Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ərazisi 9,4 milyon km 2 , əhalisi 310,0 milyon nəfərdir. ÜDM 15040,0
|
Amerika Birl əşmiş Ştatlarının kənd təsərrüfatı Ərazisi 9,4 milyon km 2 ,
2 - ə 31 nəfər düşür. Ümumi daxili məhsul istehsalı 15040,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər n əfərə 48 517 ABŞ dolları məhsul istehsal edilir. Birl əşmiş Ştatların hökumətinin kənd təsərrüfatı siyasəti bütöv bir qanunvericilik aktları sistemi ilə müəyyən edilir. Hər dörd ildən bir Konqres müzakir
ə edərək əsas “Fermerlik haqqında Qanun”u qəbul edir. Buna əlavə olaraq, k ənd təsərrüfatının bir çox aspektləri, digər fəaliyyət sahələrini idarə edən qanunvericilik aktlarının əlavə nəticələri kimi formalaşır. Məsələn, Vergi haqqında qanunlar bu v ə ya digər kənd təsərrüfatı sahələrinə fərdi vəsaitin cəlb edilməsinə şərait yaradır.
ABŞ-da kənd təsərrüfatı məhsulların qiymətləri tez-tez dəyişir. Bu aşağı düşmənin əsas səbəbi məhsulların həddindən artıq istehsal olunmasıdır. Buna əsaslanaraq, hökumət fermerləri şumlanmış torpaq sahələrini məhdudlaşdırmağa h əvəsləndirir. Bu yanaşma, öz torpaqlarının bir hissəsini müvəqqəti olaraq şumlamasının dayandırılmasına razılaşan fermerlər üçün xüsusi subsidiyalar n əzərdə tutan Yeni İstiqamətin əsas qanunvericilik aktlarından biri olan, Kənd T əsərrüfatı İstehsalının Tənzim Edilməsi haqqında Qanununun 1993-cü ildə qəbul edilm əsi ilə daxil edilmişdir. Hökum ət subsidiyalar vasitəsilə müəyyən əsas məhsulların sabit qiymətlərini t əmin edir. Belə sistemin işləməsinə bir misal: Konqres, məsələn, məhsulun qiym ətini təxmini qeyd etməkdən ötrü bir buşel (1 buşel – 35,2 litr) qarğıdalıya 2.55 dollar qiym ət müəyyənləşdirir. Əkinin məhdudlaşdırılmasına razılıq verən qarğıdalı istehsalçıları hökumətə icarəyə verilmiş bir buşel dənə görə, 2.55 dollar borc ala bil ər. Onlar praktiki olaraq öz məhsulunu alınmış borc yerinə hökumətə girov qoyurlar. Əgər qarğıdalı qiymətdə 2.55 dollardan yüksək olarsa, fermerlər öz m əhsulunu geri istəyə bilər və azad bazarda sataraq borcu qaytara bilər. Borcun m əbləğindən artıq ödənilən vəsait fermerə qalır. Əgər qarğıdalıya qiymət 2.55 dollardan aşağı olarsa, fermerlər alınmış borca görə ödəmədən imtina edə bilərlər, bu halda heç bir c ərimə tətbiq olunmur. Hökumət yalnız qarğıdalı məhsulunu öz mülkiyy
ətinə çevirir və məhsulu ya saxlayır ya da zərərinə satır. Qiymətlərin sabitliyi üçün öd ənilən subsidiya məbləğlərinin yuxarı həddinin hüdudu yoxdur. Fermerl
ərin gəlirlərinin artırılmasına birbaşa müdaxilə edilmə forması olan kompensasiya öd ənişləri, borcun sabitləşdirilən qiymətlərindən daha əhəmiyyətli rol oynayır. Konqres müxtəlif bitkilərə “planlı qiymətlər” müəyyənləşdirir. Yenə d ə, güzəştlərin alınması üçün fermerlər öz torpaqlarının bir hissəsini istifadədən çıxarmalıdı. Əgər fermerlərin məhsula görə aldıqları bazar qiyməti planl
