Китабхана информасийа технолоэийалары

VI FЯSИL 
Иnformasиya texnologиyalarыnыn kadr resurslarы 
 
6.1. Иnformasиya ишчиlяrиnиn kadr tяrkиbи 
 
Бу sahяdя иnformasиya proseslяrиnи reallaшdыran  subyekt-
lяrиn цч яsas qrupu fяalиyyяt gюstяrиr: 
•
 
Иnformasиya,  иnformasиya resurslarы, 
mяhsullarы vя xиdmяtlяrиnиn иstehsalчыlarы; 
•
 
Иnformasиya resurslarы  vя  xиdmяtlяrиnиn 
sahиblяrи; 
•
 
Иnformasиya, иnformasиya mяhsullarы vя 
xиdmяtlяrиnиn tяlяbatчыlarы. 
 
Иnformasиyalы иqtиsadиyyat konsepsиyasыnы ишlяyяnlяr иnfor-
masиya  ишчиlяrиnи  dиferensasиya edяrkяn mцxtяlиf sahяvи struk-

 
84
turlar vя onlara uyьun “peшяkar” qruplarы ayыrыrlar. Mяsялян, 
F.Maxlup “bиlиk sяnayesи” strukturunda peшяkar fяalиyyяtиn 
mцxtяlиf sahяlяrиnи ayыraraq onlara иnformasиya mцtяxяs-
sиslяrиnиn mцvafиq kateqorиyalarыnы aиd edиr. Mяsяlяn: 
 
•
 
Elmи tяdqиqatlar vя layиhяlяr - orиjиnal bи-
lиklяrи ишlяyиb hazыrlayanlar; 
•
 
Tяhsиl - bиlиklяrиn analиzatorlarы; 
•
 
Иnformasиya texnиkasыnыn kюmяyи  иlя  иn-
formasиyanыn emalы - bиlиklяrиn иslahatчыlarы; 
•
 
Иnformasиya xиdmяtи - bиlиklяrиn шяrhчиlяrи 
(иzah edяnlяrи). 
 
M.Porat иsя иnformasиyalы иqtиsadиyyat sahяsиnя bиlиklяrиn 
иstehsalы  vя  иxtиralarы,  иnformasиyanыn bюlцшdцrцlmяsи  vя rabи-
tяnи, sыьortanы,  иnformasиyanыn  ишlяnmяsиnи,  иnformasиya mяh-
sullarыnыn  иstehsalыnы,  иdarяetmя  fяalиyyяtиnи  vя  dиgяrlяrиnи  aиd 
edиr. O, иnformasиya  ишчиlяrиnиn kadr strukturunun tяrkиbиnя 
aшaьыdakыlarы aиd edиr: 
•
 
Иnformasиyanыn иstehsalчыlarы - orиjиnal иn-
formasиyanыn yaradыcыlarы  vя onu иstиfadячи  цчцn 
mцmkцn vя rahat olan formaya salanlar (elmи vя 
elmи  иnformasиya  ишчиlяrи, konstruktorlar, mar-
ketoloqlar, reklam цzrя  mцtяxяssиslяr, mяslяhяt-
чиlяr, ekspertlяr vя s.); 
•
 
Иnformasиyanыn tяhlиlи яsasыnda иdarяetmя 
qяrarlarыnыn qяbul edиlmяsиnи hяyata keчиrяn (иn-
zиbatи,  иdarяetmя heyяtи) vя  иnformasиyanыn tex-
nиkи  cяhяtdяn  ишlяnmяsиnи (texnиkи  иcraчыlar, ope-
ratorlar vя s.) hяyatа keчиrяn ишчиlяr; 
•
 
Иnformasиyanы maraqlы olan шяxslяrя (mц-
яllиmlяrя, rabиtя ишчиlяrиnя, soraq xиdmяtlяrи heyя-
tиnя  vя s.) юtцrцlmяsиnи  tяmиn edяn  иnformasиya 
yayыcыlarы; 

 
85
•
 
Иnformasиya иstehsalыnыn servиsиnи mцшayи-
яt edяn heyяt (mцhяndиslяr, texnиklяr, proqram-
чыlar, lиnqvиstlяr vя s.). 
 
