Argentinanın kənd təsərrüfatı
Ərazisi 2800,0 min km
2
, əhalisi 41,8 milyon nəfərdir. ÜDM 709,7 milyard
ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 16 979 ABŞ dolları düşür.
Argentina materikd
ə və adalarda meridional istiqamətdə uzanmış dövlətdir.
Relyefdə qərb sərhədi boyunca uzanan (Akonkaqua dağının yüksək nöqtəsi, 6960
m) yüksək dağlar (And sisteminin sahəsi) və şərq sərhədi düzənliklərlə
(Pataqoniya yaylası, Laplat düzənliyi və Qran-Çako düzənliyi) seçilir. Ərazisinin
geniş sahəsi və relyefin müxtəlifliyi sayəsində Argentina landşaftların geniş spektri
i
lə seçilir. İqlimi şimalda tropikdən cənubda mülayimə qədər dəyişir. Paytaxtı
Buenos –
Ayres (11,59 milyon nəfər), dövlət quruluşu – federativ respublika,
dövlətin başçısı – prezident, qanunverici orqan – iki palatalı Milli konqres (Senat
və deputatlar Palatası), inzibati-ərazi bölgüsü – 23 əyalət və 1 federal dairə, rəsmi
dili – ispan dilidir, pul vahidi pesodur.
Argent
ina iqtisadiyyatın orta səviyyəli inkişafı ilə sənaye-aqrar ölkəsidir.
ÜDM-in12
faizini kənd təsərrüfatı, 35,8 faizini sənaye, 53,7 faizini xidmət sahəsi
təşkil edir.
Bitkiçili
kdə əsas bitkisi buğdadır. Burada müxtəlif yem bitkiləri, Paraqvay
çayı, günəbaxan, zeytun istehsal edirlər. Bağçılıq, tərəvəzçilik və üzümçülük
inkişaf etmişdir. Argentina inkişaf etmiş heyvandarlıq ölkəsidir. İribuynuzlu mal-
qaranın və qoyunların sayı daha çoxdur, bundan əlavə burada at və toyuq
yetişdirirlər. Argentina balın və arıçılığın digər məhsullarının istehsalına görə
aparıcı yerlərdən birindədir. İxracın yarıdan çox hissəsini kənd təsərrüfatı
məhsulları təşkil edir, ilk növbədə ət, taxıl və un. Əsas xarici ticarət partnyorları
Braziliya, Aİ ölkələri və ABŞ-dır.
Argentina Latın Amerikası ölkələri arasında daha çox inkişaf etmiş
ölkələrdən biridir. Kənd təsərrüfatının inkişafı kənd təsərrüfatı maşınqayırmasının
genişləndirilməsinə şərait yaratmışdır. Kənd təsərrüfatı demək olar ki, ərzaq və
sənaye xammalında olan bütün daxili tələbatları təmin edir. Təsərrüfatın əsas
sa
həsi ət sənayesi müəssisələridir, həmçinin unüyüdən, şərabçılıq və konserv
sahələri də inkişaf etmişdir. Dənli bitkilərin, mal ətinin, yunun, üzümün
istehsalının həcminə görə Latın Amerikasında birinci yeri tutur. Ölkə dünya
bazarına bir çox ərzaqların və kənd təsərrüfatı xammalının ən iri ixracçısı kimi
qalır. Son illər Argentinanın kənd təsərrüfatı durğunluq dövrünü yaşayır, bu da
xeyli dərəcədə əkinçilikdə və torpaq istifadəsində arxaik sistemin qorunub
saxlanmasıdır. Ölkəninəsas kənd təsərrüfatı rayonu Pamp adlandırılan çöllüklər
zonasıdır. Məhz burada dənli bitkilərin , zeytunun və heyvandarlıq məhsullarının,
xeyli hissəsi ixraca yönəldilən əmtəə istehsalında ixtisaslaşan, dünyada ən iri aqrar-
sənaye komplekslərindən biri yaranmışdır. İxracın əsas mal mövqeləri taxıl, ət,
yun, şərab, meyvə, emal sənayesinin məhsullarından,idxalın əsas mal mövqeləri
maşınlar, avadanlıq, yanacaq və enerji stansiyaları üçün avadanlıqdan ibarətdir.