aşdırılandan aşağı olarsa, fərqi hökumət ödəyir. Kompensasiya ödənişləri bir il üçün 50 000 dollarla m əhdudlaşdırılır. Qiym
ətlərin və kompensasiya ödənişlərinin dərəcəsinin təminatı siyasəti yalnız dənlilər, ət-süd məhsulları və pambıq kimi əsas məhsullara şamil edilir. Qalan bir çox m əhsullar dövlət subsidiyasına aid edilmir. Borcun v ə kreditlərin alınmasını fermerlər həmişə öz fəaliyyətlərinin əsas problemi hesab edirdil ər. Bu gün fermerlərin fərdi, kooperativ və dövlətin maliyyə 2
m ənbələrindən kreditləşmə şəbəkəsinə çıxışları var. Bu şəbəkənin əsas tərkib hiss
əsi fermerlərin kreditləşdirilməsi üzrə üç bank qrupundan ibarət Federal sistemidir. Bank qruplarından hər birinə spesifik funksiyalar verilmişdir: daşınmaz əmlakın əldə edilməsinin kreditləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı avadanlığının alınmasının və ailə fondunun kreditləşdirilməsi və kooperativlərin kreditl əşdirilməsi. Ölkə 12 zonaya bölünmüşdür, onların hər birində, yuxarıda qeyd edil ən fəaliyyət sferaların kreditləşdirilməsi üçün federal bank fəaliyyət göst ərir. Fermerlər üçün kredit mənbələrindən biri də Yerli Fermaların İşləri üzrə İdarədir, özlüyündə əgər müraciət etmək üçün yer qalmayıbsa bu bir “kredit sığınacağıdır”. Bir sıra federal proqramlar torpaqların konservasiyasının stimullaşdırılması üçün n
əzərdə tutulmuşdur. Belə proqramların birinin çərçivəsində, məsələn, torpağın eroziyaya uğraması təhlükəsinin azaldılması üçün istifadə edilməyən torpaqlar ın otlar və paxlalılar ilə birlikdə əkilməsi zamanı xərclərin bir hissəsini hökum ət ödəyir. B ənd və irriqasiya kanallarının federal sistemi 16 qərb ştatın fermerlərinə subsidiya qiym ətləri ilə su təchizatını təmin edir. Subsidiyalı suvarılma pambığın ölk ədə ümumi məhsulunun 18 faizinin, arpanın 14 faizinin, düyünün 12 faizinin və buğdanın 3 faizinin becəriməsinə imkan verir. K ənd təsərrüfatı üzrə geniş hökumət proqramları illər ərzində fermerlərə d əstəyin möhkəm əsasını yaratmışdır. Kənd təsərrüfatı ştatlarını təmsil edən konqresmenl ər və senatorlar, mütəmadi olaraq, fermerlərin müxtəlif maraqlarının öd ənilməsinə yönəldilmiş proqramların Senat tərəfindən bəyənilməsinə nail olurlar. Lakin, bu proqramlar b əzən tənqidlərə də məruz qalırlar. Qismən də ona gör ə ki, onların opponentlərinin iddialarına görə, müxtəlif proqramlar tez-tez bir biri il ə ziddiyyət təşkil edir. Məsələn, hökumət bəzi fermerlərə torpaqların bir hiss əsini istehsalatdan çıxarılmasına ödəniş edirlər və eyni zamanda başqa torpaqların şumlanmasına və becərilməsinə vergi güzəştləri təqdim edirlər. Orta Q