Иnformasиya texnologиyalarы sahяsиndя peшяkarlarыn necя 
adlandыrыlmasы (иnformasиya heyяtи, иnformatorlar, иnformasиya 
mцtяxяssиslяrи, иnformatиklяr vя s. ) mяsяlяsи hяlя dя aчыq olaraq 
qalmaqdadыr. Necя  kи,  иnformasиya fяalиyyяtиnиn xцsusи peшя 
(mяsялян, hяkиmlиk, pedaqojи  sяnяt, mцhяndиslиk fяalиyyяtи  vя 
s.) olub-olmadыьы mцяyyяn edиlmяmишdиr.  
Lцьяtlяrdяn mяlumdur kи,  peшя - яmяk fяalиyyяtиnиn bиr 
nюvц olub, mцяyyяn hazыrlыq tяlяb edиr vя adяtяn mюvcud ol-
manыn mяnbяyи sayыlыr. Peшя - иxtиsasa mцnasиbяtdя  цmumи-
lяшdиrиlmиш anlayышdыr. Y.N.Stolyarov иnformasиya peшяsиnиn иn-
formasиya deyиl, sяnяd konsepsиyasыnыn tяrяfdarыdыr. Stolyaro-
vun fиkrиncя,  иnformasиya sahяsиndя  mцtяxяssиsиn peшяkar 
fяalиyyяtиnиn obyektи  иnformasиya, mяhz sяnяddиr. Bu cцr ya-
naшma, mцtяxяssиslяrиn proqnozuna gюrя, sonrakы иnkишaf mяr-
hяlяsи “bиlиklяr cяmиyyяtи” olan иnformasиyalы  cяmиyyяtиn 
konsepsиyasы иlя uyьunlaшmыr. 
Ишчиlяrиn peшяsи, qulluqчularыn vяzиfяlяrи  vя tarиf dяrяcя-
sиnиn  Цmumrusиya klassиfиkatoru vя Peшяlяrиn  Цmumrusиya 
klassиfиkatorunun tяhlиlиnя яsasяn, иnformasиya sahяsиndя vя ya 
иqtиsadиyyatыn dиgяr sahяlяrиndя, ancaq иnformasиya fяalиyyяtи 
иlя  bиlavasиtя baьlы olan aшaьыdakы  яsas  ишчи qrupunu fяrqlяn-
dиrmяk olar: 
•
 
Kompйуter цzrя mцtяxяssиslяr; 
•
 
EHM vя kompйуter qurьularыnыn 
xиdmяtи цzrя mцhяndиslяr, texnиklяr vя opera-
torlar; 
•
 
Optиk vя elektron avadanlыqlarыn 
texnиklяrи vя operatorlarы; 
•
 
Иnformasиya sahяsиndя mцtяxяssиslяr 
(bu qrup, Цmumrusиya klassиfиkatorunda 
mяhz belя adlandыrыlыr); 

 
86
•
 
Redaksиya-nяшrиyyat bюlmяlяrиnиn 
(шюbяlяrиnиn) mцtяxяssиslяrи; 
•
 
Иnformasиya-reklam bюlmяlяrиnиn 
(xиdmяtlяrиnиn) mцtяxяssиslяrи; 
•
 
Иnformasиyanыn hazыrlanmasы, sя-
nяdlяrиn tяrtиbatы  vя  uчotu  иlя  mяшьul olan 
qulluqчular; 
•
 
Polиqrafиk иstehsal ишчиlяrи; 
•
 
Rabиtя ишчиlяrи vя s. 
 