Ölkənin iqlim şəraiti onun inkişafının istiqamətlərini müəyyən edir.
A
rgentinanın müasir kənd təsərrüfatı ənənəvi olaraq ölkənin iqtisadiyyatında
aparıcı mövqe tutur. Onun payına ÜDM-nin 12 faizi düşür. Təxminən 140 milyon
hektar ərazi kənd təsərrüfatı təyinatlıdır, lakin onun 1/5 hissəsi becərilir, qalan
2
hissəsi heyvanların otarılması üçün istifadə edilir. Ölkə əhalisinin ərzaq
məhsullarına olan tələbatını təmin edir və bununla yanaşı ərzaq məhsullarının iri
ixracçısıdır. Daha fəal dənli və yağlı bitkilər istehsal edilir, onlar ölkənin icracının
əsasını təşkil edir. Son on ildə Argentina soyanın istehsalına və ixracına görə
dünya liderlərinin ilk üçlüyünə daxildir. Gen mühəndisliyi sayəsində soya bol
məhsul verir. Argentinanın kənd təsərrüfatı dənli bitkilərin becərilməsinə böyük
diqqət yetirir, onların çox hissəsi ixrac edilir. Əkin sahələrinin böyük hissəsində
buğda becərilir. Buğda əsasən Pampda becərilir. Daha az sahələri arpa, çovdar və
yulaf
kimi bitkilər təşkil edir. Qida və yem qarğıdalısının ənənəvi sortları ölkənin
bütün ərazisində uğurla istehsal edilir. İxracda dənlilərdən sonra ikinci yeri kətan
və günəbaxan kimi yağlı bitkilər təşkil edir. Hal-hazırda Argentina texniki
bitkilərin dünya ixracçılarının arasında lider mövqeyini saxlayır.
Argentinanın heyvandarlığına təbii şəraitin sayəsində ən gözəl otlaqlar
məxsusdur. İribuynuzlu mal-qaranın ətlik cinslərini yetişdirən əsas rayon Pamp
hesab edilir, bura
öz çəmənləri və yemlik otların əkinlərilə məşhurdur. Geniş
inkişaf etmiş heyvandarlıqla yanaşı emal sahələrini yüksək xammalla təchiz edir.
Ət heyvandarlığından fərqli olaraq süd heyvandarlığı ölkənin iki əyalətində inkişaf
etmişdir – Buenos-Ayres və Santa-Fedə.
Qoyunçuluq Argentinanın ən iri istiqamətlərindən biridir. Qoyunların
yet
işdirilməsilə ölkənin hər yerində məşğul olurlar, lakin o daha çox Pataqoniyada
və Pampada inkişaf etmişdir. Yunun istehsalı həcminə görə Argentina dünyada
Avstraliya və Yeni Zelandiyadan sonra üçüncü yerdədir.
Argentina Latın Amerika ölkələri arasında kənd təsərrüfatının nisbətən
yüksək səviyyəsilə, kənd təsərrüfatı istehsalının müxtəlif strukturu ilə və onun
ÜDM-in
dəyərində xüsusi çəkisilə (12 faiz) seçilir.