ərbin bəzi rayonlarında şosse boyu plakatlar səyyahlara xatırladırlar ki, “Bir fermer 75 insanı doydurur”. Təbiətin səxavətliyinin, texnikanın, gübrələrin v ə kimyəvi preparatların bacarıqlı istifadəsi, Amerika fermerinə bol və ucuz m əhsulun istehsalında faydası böyükdür. Soya paxlalılarının və qarğıdalının dünya istehsalının yarısı, pambığın, buğdanın, tütünün və bitki yağlarının isə 10-25 faizi is ə ABŞ-ın payına düşür. ABŞ-ın kənd təsərrüfatı bütün parametrlər üzrə özü böyük bir biznesdir. H ətta xüsusi bir termin də yaranıb – “aqrobiznes”, - Amerika iqtisadiyyatında kənd t əsərrüfatı istehsalı nəhəng çəkiyə malikdir. Bu termin altında fərdi fermerdən tutmuş kimyəvi preparatların istehsalçısı - multimilli konsernədək bütöv aqros
ənaye kompleksi nəzərdə tutulur. Aqrobiznesə fermer kooperativləri, kənd bankları, kənd təsərrüfatı məhsullarının nəqliyyatçıları, istehlak mallarının satıcıları, kənd təsərrüfatı avadanlıqlarının istehsalçıları, qida emalı sənayesi, ərzaq m əhsulları dükanları və digər müəssisələr daxildir. Amerika fermerinin m əhsulunun maya dəyərinin aşağı olmasından həm yerli, h əm də xarici istehlakçılar qazanırlar. Digər inkişaf etmiş xarici ölkələrin 3
əhalisinə nisbətən, Amerikalılara ərzaq məhsulları daha ucuz başa gəlir. Hətta ABŞ-ın əkin sahələrinin üçdə bir hissəsi, xüsusi olaraq – Avropaya, Asiyaya, Afrikaya, Latın Amerikasına ixrac üçün səpilir. Ümumiyy ətlə Amerika fermerlərinin həyat səviyyəsi yüksəkdir. Fermer ail əsinin gəliri, orta hesabla, şəhər ailəsinin gəlirinin dörddə üç hissəsini təşkil edir. Lakin, fermerl ərin məişət xərclərinin aşağı olmasına görə, onların həyat səviyyəsi orta milli s əviyyəyə yaxındır. Amerikada k ənd təsərrüfatının ən güclü tərəflərindən biri də fermerin yeni texnologiyalara h əssaslığıdır. Kompüterlər – uzun müddətli ixtiralar silsiləsində istehsal ın inkişaf etdirilməsində və məhsulun maya dəyərinin aşağı düşməsində fermerl ərə dayaq olan sadəcə ən yeni vasitədir. Lakin, fermerlər novator olduqları q ədər də, ənənəni qoruyandırlar. Onlara dərin konservativ və ənənələrə hörmət xasdır və bunun sayəsində bütün surətli dəyişikliklər zamanı kənd icmaları stabilliyi qoruyurlar. Bununla yanaşı Amerika kənd təsərrüfatının həm də enmə dövrünün inkişaf dövrü il
ə əvəzlənməsini yaşamalı olurlar, bəzi kənd təsərrüfatının idarə edilməsi metodları isə ətraf mühitin vəziyyəti və digər problemlər narahatlıq hissi törədir. K ənd təsərrüfatı məhsullarının artıqlığı və qiymətlərin aşağı olması bir çox fermerl ər üçün gəlirin götürülməsində çətinlik yaradır. Onların əldə etdikləri m əhsulların - texnika, gübrə, pestisidlərin qiyməti isə onların məhsuldan əldə etdikl əri gəlirdən daha tez artır. Bankların kredit faizlərinin yüksəkliyi, həmçinin onların qayğılarını artırır. Amerikalı fermer yalnız böyük dəyişikliklər gözləyir. Hal-hazırda dövlət, akademiyada, f ərdi laboratoriyalarda aparılan tədqiqatların və ixtiralara dair proqramları son illər qarşıda duran tendensiyaların inkişafına ümid yaradır. Bir çox yenilikl
