


1 358 

1 416 


1 461 

Qoyun 

əti 

1 181 


1 161 

1 318 


1 327 

1 425 


1 348 

Şəkər qamışı 

989 


1 019 

854 


968 

1 037 


1 208 

 

Avstraliyada d



ənli, yağlı və paxlalı bitkiləri həm əhalinin istehlakı, həm də 

yem kimi mal-qara üçün xeyli  miqdarda  bec

ərilir.  Buğdanın  becərilməsi üçün 

əkinlərin  payı  sahə  üzrə  dünyada  ən  irilərindən  biridir.  Avstraliya  iqtisadiyyatı 

üçün h

əmçinin şəkər qamışı mühüm bitkilərdəndir. Cədvəldə Avstraliyada ən çox 



yetişdirilən bitkiçilik məhsulları göstərilmişdir (min ton):  

 

 



 

 

 



Yüklə 7,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   77




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin