Meksikanın kənd təsərrüfatı
Ərazisi 1964,4 min km
2
,
əhalisi 113,7 milyon nəfərdir. ÜDM istehsalı 1657,0
milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 14 574 ABŞ dolları düşür.
Meksika(Meksika Birl
əşmiş Ştatları) şimalda ABŞ-la, cənub-qərbdə isə
Qvatemala v
ə Belislə sərhədləri olan Şimalı Amerikada yerləşən dövlətdir. Meksika
Sakit v
ə Atlantik okeanların suları ilə əhatə edilir, onun ərazisinə həmçinin Karib
d
ənizində yerləşən adalarda aiddir.
Meksikanın ərazisinin çox hissəsində təbii şərait kənd təsərrüfatı üçün
əlverişsizdir. Ölkənin ərazisinin 40 faizinisəhra və yarımsəhralar, bir o qədər də
dağlar və meşələr təşkil edir. Qarğıdalı,sorqo, buğda, lobya əsas bitkilərdir. Qarğıdalı
v
ə lobya hər yerdə becərilir, onlar əsas ərzaq bitkiləridir. Buğdanın əkin sahələri
ölk
ənin şimalında cəmləşmişdir. Meksikalı alimlər tərəfindən yüksək məhsuldarlı,
quraqlığa davamlı sortlar yetişdirilmişdir. Burada şəkər qamışı, tropik meyvələr
(sitrus bitkil
əri, manqo, ananas, papayya) və qəhvə istehsal edilir. Bu bitkilər ixrac
üçün çox
əhəmiyyətlidir və əsasən ABŞ bazarları üçün ayrılmışdır. Heyvandarlıq
əsasən ətlik iribuynuzlu mal-qaradan ilə təşkil olunmuşdur. Sahilyanı rayonlarda
balıqçılıq inkişaf etmişdir.
1950-ci ild
ə kənd təsərrüfatı sahəsində əhalinin 58 faizi məşğul idi və ÜDM-
d
ə kənd təsərrüfatının payı 22,5 faiz təşkil etmişdir, 1997-ci ildə kənd təsərrüfatının
ÜDM-d
ə payı 6,1 faiz olmuşdur və burada işləyən meksikalıların 22 faizi çalışırdı.
K
ənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı əsasən fərdi fermalarda vəya exidoslarda,
k
əndli cəmiyyətlərinin torpaqlarında və torpaq sahibliyinin ənənəvi Meksika sistemi
üzr
ə becərilməsi aparılan sahələrdə cəmləşmişdir.
Exidos 1910-cu il
inqilabından sonra bərpa edilmiş və 1934 – 1940-cı illərdə
g
ələcək inkişafını başlamışdır. Kəndlilər ümumi sahələri istifadə edə bilərdilər, yalnız
onları satmağa və sahibi olmağa ixtiyarları yox idi. Bu məhdudiyyətlər torpaqdan
banklarda zamin kimi istifad
ə etməyə və hüquqi şəxs ilə birgə müştərək müəssisə
yarat
mağa imkan vermirdi. Demək olar ki, bütün becərilən torpaqların 50 faizini
t
əşkil edən bu ərazidə kənd yerlərinin əhalisinin 2/3 hissəsi yaşayırdı. Belə kəndli
t
əsərrüfatları ixrac bitkilərinin əsas hissəsini və ərzağın 70 faizini istehsal edirdi.
Exidos tor
paqlarının belə vəziyyəti ilə bağlı kənd təsərrüfatına meneələri aradan
qaldırmaq üçün 1992-ci ilin əvvəlində hökumətislahat həyata keçirmişdir,
onun
əsasında kəndlilər fermaları sata bilərdilər, bölməyə imkan əldə edə bildilər, həm
d
ə icarəyə vermək haqqını qazandılar. Kəndli cəmiyyətlərinin bəzi üzvləri iri
korporasiyalarla birg
ə fəaliyyət barədə müqavilələr bağlamışdılar, bu müqavilələr
əsasında işçi qüvvəsini və torpağı vəsait və texniki yardım ilə əvəzləndirirdilər. Belə
müştərək müəssisələrin kiçik hissəsi müvəffəqiyyətli olmuşdur, səbəblərdən biri
m
əhsula zərər vuran 1998-ci ilin uzunsürən və sərt quraqlıqdan sonra tropik
qasırğaları olmuşdur.