ər müzakirə edilir. Məsələn: “çevirməsiz” metod, bu metodla yeni s əpiləcək toxumlar, torpaq qatının kotanla çevirilmədən bilavasitə, məhsulu yığılmış il tarlaya səpilir. “Çevirməsiz” metod bir çox hallarda alaq otları ilə mübariz
ədə kimyəvi maddələrin istifadəsinə əsaslanır və buna görə də pislənilir. Bununla bel ə, o torpaqların eroziyaya uğramasını, əmək və yanacaq xərclərinin azalmasına şərait yaradır, bu səbəbdən bir çox torpaq sahibləri bu metoda əl atır. B əzi digər yeniliklər, yəni biologiya elminin nailiyyətlərini praktiki olaraq t ətbiq etməklə biotexnologiyaya əsaslanır. Bəzi şirkətlər yeni müəyyənləşdirilmiş bitki v ə heyvanların yeni növlərinin yetişdirilməsi ilə gen mühəndisliyi metodlarının istifadəsində fəal iştirak edirlər. ABŞ taxılın ən iri netto-ixrac ilə məşğuldur. Bundan əlavə, ABŞ-ın əkin sah ələrinin üçdə bir hissəsi xüsusi ilə ixrac üçün səpilir. Kənd təsərrüfatı m əhsullarının idxalı isə daha azdır, bu halda da sözü gedən ticarət sahəsində müvafiq üstünlük t əşkil edir. Ölk ənin geniş sahəsinin və təbiətin bəxşeyişi sayəsində Amerikanın kənd t əsərrüfatı, dünyanın heç bir yerində olmadığı qədər, sərfəliliyi və müxtəlifliyi ilə seçilir. Əsas rolu ölkənin fermerləri oynayırlar. Amerikalılara ərzaq məhsulları daha ucuz başa gəlir, nəinki bir çox inkişaf etmiş xarici ölkələrin əhalisinə. Ona gör ə də amerikalı fermerlərin həyat səviyyəsi ümumilikdə yüksəkdir. Becərilən 4
torpaqlar, c əmənliklər, otlaqlar ABŞ-ın ərazisinin ½ hissəsini əhatə edir. Ölkə çox bö yük taxılçılıq təsərrüfatına malikdir (taxıl yığımına görə Çindən sonra ikinci yerd ədir).
Dünya bazarında ABŞ qarğıdalı və buğdanın əsas ixracçısı kimi çıxış edir. ABŞ qarğıdalı istehsalçısı kimi liderliyi saxlayır, onun yığımının çox hissəsi mal-qara üçün yem ə gedir, qalanı sənayedə, son zamanlar isə şəkərin əvəzedicisinin istehsalında istifadə edilir. Qarğıdalını demək olar ki, hər yerdə bec
ərirlər, əkin sahəsi 28,6-35,0 milyon hektardır. Məhsuldarlıq 9-10 ton/ha hüdudlarında dəyişir. ABŞ-da 267,5 - 331,2 milyon ton qarğıdalı istehsal edilir, bu da qarğıdalının dünya üzrə yığımının ½ hissəsini təşkil edir. 44,5-61,9 milyon ton ixrac edilir, çox hiss əsi isə, 230,7 – 261,7 milyon ton daxili istehlaka sərf edilir. 0,3 – 0,5 milyon tona q ədər idxal edilir. Keçici ehtiyatlar 33,1 – 45,5 milyon ton. Buğda üzrə əkin sahəsi 18,9 – 22,6 milyon hektar təşkil edir. Hər hektardan orta hesabla 3 ton m əhsul alınır. Beləliklə, təqribən 49,2 - 68,0 milyon ton istehsal edilir. Bununla bel ə, orta hesabla bir hissəsi ixrac edilir (24,7 – 34,4 milyon ton), dig ər hissəsi daxili istehlaka sərf edilir, bu da 28,6 – 34,3 milyon ton təşkil edir. 3,0 – 3,5 milyon ton idxal edilir. Keçici ehtiyatlar 8,3 – 17,9 milyon ton arasında d əyişir.