Eyni torpaqlarda eyni bitkilərin uzun müddət becərilməsi torpaqların
məhsuldarlığının aşağı düşməsinə, otlaqların zəifləməsinə və eroziyanın artmasına
gətirib çıxarmışdır, bu da torpaq üçün ən ağır haldır. Argentinanın bəzi
rayonlarında eroziya o qədər yayılmışdır ki, artıq torpaqların bir hissəsi kənd
təsərrüfatı dövriyyəsindən çıxarılmışdır. Belə hadisələr bu yerlərdən kənd
təsərrüfatı əhalisinin kütləvi axınına səbəb olur. Ölkənin kənd təsərrüfatının əsas
xarakteristikası taxılın və ətin əmtəə istehsalında ixtisaslaşmadır. Bu həm xarici
bazarın, həm də bu sahələrin inkişafı üçün zəmin yaratmış təbii mühitin təsiri
altında əmələ gəlmişdir. Ölkənin kənd təsərrüfatında aparıcı rolu heyvandarlıq
oynayır. Onun əsas sahəsi əsasən ət istiqamətli iribuynuzlu mal-qaranın
yetişdirilməsidir. Argentina iribuynuzlu mal-qaranın sayına görə dünyada birinci
yerlərdən birindədir. İribuynuzlu mal-qaranın yetişdirilməsinin əsas rayonu
Pamp
dır. Pampın təbii otlaqları burada onun üçün yaxşı yem bazası yaradır.
Yumşaq və rütubətli iqlim sayəsindəburanın otlaqları qida maddələrinin yüksək
tərkibilə seçilir. Həmçinin bu rayonda yemlik otların əsas əkinləri cəmləşmiş və
onların ən əsası qarayoncadır.
Argentinanın kənd təsərrüfatında əməyin səmərəliliyi aşağıdır, xüsusilə də
süd istehsalında. Buna görə də burada süd heyvandarlığı böyük rol oynamır.
3
Buenos–
Ayresin ətrafında və Santa-Fe əyalətinin süd heyvandarlığının bir neçə
zonası yaranmışdır, çünki burada yaxşı və şirəli yemlər bitir.
Argentinanın kənd təsərrüfatı bitkiçilikdə də əhəmiyyətli rol oynayır. Burada
əsas yeri dənli və yağlı bitkilər kimi ixrac üçün istehsal edilən ənənəvi bitkilər
tutur. Dənli bitkilərdən əsas yeri buğdatutur, baxmayaraq ki, onun ixracına görə
Argentina ABŞ, Kanada, Avstraliya və Fransadan geridə qalır. Buğda əsasən
Pamp
da istehsal edilir, onun xaricində isə ona nadir hallarda rast gəlinir. İspanların
ölkəyə gətirdiyi buğdadan fərqli olaraq, qarğıdalı yerli bitkidir və o burada praktiki
olaraq hər yerdə yetişdirilir. Argentinanın kənd təsərrüfatı qarğıdalını həm ərzaq
qar
ğıdalısı kimi, həm də yemlik qarğıdalı kimi yetişdirir. Yulaf, arpa və çovdar
kimi digər dənli bitkilərin becərilməsi ölkədə həmçinin böyük əhəmiyyətə
malikdir. Bütün bunların sayəsində Argentina yem taxılının ən iri idxalçısıdır.
Dənli bitkilərdən sonra məhsulun dəyərinə görə ikinci yerdə texniki bitkilərdir. Bu
bitkilərin arasında günəbaxan və kətan kimi yağlı bitkilər fərqlənir. Bu bitkilərin
ixracına görə Argentina dünyada ən qabaqcıl yerlərdən birindədir.
Qida məhsullarının istehsalı ənənəvi olaraq iqtisadiyyatın əsas sahələrindən
biridir (ÜDM-in 8 –
9 faizi), onun nisbətən yüksək səviyyəsilə Argentina Latın
Amerika
sı ölkələrinin arasında seçilir.
Argentina soyanın istehsalına və ixracına görə Cənubi Amerikada ikinci və
dünyada üçüncü yerdədir. Praktiki olaraq istehsal edilən soyanın 100 faizi transgen
mənşəlidir. Bundan başqa, soya əkinləri üçün meşələrin qırılması ölkənin
şimalında meşəsizləşməyə gətirib çıxarmışdır. Ölkənin kənd təsərrüfatında
heyvandarlıq aparıcı rol oynayır. Ət sənayesini xammalla təchiz edən maldarlıq
xüsusilə əhəmiyyətli sektordur. 2010-cu ildə 48 milyon mal-qara mövcud idi
(dünyada birinci yerlərdən biri), lakin son illər soyanın becərilməsi bu sahəni bir
qədər azqiymətli torpaqlara keçirməyə məcbur olmuşdur.