2
Meksikanın əsas bitkiləri düyü, arpa, buğda, sorqo və maisdir. Meksika
h
əmçinin meyvə və tərəvəzləri, əsasən banan, manqo, pomidor və apelsiniixrac edir.
1990-
cı ildə bütün ixrac daxilolmaların 1,4 faizini qəhvə təşkil etmişdir.
Meksikada iribuynuzlu mal-
qaranı əsasən şimal-mərkəzi regionda
yetişdirirlər, buradan ABŞ-a daha çox bu məhsul ixrac edilir. Meksikanın
urbanil
əşdirilmiş rayonları mal əti və süd məhsulları ilə Meksika körfəzi rayonundan
t
əchiz edilir, burada mal-qaranın zebu cinsi yetişdirilir. Ölkənin heyvandarlıq
sah
əsində atlar, eşşəklər, qatırlar, donuzlar və keçilər əhəmiyyətli rol oynayır. Yerli
hey
vandarlığın istehsal etdiyi məhsulların həcmi ölkənin donuz ətinə, mal ətinə, quş
ətinə, yumurtaya və təzə südə olan daxili tələbatı tam təmin edir, lakin quru süd idxal
edilir.
300 il
ərzində Meksikanın iqtisadiyyatına İspaniya təsir göstərmişdir.
Müst
əmləkə olaraq, Meksika ucuz işçi qüvvəsi və xammal mənbəyi olmuşdur. Belə
şəraitdə Meksikanın milli iqtisadiyyatı mümkün olmamışdır. Yalnız azsaylı Meksika
elitası zənginləşirdi. İqtisadiyyat paxlalı bitkilər, qarğıdalı, tütün, çili bibəri kimi
k
ənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsinə və həmçinin iribuynuzlu mal-qaranın
yetişdirilməsinə əsaslanır.
Müst
əqillik uğrunda müharibələr Meksikanın iqtisadiyyatına imkan vermir,
1876-
cı ildən Meksikanın Milli iqtisadiyyatının canlandırılması üçün xarici kapital
c
əlb edilir. Xarici investorların hesabına yeni neft yataqları mənimsənilir, dəmir
yollarının və limanların tikintisinə başlanılır. Elektrik enerjisinin məsafəyə verilməsi
x
ətləri və teleqraf xətləri çəkilir.
Bu dövrd
ən Meksikanın iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır.
İqtisadiyyatın canlanması ilə yanaşı xaricilərə yaşayış üçün daha yaxşı
şəraitinyaradılması səbəbindən ölkə əhalisinin orta səviyyəsinin hiddəti artır.
Meksikalıların natural təsərrüfatının azalması tendensiyası müşahidə olunur. Bu, şəkər
qamışı, qəhvə və pambıq kimi ixrac bitkilərinin becərilməsinin artması səbəbindən
baş verir. Kiçik torpaq sahibləri ixrac bitkilərinin istehsalının plantasiyalarda işləməyə
m
əcbur olmuşdular. Xaricilərin iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində hökmranlığı
ölk
ənin əhalisinin qəzəbinə səbəb olmuşdur.
1910-cu ild
ə ölkədə inqilab baş vermişdir.1934 – 1940-cı illərdə plantasiyalar
v
ə malikanələr milliləşdirilir və onlar kəndlilərə verilir. Exido – kəndli kooperativ
t
əsərrüfatları yaradılır. 1935-ci ildə onların inkişafı üçün Exidal Kredit üzrə Milli
Bank yaradılır. O, kəndlilərə kənd təsərrüfatı texnikasının, avadanlığın və toxumların
alınmasına ssudalar verir.
Meksikanın kənd təsərrüfatında əhalinin 1/4 hissəsi məşğuldur. Kaliforniya və
Meksika körf
əzlərinin sahillərində balığın kommersiya ovu ilə məşğul olan
kooperativl
ər yerləşmişdir. Balığın yarıdan çoxu meksikalılar tərəfindən istehlak
edilir, qalan hiss
əsi isə emal və ixrac edilir.