Yağlı, lifli, şəkərli bitkilər, meyvə və tərəvəzlər əhəmiyyətli rol oynayır. K ənd təsərrüfatı istehsalı həcminə görə ABŞ bir çox ölkələri üstələyir. ABŞ-ın k ənd təsərrüfatı təkcə yerli əhalini əsas ərzaq məhsulları və xammalla, bəzi tropik qurşağında (qəhvə, kakao, banan kimi) becərilənlər istisna olmaqla, təmin etməklə, eyni zamanda xeyli iqtisadi artım verir. ABŞ – dünyada ixrac edilən kənd t əsərrüfatı məhsullarının 15%-ni verməklə birinci yerdədir. ABŞ-dan kənd t əsərrüfatı məhsullarının çıxarılması, onların ölkəyə gətirəlməsini bir neçə dəfə üst ələyir. Eyni zamanda kənd təsərrüfatının payı ölkədə çox olmasına baxmayaraq durmadan azalır: hal-hazırda o heç 3%-i belə təşkil etmir. Kənd təsərrüfatı ilə 4%- d ək iqtisadi aktiv əhali məşğuldur. Hal- hazırda kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan bir nəfər 50 nəfəri lazımi ərzaq m əhsulları ilə təmin edir. Məhsulun istehsalına görə, kənd təsərrüfatında hər nəfər m əşğul olan insana görə ABŞ, nəzərə çarpacaq dərəcədə, Qərbi Avropanın daha inkişaf etmiş ölkələrini üstələyir, eyni zamanda bir hektardan götürülən məhsula, bir in
əkdən sağılan südün miqdarına və digər təsərrüfatların intensiv inkişafına gör
ə onlardan geri qalır. ABŞ-ın torpaq fondunda olan 770 milyon hektara yaxın olan ərazinin (Alyaska istisna olmaqla), əkinə yararlı torpaqlar 20 faizini, çəmən və otlaqlar – 50 faizd ən çox və mal-qaranın otarılmasına istifadə edilməyən meşələr – 15 faiz təşkil edir. Ətlik üçün yetişdirilən iribuynuzlu mal-qaranın yerləşdirilməsi yem baza sının xarakteri ilə müəyyən edilir. Cavan heyvanların yetişdirilməsi üçün qüvv əli yemlərə ehtiyac yoxdur, buna görə də onlar əsasən çox vaxt geniş ərazili otlaqlarda c əmləşir. Böyüdülmüş cavan heyvanlar gələcək kökəldilmə üçün qüvv əli yemlərlə təmin edilmiş rayonlara yerləşdirilir. 5
Quşçuluq çox inkişaf etdirilmişdir. Broyler istehsalatı Amerikanın kənd t əsərrüfatının ən çox sənayeləşdirilmiş sahəsi olmaqla, istehsalatın və kapitalın t əmərküzü xüsusilə böyük olan yerlərdə təşkil edilir. ABŞ-ın kənd təsərrüfatının inkişafı onun məhsullarına qeyri-sabit tələbatı şəraitində keçir, bu da mütamadi olaraq istehsalın məhdudlaşdırılması tədbirlərinə g ətirib çıxarır. Demək olar ki, məhsulun 90 faizini, məhsulun satışından olan g əlirin yarıdan çox hissəsini əldə edən ixtisaslaşdırılmış fermalar istehsal edir. İstehsalatın təşkilinin və təsərrüfatın idarə edilməsinin yeni forma və metodları, ixtisaslaşdırılmanın gücləndirilməsi, rayonlararası əlaqələrin inkişafı, ixracın artırılması kənd təsərrüfatının coğrafiyasında əsaslı dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Onun b
əzi sahələrində inkişaf arealı ixtisar edilir, onların daha çox gəlir əldə etm
əyə şərait yaradan ərazilərdə cəmləşməsi baş verir. Əsasən, qarğıdalı və yulafın yığımının qarğıdalı qurşağında, buğda qurşağında - buğdanın yığımının payı artır. Yeni ərazilərə iribuynuzlu mal-qaranın kökəldilməsi, soya və kalış əkin sahələri inkişaf etdirilir. Ölk