Gюstяrиlяn ишчи qrupunun peшяkar tяrkиbи vя fяalиyyяtиnиn 
mяzmunu xarakterиstиkasы cяdvял 11- dя verиlmишdиr.  
Tяqdиm olunan struktur heч dя mцkяmmяl sayыlmыr: bura 
mцxtяlиf tяyиnatlы soraq xиdmяtи  ишчиlяrи,  иnformasиya qulluq-
чularыnыn bиr neчя  bяzи kateqorиyalarы  vя kuryerlяr daxиl edиl-
mяmишdиr. Dиskussиya doьuran mяsяlя  иsя kommersиya  иnfor-
masиyasы (marketoloq), sыьorta bиznesи (sыьorta agentи) sahя-
sиndяkи  mцtяxяssиslяrиn, kadr xиdmяtlяrи  vя  mяшьulluq xиdmяt-
lяrи (kadrlar цzrя  mцfяttиш), turиzm agentlиklяrи (turoperator) 
ишчиlяrиnиn - иnformasиya ишчиlяrиnиn peшяkar qrupuna daxиl edи-
lиb-edиlmяmяsи  иlя baьlыdыr. Bцtцn bu deyиlяnlяr  иnsan fяalиy-
yяtиnиn mцxtяlиf sahяlяrиndя  иnformasиya tяrkиbиnиn  яhяmиy-
yяtиnи, иnformasиya sferasыnыn - иqtиsadиyyatыn, onun dиgяr sahя-
lяrиnиn fяalиyyяtиnи  tяmиn edяn mцstяqиl sahяsиnя  чevrиlmяsиnи 
bиr daha tяsdиq etmиш olur. 
Mцxtяlиf olan vя dиnamиk иnkишaf edяn иnformasиya tяcrц-
bяsи qяbul edиlmиш klassиfиkatorlarda vя nomenklaturalarda яks 
olunmamыш yenи  “иnformasиya”  иxtиsaslarыnыn meydana gяlmя-
sиnя tяkan verиr. Mяsяlяn:  
•
 
Sиstem иnteqratorlarы (sиstem mяsяlяlяrи цzrя eks-
pert) - avtomatlaшdыrыlmыш  sиstemlяrиn proqram-aparat 
komplekslяrиnиn layиhяlяшdиrиlmяsи  vя  иnteqral hesab-
lama texnиkasыnыn ишиnи mцшayияt edяn mцtяxяssиs;  
•
 
Шяbяkя иnzиbatчыsы (sиstem иnzиbatчыsы) - avtomat-
laшdыrыlmыш  sиstemиn vя ya hesablama шяbяkяsи resursla-

 
87
rыnыn normal fяalиyyяtиnя vя иstиfadяsиnя cavabdeh olan 
mцtяxяssиs; 
•
 
Veb-usta - aиd olduьu tяшkиlatыn Veb-saytыnы ya-
radan vя onun ишиnя nяzarяt edяn mцtяxяssиs; 
•
 
Иnformasиya brokerи - иnformasиya mяhsullarы vя 
xиdmяtlяrиnиn tяqdиm olunmasы prosesиndя  иstehsalчы  иlя 
иstиfadячи arasыnda vasиtячи olan kommersant; 
•
 
Kompйуter dиzaynerи - kompйуter qrafиkasы цzrя 
mцtяxяssиs, multиmedиa vя  dиgяr elektron mяhsullarыn 
tяrtиbatчыsы; 
•
 
Интернет - nяшrиyyatчы - Интернет mцhиtиndя elek-
tron nяшrlяrи (elektron jurnallar, elmи, tяdrиs, bяdии nяшr-
lяr vя s.) yerlяшdиrяn tяшkиlatчы vя s.        
 
 

 71

 
Ъядвял 11 
Иnformasиya kadrlarыnыn peшяkar strukturu 
 
 
 
Peшяkar qrup 
 
Fяalиyyяtиn mяzmunu 
 
Peшяlяr, vяzиfяlяr 
 
Kompйуter цzrя mцtяxяssиslяr 
 
Kompйуter sиstemlя-
rиnи hazыrlayanlar vя 
analиtиklяr  
Иnformatиka vя kompйуter sиstemlяrи sahяsиndя 
elmи  tяdqиqatlarыn keчиrиlmяsи; hesablama ma-
шыnlarыnыn tяtbиqи цzrя kompйуter konsepsиyalarы 
vя metodlarы, vasиtя  vя texnologиyalarыnыn tяk-
mиllяшdиrиlmяsи; proqram vя texnиkи vasиtяlяrиn 
eksperиmental hazыrlыьыnda  ишtиrak; kompйуter 
sиstemlяrиnиn иstиsmarы, optиmallaшdыrыlmasы, ava-
danlыqlarыn tяrkиbи, proqram vя texnиkи tяmиnat 
xяrclяrи mяsяlяlяrи цzrя mяslяhяtlяr 
Kompйуter sиstemlяrиnиn 
analиtиkи 
Иstehsalыn иdarя olunmasыnыn 
avtomatlaшdыrыlmыш sиstemlяrи  
цzrя mцhяndиs 
Avtomatlaшdыrыlmыш layиhяlяш-
dиrmя sиstemиnиn mцhяndиsи 
Kompйуter sиstemlяrиnи ишlя-
yиb-hazыrlayanlar 
Proqramчыlar Proqramlaшdыrma dиllяrиndя qeydlяr vя komp-
йуter texnиkasыnыn, kompйуter proqramlarыnыn 
mцшayияtи vя xиdmяtиnиn kюmяyи иlя mцxtяlиf tex-
nиkи,  иqtиsadи  vя  dиgяr mяsяlяlяrиn hяllиnи real-
laшdыran proqramlarыn sazlanmasы 
Mцhяndиs-proqramчы 
Proqramчы 
 