Hal-
hazırda ölkə balansında neftin payı 75 faiz təşkil edir. Kənd təsərrüfatı
sah
əsi praktiki olaraq inkişaf etmir. ÜDM-də kənd təsərrüfatının payı 5 faiz təşkil
3
edir.
Lakin keçmişdə Meksika xalqlarının əsas məşğuliyyəti kənd təsərrüfatı
olmuşdur. Bu problemlər olduqca müvəffəqiyyətsiz dövlət siyasətiilə əlaqədardır,
v
əziyyət həm dətorpağın becərilməsinin kohnəlmiş formalarla becərilməsilə
ağırlaşmışdır, bu da XIX əsrin axırlarında ölkənin normal inkişafına real əngəl
olmuşdur. Meksikada müharibə bitdiyindən sonra həyata keçirilmiş islahat da uğur
g
ətirmədi, o zaman torpaqlar güc vasitəsilə sahiblərindən, o cümlədən xarici
mülk
ədarlardan alınaraq dövlət nəzarətinə keçmişdir və kənd icmalarına verilmişdir.
Lakin reallıqda hər şey elə də asan olmamışdır. Hakimiyyət eşelonlarında
d
ərhal korrupsiya baş qaldırdı və kənd təsərrüfatının inkişafına ayrılan vəsait praktiki
olaraq aqraril
ərə gəlib çatmırdı. Aqrarilər əsasən Meksikanın savadsız yerli
tayfalarından ibarət olmuşdur. Onların əkinçilik barədə ibtidai təsəvvürləri var idi,
bunun n
əticəsində məhsuldarlıq çox aşağı olmuşdur. Daha az sayda əkinçilər
t
ərəvəzlərin və meyvələrin istehsalı ilə məşğul olmaq istəyirdi.
Meksika qlobal böhranın təsirinin öhdəsindən gəlmişdir, lakin dünya
bazarlarına resessiyanın təsiri altındadır. 2010-cu ildə ÜDM-in artımı 5,4 faiz olsa da,
2011-ci ild
ə bu göstərici 3,9 faiz təşkil etmişdir. Meksikanın monetar siyasəti dünya
bazarlarının dəyişkənliyinin ölkənin maliyyə sabitliyinə təsirinin qarşısını alır.
Mövsümi d
əyişikliklərə baxmayaraq, milli valyutanın məzənnəsi güclənirdi (2012-ci
ilin aprelind
ə 1 ABŞ dolları 12,8 meksika pesosuna bərabər olmuşdur). 2011-ci ildə
qızıl valyuta ehtiyatları 142 milyard ABŞ dollarından artıq olmuşdur. İnflyasiyanın
templ
əri 2010-cu ildəki 4,4 faizdən 2011-ci ildə 3,8 faizədək azalmışdır. Maliyyənin
dövl
ət tərəfindən idarəedilməsi büdcənin defisitini azaltmışdır – 2010-cu ildə olan
ÜDM 2,8 faizd
ən 2011-ci ildə -0,4 faizədək.
Meksika birbaşa xarici investisiyalar (BXİ) üçün ən cəlbedici ölkərərinin
iyirmiliyin
ə daxildir, onların həcmi 2010-cu ildə 17,7 milyard ABŞ dollarından, 2011-
ci ild
ə 19,4 milyard ABŞ dollarınadək artmışdır. Əsas sahələr üzrə BXİ
paylaşdırılmasına görə 2011-ci ildə sənayeyə 53,6 faizi, xidmət sahəsinə 46,3 faizi,
k
ənd təsərrüfatına 0,1 faizi daxil olmuşdur. BXİ daxil olma mənbələri 2011-ci ildə
ABŞ – 55 faiz, İspaniya – 15 faiz, Niderland – 6,7 faiz, İsveç – 6,3 faiz, Kanada – 3,4
faiz, Yaponiya – 3,4 faiz, dig
ər ölkələr – 10 faiz olmuşdur. Meksikaya xarici
investisiyaların axını 2008-ci ildə 2,7 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir və 2010-cu
ild
ə 39,4 milyard ABŞ dollarınadək artmışdır, kapitalın axınını əks etdirən vəsaitlərin
h
əcmi isə bu dövr ərzində 9 milyard ABŞ dollarından 31 milyard ABŞ dollarınadək
artmışdır. Meksikada 48 milyon iqtisadi fəal insan qeydə alınmışdır.