2009-
cu ildə süd istehsalı 10,1 milyon ton təşkil etmişdir və artmağa davam
edir, bununla yanşı südün 20 faizi ixrac edilir. Lakin südçülük heyvandarları torpaq
uğrunda kənd təsərrüfatı bitkilərinin istehsalçıları ilə rəqabət aparmaq
məcburiyyətindədir. Emal edilmiş südün təxminən 45 faizi pendir istehsalına gedir.
Mal əti əhalinin qidalanması rasionunadaxildir. 2011-ci ildə 2,5 milyon ton
ət istehsal edilmişdir (kəsilmiş çəkidə). Bununla yanaşı tərəvəzlərin və meyvələrin
istehsalının böyük əhəmiyyəti var, onlar ixracın 3 faizini təşkil edir. Pataqoniyanın
kənd rayonlarında alma və armud istehsalı üzrə əhəmiyyətli mərkəzlər yerləşir,
şimal-şərq regionlarında şəkər çuğunduru, sitrus bitkiləri və tütün, şərqdə
heyvandarlıq inkişaf etdirilir.
Ölkə əhalisi ərzaq məhsullarının istehlakına görə regionun digər ölkələrini,
ətin istehlakına görə isə inkişaf etmiş ölkələriüstələyir. Argentina ənənəvi olaraq
taxıl və unun dünya istehsalçıları və ixracçılarının arasında aparıcı ölkələrdən
biridir, lakin qonşu Braziliyada ixracın ən iri bazarındakı dəyişikliklərdən asılıdır.
Buğda üzrə əkin sahələri 4,2 – 6,8 milyon hektar təşkil edir. Məhsuldarlıq
2,1 – 2,9 ton/ha-
dır. Buğdaistehsalı 9,5 – 16,3 milyon ton arasında dəyişir,ixracı
4
4,3 – 11,8 milyon ton,ö
lkədaxili istehlakı isə 4,9 – 5,5 milyon tondur. Keçici
ehtiyatlar 0,3 –
1,5 milyon ton təşkil edir.
Kənd təsərrüfatı istehsalında qarğıdalının xüsusi əhəmiyyəti var. Əkin
sahələri qarğıdalı üzrə 2,4 – 3,3 milyon hektar təşkil edir. Qarğıdalının hektardan
m
əhsuldarlığı 5,5 – 8,0 ton,istehsalı 14, - 22,5 milyon ton, bunlardan 9,0 – 15,3
milyon ton ixrac edilir. Ölkədaxili istehlak isə 4,1 – 7,5 milyon ton,keçici
ehtiyatlar 0,2 –
1,7 milyon ton təşkil edir. İdxalı isə cox azdır.
Argentinanın bitkiçiliyində əhəmiyyətli yeri bağçılıq, tərəvəzçilik və
üzümçülü
k tutur. Üzümün yığımına görə o dünya miqyasında seçilir, üzümlüklər
əsasən Andda dağətəyi quru subtropik rayonlardadır. Argentinanın iqlim şəraiti
müxtəlif bağçılığın,çayarasında və ölkənin qərbindəsubtropik bitkilərin, həm də
cənubi Pampda və şimali Pataqoniyada meyvələrininkişafı üçün əlverişlidir.
Tərəvəzçilik iri şəhərlərin ətrafında və ilk növbədə Buenos-Ayres yaxınlığında
təbii təsərrüfatlardan və ayrı-ayrı tərəvəz növlərinin yetişdirilməsi üzrə onlar üçün
daha əlverişli şəraiti olan rayonlardaixtisaslaşdırılmış təsərrüfatlaryaradılmışdır.