ənin mövcud olmasının birinci günlərindən kənd təsərrüfatı Amerikanın iqtisadiyyatında və mədəniyyətində hakim mövqe tutmuşdur. Şübhəsiz, fermerlər h ər bir cəmiyyətdə mühüm rol oynayır, insanları qida məhsulları ilə təmin edirlər. Lakin, Birl əşmiş Ştatlarda kənd təsərrüfatı xüsusilə yüksək qiymətləndirilir. Özünün mövcudluğunun lap əvvəllərindən ölkə fermerlərdə iqtisadi səxavətin nümun
əsini – zəhmətsevərliyi, təşəbbüskarlığı, sərbəstliyi görürdü. Kənd t əsərrüfatından uzaqlaşmış insanlar, bir çox hallarda torpağı, asan alınan və satılan əmtəə malı kimi istifadə edirdilər, bu da zənginləşməyə yeni bir yol açdı. Amerika fermeri, bir qayda olaraq, qida m əhsullarını olduqca müv
əffəqiyyətlə istehsal edirdi. B əzən fermerin müvəffəqiyyəti onun əsas problemini törədirdi: kənd t əsərrüfatı sektoru vaxtaşırı qiymətləri aşağı salan, həddindən artıq istehsaldan əziyyət çəkirdi. Onlar, son dərəcə əlverişli təbii şəraitdə işləyirlər. Amerikanın Orta Q ərbin torpaqları dünyada ən münbit torpaqların siyahısına daxildir. Ölkənin böyük ərazisində yağıntıların miqdarı – mülayimdən çoxadək: yağıntıların olmadığı halda çaylar və yeraltı sular genişmiqyaslı suvarmanı təmin edir. Böyük kapital qoyuluşları və ixtisaslaşdırılmış işçi qüvvəsindən geniş istifadə edilməsi Amerikanın kənd təsərrüfatının uğuruna öz töhfəsini verdi. Bu günün fermeri kabina
sı kondisionerlə təchiz edilmişdir və bahalı surətli kotanlı traktoru, kultivatoru, taxılbiçən maşını idarə edən görmək olar. Biotexnologiyalar vasitəsilə x əstəliklərdən və quraqlıqdan qorxmayan toxumlar yaratmağa şərait yaratmışlar. Gübr ələr və pestisidlər geniş istifadə olunur. Fermerin fəaliyyətinə kompüterlər n əzarət edir, bitkilərin ən yaxşı əkin yerlərinin müəyyən edilməsində və torpağın gübr ələnməsində kosmik texnologiyalardan istifadə edilir. Eyni zamanda t ədqiqatçılar mütamadi olaraq, yeni qida məhsulları və onların yaradılmasının yeni metodlarını işləyib hazırlayırlar. XIX
əsrin sonlarında fermer qruplarının siyasi uğurlarının qeyri-sabit olmasına baxmayaraq, XX əsrin birinci iki onilliyi Amerika kənd təsərrüfatı üçün çiç əklənmə dövrü oldu. Tələbatın artmasına görə, kənd təsərrüfatı məhsullarına 6
qiym ətlər yüksəlmiş, torpağın qiyməti artmışdı. Texniki tərəqqi əməyin s əmərəliliyinin artmasına imkan yaratmağa davam edirdi. ABŞ-ın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yeni texnikanın məhsulun artırılmasına necə təsir etməyə qadir olduğunu nümayiş etdirmək üçün nümunəvi fermalar yaradırdı. Amerikalı fermerlər, XXI əsrə, qismən olsa da, XX əsrdə rast gəldilkləri probleml ərlə üzləşdilər. Onlardan ən əsası həddindən artıq istehsaldır (təkrar istehsal). Ölk ənin mövcud olması anından arasıkəsilməyən kənd təsərrüfatı texnikasının, toxumların, gübrələrin, suvarmanın və ziyanvericilərlə mübarizənin yaxşılaşdırılması fermerlərin işinin effektivliyini artırırdı. S ənaye müəssisələri gəlirin artırılmasını istehsalatın genişləndirilməsi və istehsalın effektivləşdirilməsi ilə əldə etdikləri kimi, amerikalı fermerlər birləşir və böyüyürdül ər. Faktiki olaraq Amerikanın kənd təsərrüfatı aqrosənayeyə çevrildi – bu termin ABŞ-ın müasir iqtisadiyyatında bir çox kənd təsərrüfatı