İşsizliyin orta illik səviyyəsi 5,4 faizdən artıq olmuşdur, 2,5 milyon nəfər isə
r
əsmi olaraq “işsiz” qeydiyyata alınmışdır. Lakin bu göstərici əhalinin məşğulluq
v
əziyyətini tam əks etdirmir, çünki qeyri-rəsmi iqtisadiyyatın iştirakçısı 12,5 milyon
n
əfərə çatmışdır.
2012-ci il
ə olan proqnoz göstəricilər (ÜDM-nin 3,6 faiz artımı,
investisiyaların həcminin 6,3 faiz artımı, inflyasiyanın 3,8 faizədək azalması, fərdi
istehlakın 3,9 faiz artması) Meksika iqtisadiyyatının sabit inkişafına şəraitin
4
mövcudluğunu göstərir. 2010-cu ildə ixrac 29,8 faiz artmış və 298,1 milyard ABŞ
dollarına çatmışdır, 2011-ci ildə isə onun həcmi 349,6 milyard ABŞ dolları təşkil
etmişdir, yəni 17,3 faiz artmışdır. Meksikanın ixracının əsas hissəsini (təxminən 82
faizini) emal s
ənayesi təşkil edir. Meksika ixracının strukturunda neft və neft
m
əhsullarının payı 14 faiz, kənd təsərrüfatı mənşəli məhsulların 2,9 faiz, dağlıq
hasilat s
ənayesinin 0,8 faiz təşkil edir. 2011-ci ildə ABŞ (78,5 faiz), həmçinin
Kanada, Çin, İspaniya, Braziliya, Kolumbiya, AlmaniyaMeksika məhsullarının əsas
alıcıları olmuşlar.
Etnik t
ərkibin 60 faizi metislərdən, 30 faizi hindulardan, 9 faizi ağ dərililərdən
ibar
ətdir, bundan başqa ölkədə ərəblər (təxminən 400 min nəfər), ABŞ-ın vətəndaşları
(350 min n
əfər), yaponlar (35 min nəfər), çinlilər (31 min nəfər) yaşayır.
Meksikanın Statistika və Coğrafiya Milli İnstitutunun məlumatına görə 2011-
ci ild
ə əhalinin hər nəfərinə gəlir14 574 ABŞ dolları səviyyəsində qeydə alınmışdır,
Meksika
Bankının məlumatına görə 2012-ci ilin may ayında illik inflyasiya 3,85 faiz
t
əşkil etmişdir.
Meksikanın əhalisinin sayı 113,7 milyon nəfərdən artıq təşkil edir (2011-ci
ilin iyul ayına olan vəziyyətə görə), 1980-ci ildə 69,9 milyon nəfər olmuşdur. Son
onillikl
ər ərzində əhalinin artımı dünyada ən yüksək olanlardan biridir, hər il orta
hesabla 3 faiz
artım müşahidə edilir.
Əhalinin sayı 2002-ci ildə 103,4 milyon, 2003-cü ildə 104,9 milyon, 2004-cü
ild
ə 105,0 milyon, 2005-ci ildə 106,2 milyon, 2006-cı ildə 107,4 milyon, 2007-ci ildə
108,7 milyon, 2008-ci ild
ə 110,0 milyon, 2009-cu ildə 111,2 milyon, 2010-cu ildə
112,5 milyon, 2011-ci ild
ə 113,7 milyon nəfər təşkil etmişdir.
ÜDM-
nin inkişaf templəri 2002-ci ildə 0,1 faiz, 2003-cü ildə 1,4 faiz, 2004-cü
ild
ə 4,0 faiz, 2005-ci ildə 3,2 faiz, 2006-cı ildə 5,2 faiz, 2007-ci ildə 3,2 faiz, 2008-ci
ild
ə 1,2 faiz, 2009-cu ildə -6,2 faiz, 2010-cu ildə 5,4 faiz, 2011-ci ildə 3,8 faiz təşkil
etmişdir.