Argentinanın əhalisi 2002-ci ildə 37,8 milyon nəfər, 2003-cü ildə 38,7
milyon nəfər, 2004-cü ildə 39,1 milyon nəfər, 2005-ci ildə 39,5 milyon nəfər,
2006-
cı ildə 39,9 milyon nəfər, 2007-ci ildə 40,3 milyon nəfər, 2008-ci ildə 40,7
milyon nəfər, 2009-cu ildə 40,9 milyon nəfər, 2010-cu ildə 41,3 milyon nəfər,
2011-
ci ildə 41,8 milyon nəfər təşkil etmişdir.
ÜDM-
nin artım templəri 2002-ci ildə -10,9 faiz, 2003-cu ildə 9,0 faiz, 2004-
cü ildə 8,9 faiz, 2005-ci ildə 9,2 faiz, 2006-cı ildə 8,5 faiz, 2007-ci ildə 8,6 faiz,
2008-
ci ildə 6,8 faiz, 2009-cu ildə 0,8 faiz, 2010-cu ildə 9,2 faiz, 2011-ci ildə 8,0
faiz təşkil etmişdir.
Real ÜDM-
in həcmi 2002-ci ildə 102,7 milyard ABŞ dolları, 2003-cü ildə
129,5 milyard ABŞ dolları, 2004-cü ildə 153,0 milyard ABŞ dolları, 2005-ci ildə
183,0 milyard ABŞ dolları, 2006-cı ildə 214,0 milyard ABŞ dolları, 2007-ci ildə
262,1 mi
lyard ABŞ dolları, 2008-ci ildə 328,1 milyard ABŞ dolları, 2009-cu ildə
310,4 milyard ABŞ dolları, 2010-cu ildə 370,0 milyard ABŞ dolları, 2011-ci ildə
709,7
milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir.
İşsizliyin səviyyəsi 2002-ci ildə 22,5 faiz, 2003-cü ildə 17,5 faiz, 2004-cü
ildə 13,6 faiz, 2005-ci ildə 11,6 faiz, 2006-cı ildə 10,2 faiz, 2007-ci ildə 8,5 faiz,
2008-
ci ildə 7,9 faiz, 2009-cu ildə 8,7 faiz, 2010-cu ildə 7,8 faiz, 2011-ci ildə 7,2
faiz olmuşdur.
Ərazisi 2,8 milyon km
2
, əhalisi 41,8 milyon nəfərdir. ÜDM 709,7 milyard
ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 16 979 ABŞ dolları düşür. ÜDM-də kənd
təsərrüfatının payı 12 faizdir. Ölkə 48,0 milyon baş mal-qara mövcuddur. Süd
istehsalı 14,0 milyon ton, ət istehsalı 2,5 milyon ton, buğda istehsalı 16,3 milyon
ton, qarğıdalı istehsalı 3,3 milyon ton təşkil edir, ÜDM-in artım tempi 2010-cu
ildə 8,0 faiz olmuşdur. Soya bitkisinin istehsal və ixracına görə dünyada üçüncü
yeri, yağlı bitkilərin istehsalına görə dünyada ən qabaqcıl yerlərdən birini tutur.