müəssisələrinin miqyaslı, korporativ xarakterini əks etdirir. Aqrosənayeyə müxtəlif fermer şirkətləri və strukturları daxildir (kiçik ailə şirkətlərindən tutmuş iri konqlomeratlara v ə ya iri torpaq sahələri olan və ya fermerlərin istifadə etdikləri ərzaq və vəsaitlərini istehsal edən beynəlxalq şirkətlərə qədər). Əkin sahəsi 122 milyon hektardır, onlardan taxıl üçün 50 milyon hektar (müv əqqəti ehtiyata 20 milyon hektara yaxın çıxarılıb). ABŞ yeganə ölkədir ki, harada dövlətin əsas məqsədi istehsalı artırmaq deyil, saxlamaqdır, əkin sahələrini artırmaq deyil, ixtisara salmaqdır, əkin sah ələrini ödəyərək ehtiyatda saxlamaqdır. Ümumi taxıl yığımı ildə 400 milyon tona yaxındır. Adambaşına taxıl istehsalına görə absolyut dünya rekorduna malikdir – adambaşına 1600 kq yaxın (Aİ və Rusiya – 500 kq yaxın). Soya v
ə soya zülalı istehsalı dünya istehsalının yarısını təşkil edir. S trateji yağ və zülallı bitkinin yığımı 65 milyon ton olmaqla, dünya isteh salının 50 faizinə bərabərdir. ABŞ-ın soya və soya zülallı bitkilərin istehsalında tam liderliyi əldə saxlayır. Amerika soyasının 60 milyon tonu taxılın 200-300 milyon ton yığımına b ərabərdir. Kartof – sah ə vahidindən qida enerjisinin maksimum çıxışını təmin edən, ən enerji effektivli bitkidir. Əkinə yararlı torpaq sahələrinin 0,3 faizindən, orta m əhsuldarlığı 360 s/ha olmaqla, 20 milyon ton kartof yığılır. Amerika - ət və süd məhsullarının ən ucuz və kütləvi istehsalı ölkəsidir. Əsasən qar örtüyünün olmaması mal-qaranı ilboyu bordaqsız metodla saxlamağa imkan yaradır, baxmayaraq ki, Ştatlardan soya şrotunu (yemin ətə çevrilməsini maksimum t əmin edən, əsas zülal əlavəsidir) alan Avropadan fərqli olaraq ABŞ-ın heyvandarlığı yemlə böyük ehtiyatlarla təmin edilmişdir. ABŞ-da ət və ət məhsullarının illik istehlakı - adambaşına 100 kq (Rusiyada 30-dan bir q ədər çox), bu da nəzərə çarpacaq dərəcədə fizioloji optimumu artırır. Artıq qalanlar isə müəyyən istiqamətlərə yönəldilir.
7
Mal əti – 11 milyon ton (adambaşına istehlak 30 kq yaxın), donuz əti – 7,7 milyon ton (adambaşına istehsak - 30 kq), quş əti - əsasən broyler və hind toyuğu – 14,6 milyon ton. Quş ətinin ixracı tez artır – bu gün xüsusən tanınmış, faktiki olaraq quş ətinin tullantısı olan dondurulmuş toyuq budlarıdır. Süd sağımı – ildə 70 milyon tondan yuxarıdır, bu da əhalinin adambaşına 277 litr t əşkil edir. İstehsalatın həcmi yalnız daxili tələbat və ixrac imkanları ilə m əhdudlaşır. Sabit maliyy ələşdirmə ilə bir neçə onilliklərlə yaradılmış Amerika kənd t əsərrüfatı yüksək infrastruktura malikdir. K ənd təsərrüfatı texnikasına gəldikdə isə, kredit sistemin yardımı nəticəsində t əkcə yeni texnikanın alınmasını, həm də təsərrüfatda köhnə, işlək vəziyyətdə olan motov əsaitin mühüm qalığı ilə texnikanın yığılmasını stimullaşdıraraq aqrar sektorun əlavə dayanıqlı ehtiyatına çevrilir. Belə ki, hətta fövqəladə hallarda da (kapital qoyuluşunun olmaması, kənd təsərrüfatı texnikasının daxil olmasının dayandırılması və s.), vəsait bazası olmadıqda belə istehsal həcminin bir neçə illər ərzində dayanıqlığına yardım etməyə imkan verir.
|