Real ÜDM-nin h
əcmi 2002-ci ildə 705,5 milyard ABŞ dolları, 2003-cü ildə
700,2 milyard ABŞ dolları, 2004-cü ildə 759,6 milyard ABŞ dolları, 2005-ci ildə
848,5 milyard ABŞ dolları, 2006-cı ildə 951,7 milyard ABŞ dolları, 2007-ci ildə
10
35,2 milyard ABŞ dolları, 2008-ci ildə 1094,0 milyard ABŞ dolları, 2009-cu ildə
879,2 milyard ABŞ dolları, 2010-cu ildə 1034,3 milyard ABŞ dolları, 2011-ci ildə
1185,0 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir.
ÜDM-nin h
əcmi (AQP)üzrə 2002-ci ildə 1097,5 milyard ABŞ dolları, 2003-cü
ild
ə 1136,0 milyard ABŞ dolları, 2004-cü ildə 1231,8 milyard ABŞ dolları, 2005-ci
ild
ə 1297,5 milyard ABŞ dolları, 2006-cı ildə 1409,4 milyard ABŞ dolları, 2007-ci
ild
ə 1496,2 milyard ABŞ dolları, 2008-ci ildə 1547,6 milyard ABŞ dolları, 2009-cu
ild
ə 1467,6 milyard ABŞ dolları, 2010-cu ildə 1564,9 milyard ABŞ dolları, 2011-ci
ild
ə 1657,0 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir.
5
İşsizliyin səviyyəsi 2002-ci ildə 3,0 faiz, 2003-cü ildə 3,4 faiz, 2004-cü ildə 3,9
faiz, 2005-ci ild
ə 3,6 faiz, 2006-cı ildə 3,6 faiz, 2007-ci ildə 3,7 faiz, 2008-ci ildə 4,0
faiz, 2009-cu ild
ə 5,5 faiz, 2010-cu ildə 5,4 faiz, 2011-ci ildə 5,1 faiz təşkil etmişdir.
Ərazisi 1964,4 min km
2
,
əhalisi 113,7 milyon nəfərdir, 1km
2
-
ə 55 nəfər düşür.
ÜDM istehsalı 1657,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 14 574 ABŞ
dolları məhsul istehsal edilir. Ölkədə əsas bitkilər düyü, arpa, buğda, sorqo və
maisdir. Eyni zamanda meyv
ə və tərəvəz, əsasən banan, manqo, pomidor və apelsin
yetişdirilir. Kənd təsərrüfatında əhalinin 25 faizi məşğul olur. Ölkənin qızıl fondu
142 milyard ABŞ dolları təşkil edir, inflyasiya 3,8 faiz işsizlik səviyyəsi 5,4 faiz,
ÜDM artımı 5,4 faizdir.
6
Meksikanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), milyard ABŞ dolları,
2000 – 2010-
cu illər
İl
İstehlak xərcləri
Ümumi
investisiyalar
Xarici
ticarət
Ümumi daxili
məhsul (ÜDM)
Əhalinin istehlak
xərcləri
Hökumətin
xərcləri
Cəmi
2000
415
68
482
169
-11
637
2001
461
76
537
159
-14
682
2002
477
82
559
164
-12
711
2003
467
83
550
160
-10
700
2004
503
82
584
188
-14
759
2005
564
91
654
204
-12
846
2006
616
99
715
246
-12
949
2007
669
108
778
272
-17
1033
2008
706
117
823
295
-24
1092
2009
579
105
684
208
-12
879
2010
669
120
790
260
-15
1032
Meksikanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), 2000 – 2010-cu illər
İl
ÜDM, milyard
ABŞ dolları
Əhalinin hər
nəfərinə ÜDM,
ABŞ dolları
Dünya ÜDM-
dəpayı, %
ÜDM-nin
inkişaf
templəri,%
2000
637
6373
1.97
120.9
2001
682
6730
2.12
107.1
2002
711
6928
2.13
104.3
2003
700
6737
1.86
98.5
2004
759
7216
1.8
108.4
2005
846
7945
1.85
111.5
2006
949
8800
1.91
112.2
2007
1033
9458
1.85
108.9
2008
1092
9871
1.78
105.7
2009
879
7846
1.52
80.5
2010
1032
9099
1.64
117.4
7
Meksika və qonşu-ölkələrdə ümumi daxili məhsul (ÜDM),
milyard ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər
İl Meksika ABŞ Qvatemala Qonduras Kuba
Cəmi
2000