5
Argentinanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), 2000 – 2010-cu illər
İl
ÜDM, milyard
ABŞ dolları
Əhalinin hər nəfərinə
ÜDM, ABŞ dolları
Dünya ÜDM-
d
ə payı, %
ÜDM-
nin artım
templəri,%
2000
284
7690
0.88
100
2001
269
7211
0.84
94.7
2002
102
2709
0.31
37.9
2003
130
3421
0.35
127.5
2004
153
3991
0.36
117.7
2005
183
4731
0.4
119.6
2006
214
5484
0.43
116.9
2007
262
6655
0.47
122.4
2008
328
8259
0.54
125.2
2009
309
7713
0.53
94.2
2010
370
9156
0.59
119.7
Argentinanınkəndtəsərrüfatınınəlavədəyəri, 2000 – 2010-cu illər
İl
Kənd
təsərrüfatı,
milyard ABŞ
dolları
Dünya kənd
təsərrüfatında
payı, %
Əlavə dəyərdə
kənd
təsərrüfatının
payı, %
Əhalinin hər
nəfərinə kənd
təsərrüfatı,
ABŞ dolları
Kənd
təsərrüfatının
artım templəri,
%
2000
13
1.16
4.9
352
100
2001
12
1.08
4.7
322
92.3
2002
10
0.87
10.3
266
83.3
2003
13
1.01
10.7
342
130
2004
15
1.02
10.6
391
115.4
2005
16
1.05
9.4
414
106.7
2006
17
1.04
8.6
436
106.3
2007
23
1.17
9.5
584
135.3
2008
30
1.32
10
755
130.4
2009
21
0.95
7.4
524
70
2010
34
1.32
10
841
161.9
6
Argentinanın və qonşu-ölkələrin kənd təsərrüfatının əlavə dəyəri,
milyard ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər
İl Argentina Çili Braziliya Boliviya Paraqvay Uruqvay Cəmi
2000
13
4.2
31
1.1
1.2
1.4
51.9
2001
12
3.3
28
1.1
1
1.2
46.6
2002
10
3.5
29
1
0.88
1
45.38
2003
13
3.6
35
1.1
1.1
1.2
55
2004
15
4.1
39
1.2
1.5
1.5
62.3
2005
16
5
43
1.1
1.6
1.5
68.2
2006
17
5.6
51
1.3
1.9
1.6
78.4
2007
23
5.9
65
1.3
2.7
2.1
100
2008
30
5.7
83
1.7
4
2.9
127.3
2009
21
5.5
84
1.9
2.8
2.6
117.8
2010
34
6.3
103
2
3.9
3.3
152.5
Argentinada və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə kənd təsərrüfatı,
ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər
İl
Argentina
Çili
Braziliya Boliviya Paraqvay Uruqvay
2000
352
272
178
132
225
422
2001
322
211
158
130
183
361
2002
266
222
162
116
158
301
2003
342
226
193
125
194
361
2004
391
254
212
134
259
452
2005
414
307
231
120
271
451
2006
436
340
271
140
316
481
2007
584
355
342
137
441
629
2008
755
339
433
177
642
867
2009
524
324
435
194
442
775
2010
841
368
528
201
604
980
Argentinanın və qonşu-ölkələrin kənd təsərrüfatının
artım templərinin dinamikası, %, 2000 – 2010-cu illər
İl Argentina Çili Braziliya Boliviya Paraqvay Uruqvay
2000
100
102.4
110.7
100
92.3
100
2001
92.3
78.6
90.3
100
83.3
85.7
2002
83.3
106.1
103.6
90.9
88
83.3
2003
130
102.9
120.7
110
125
120
2004
115.4
113.9
111.4
109.1
136.4
125
2005
106.7
122
110.3
91.7
106.7
100
2006
106.3
112
118.6
118.2
118.8
106.7
2007
135.3
105.4
127.5
100
142.1
131.3
2008
130.4
96.6
127.7
130.8
148.1
138.1
2009
70
96.5
101.2
111.8
70
89.7
2010
161.9
114.5
122.6
105.3
139.3
126.9
7
Argentinada və lider-ölkələrdə əhalinin hər nəfərinə
kənd təsərrüfatı, ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər
İl Argentina Çin Hindistan ABŞ İndoneziya Braziliya
2000
352
143
96
340
122
178
2001
322
149
97
347
116
158
2002
266
156
90
326
137
162
2003
342
162
104
398
162
193
2004
391
199
112
486
165
212
2005
414
210
128
428
167
231
2006
436
230
139
411
204
271
2007
584
285
174
486
254
342
2008
755
365
181
534
315
433
2009
524
387
188
445
350
435
2010
841
447
247
496
454
528
Dostları ilə paylaş: |