637
9899
17
7.2
31
10591.2
2001
682
10234
19
7.7
32
10974.7
2002
711
10590
21
7.9
34
11363.9
2003
700
11089
22
8.2
36
11855.2
2004
759
11798
24
8.9
38
12627.9
2005
846
12564
27
9.8
43
13489.8
2006
949
13315
30
11
53
14358
2007
1033
13962
34
12
59
15100
2008
1092
14219
39
14
61
15425
2009
879
13864
38
14
62
14857
2010
1032
14447
41
15
64
15599
Meksikada və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərə ÜDM,
ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər
İl Meksika ABŞ Qvatemala Qonduras Kuba
2000
6373
35041
1513
1158
2792
2001
6730
35840
1650
1213
2873
2002
6928
36711
1780
1220
3043
2003
6737
38068
1818
1241
3212
2004
7216
40121
1935
1320
3382
2005
7945
42329
2123
1425
3821
2006
8800
44448
2301
1567
4705
2007
9458
46188
2545
1676
5236
2008
9871
46621
2849
1917
5414
2009
7846
45059
2708
1879
5505
2010
9099
46546
2849
1973
5685
Uruqvayın kənd təsərrüfatı
Ərazisi 176,2 min km
2
, əhalisi 3,44 milyon nəfər, əhalinin sıxlığı 19,5
nəfərdir.
Uruqvay iqtisadiyyatın orta inkişaf səviyyəsilə sənaye-aqrar ölkəsidir. ÜDM
52,0
milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 15 117 ABŞ dolları düşür. Əmək
qabiliyyəti olan əhalinin 14 faizi kənd təsərrüfatında, 16 faizi sənayedə, 70 faizi
xidmət sferasında məşğuldur. ÜDM-un 9 faizini kənd təsərrüfatı, 30 faizini sənaye,
61 faizini
xidmət sferası təşkil edir. Uruqvay üçün urbanizasiyanın yüksək
səviyyəsi xarakterikdir, 1998-ci ildə əhalinin yalnız 9 faizi kənd yerlərində
yaşayırdı, 91 faizi isə şəhərlərdə.
Ölkənin iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı istehsalı və onun
məhsullarının sənaye emalı təşkil edir. Kənd təsərrüfatı ixrac məhsullarının əsas
mənbəyidir (toxuma malları, mal əti, dəri, balıq, düyü) və ixracın təxminən 40
faizini təmin edir. Uruqvayın təbii şəraiti kənd təsərrüfatı üçün çox əlverişlidir.
Əhalinin hər nəfərinə 5 hektar münbit torpaq düşür, bu da dünya səviyyəsindən 6
dəfə artıqdır. Ərazinin demək olar ki, 3/4 hissəsini çəmənliklər və otlaqlar, 10
faizini əkin sahələri təşkil edir. Kənd təsərrüfatının əsas sahəsi heyvandarlıqdır,
iribuynuzlu mal-
qaranın ətli cinslərinin və yunlu qoyunların yetişdirilməsidir.
İstehsal edilən əsas kənd təsərrüfatı bitkiləri düyü, buğda və arpadır.
Uruqvayın kənd təsərrüfatında çoxlu sayda kənd təsərrüfatı işçiləri
mövcuddur: 292 min nəfərdən 100 min nəfəri kənd təsərrüfatında məşğuldur.
Kənd təsərrüfatında kooperativlərin əhəmiyyəti çox böyükdür. Onlar
kooperativ federasiya
larında birləşərək əhəmiyyətli kənd təsərrüfatı məhsullarını
istehsal edirlər. Heyvandarlıq kooperativləri də mövcuddur, onlara kiçik, hətta
bəzən iri maldarlar mal-qaranın satışında daha sərfəli şərtlərə nail olmaq məqsədilə
birləşirlər. Lakin kiçik və orta istehsalçılardan ibarət və təkcə məhsulun satışı
məqsədilə deyil, həm də istehsalın yaxşılaşdırması üçün birləşən kooperativlər də
mövcuddur. Bu kooperativlər aqrar islahatlar uğrunda mübarizədə fəal qüvvəni
təşkil edirlər.
Buğda, yulaf, qarğıdalı, kətan, günəbaxan, düyü, şəkər çuğunduru Uruqvay
əkinçiliyinin əsas bitkiləridir. Ərzaq bitkilərinin istehsalı daxili bazarın tələbatlarını
tam ödəmir. Bir sıra qida məhsullarını (buğda, şəkər, kartof, paxla) Uruqvay xarici
ölkələrdən idxal etmək məcburiyyətindədir.
2011-
ci ildə kənd təsərrüfatı ölkənin ÜDM-nin 11 faizini təşkil etmişdir və
hələ də əsas valyuta mənbəyidir. Uruqvay kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracçıları
Kerns Qrupunun üzvüdür.
Kənd təsərrüfatı Uruqvayın ən prioritet istiqamətlərindən biridir.
Baxmayaraq ki, heyvandarlıqda və əkinçilikdə əhalinin çox böyük olmayan hissəsi
məşğuldur, bu sahələrin məhsulları son bir neçə onilliklər ərzində ölkənin ÜDM-da
əsas payını təşkil edir.
Demək olar ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının 40 faizi ixrac edilir, qalan
hissəsi daxili istehlak üçün istifadə edilir. Həmçinin xeyli qüvvə və insan resursları
bu məhsulların emalı ilə məşğuldur.
2
Ötən əsrin 30-cu illərində kənd təsərrüfatında əsl durğunluq müşahidə
edilirdi. Dövlətin sərəncamında mal-qaranın otarılmasına yararlı ərazilər mövcud
idi, lakin onlar
az effektiv istifadə edilirdi. Yalnız 60 ildən sonra 90-cı illərin
əvvəllərində emalın mexanikləşdirilmiş üsulları tətbiq edilməyə başlamışdır və bu
da
istehsalın inkişafına səbəb olmuşdur. Praktiki olaraq, qısa bir zamanda ixraca
gedən ət məhsularının və yunun həcmi artmışdır. Uruqvayın ərazisinin demək olar
ki, 25 faizi cəmənlər və otlaqlar kimi istifadə edilir. Burada yerləşən bütün
torpaqları şərti olaraq iki kateqoriyaya bölmək olar: dənli bitkilərin becərilməsi və
iribuynuzlu mal-
qaranın və qoyunların bəslənməsi.
Hal-
hazırda Uruqvay dünyada sənaye-aqrar ölkəsi kimi tanınır, burada daha
çox heyvandarlıq sahəsi inkişaf etmişdir və onun məhsulları ixrac edilir.
Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanlar iribuynuzlu mal-qaranın (ətlik) və
qoyunların (keyfiyyətli yunun əldə edilməsi üçün) yetişdirilməsinə daha qox diqqət
yetirirlər. Uruqvayda bu heyvanların otarılması üçün bütün şərait mövcuddur,
xüsusilə də otarılma üçün ilboyu yaşıl otlaqlar.
Kənd təsərrüfatı bitkilərindən burada daha çox buğda, düyü, qarğıdalı, yem
otlarının bəzi sortları yetişdirilir. Bundan başqa burada sitrus bitkilərinin yaxşı
məhsulları yığılır, şərabçılıq üçün üzüm yetişdirirlər.
Uruqvaydan
toxuculuq məmulatları, ət, qoyun yunu, dəri, düyü, süd
məhsulları ixrac edilir.
Ərazisi 176,2 min km
2
, əhalisi 3,44 milyon nəfərdir, 1 km
2
-
ə 19,5 nəfər
düşür. Əhalinin 92,6 faizi şəhərlərdə yaşayır. Uruqvay sənaye-aqrar ölkədir.
ÜDM 52,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 15 117 ABŞ dolları düşür.
Əmək qabiliyyətli əhalinin 14 faizi kənd təsərrüfatında, 16 faizi sənayedə, 70
faizi xidmət sahəsində çalışır. ÜDM-də kənd təsərrüfatı 9 faiz, sənaye 30 faiz,
xidmət sahəsi 61 faiz təşkil edir. Hər nəfərə 5 hektar məhsuldar torpaq düşür
(dünya üzrə 6 dəfə çox). Ərazinin 3/4 hissəsi çəmən və otlaqlardan ibarətdir.
Dostları ilə paylaş: |