88

 
Арды 
Verиlяnlяr bazasыnыn 
иnzиbatчыlarы 
Kompйуter sиstemlяrиndя verиlяnlяr bazasыnыn 
mцшayияtи (xиdmяtи): verиlяnlяrиn dяqиqlиyи vя 
mцhafиzяsиnиn tяmиn edиlmяsи; verиlяnlяrиn top-
lanыlmasы, surяtиnиn alыnmasы, korrektяsи; avto-
matlaшdыrыlmыш sиstem иstиfadячиlяrиnиn sorьu-
larыnыn yerиnя yetиrиlmяsи; verиlяnlяr bazasыnыn 
effektиvlиyиnиn mцяyyяn edиlmяsи  
Verиlяnlяrиn иnzиbatчыsы 
Иnformasиya sиstemиnиn 
иnzиbatчыsы 
Proqram vasиtяlяrиnиn  
иnzиbatчыsы 
Яlavяlяrиn иnzиbatчыsы 
Texnиkи vasиtяlяrиn иnzиbatчыsы 
Verиlяnlяrиn qorunmasы  иnzи-
batчыsы 
EHM vя kompйуter qurьularыnыn xиdmяtи цzrя mцhяndиslяr, texnиklяr vя operatorlar 
Rabиtя  vя  cиhazqayыr-
ma  цzrя  mцhяndиs-
elektronиklяr, mцhяn-
dиslяr 
Tяdqиqatlarыn keчиrиlmяsи, elektron-hesablama 
texnиkasыnыn, elektron qurьularыn,  юlчц texnиka-
sыnыn,  яlaqя vasиtяlяrи  vя avtomatиkanыn, robot-
larыn vя robot-texnиkи sиstemlяrиn, mяишяt radиo-
elektron aparatlarыnыn vя s. layиhяlяшdиrиlmяsи, 
sяnaye иstehsalы, xиdmяtи vя tяmиrи 
Radиoverиlиш avadanlыqlarы 
цzrя mцhяndиs 
Mцhяndиs-elektronиk 
Elektroяlaqя mцhяndиsи 
Telekommunиkasиya 
цzrя texnиk-elektronиk- 
lяr 
Elektronиka vя telekommunиkasиya sahяsиndяkи 
tяdqиqatlarla, elektron texnиka vя avadanlыqlar, 
elektron vя elektromexanиkи telekommunиkasиya 
sиstemlяrиnиn tяcrцbяdяn keчиrиlmяsи, hazыrlan-
masы,  иstиsmarы  vя  tяmиrи  иlя baьlы texnиkи  mя-
sяlяlяrиn yerиnя yetиrиlmяsи. 
Texnиk-elektronиk 
Telekommunиkasиya 
sиstemlяrи цzrя texnиk 
89 

 
Арды 
EHM xиdmяtи  цzrя 
texnиk vя operatorlar 
 
Elektron-hesablama texnиkasыnыn  ишиnя  nяzarяt 
vя  иstиsmarы; hesablama яmяlиyyatlarыnыn tяшkиlи 
vя effektlи yerиnя yetиrиlmяsи; hesablama tex-
nиkasы vasиtяlяrиnиn  ишя hazыrlanmasы,  иnforma-
sиyanыn  ишlяnmяsи, mяsяlяlяrиn hяllи proqram-
larыnыn vя alqorиtmlяrиnиn sxemиnиn tяrtиb olun-
masы; avadanlыqlarыn carи  tяmиrи, nasazlыqlarыn 
aradan qaldыrыlmasы, test yoxlamalarы, profи-
laktиk baxыш, texnиkи xиdmяtиn keчиrиlmяsи 
EHM xиdmяtи цzrя texnиk 
EHM operatorу 
Kompйуter qurьularы 
nыn xиdmяtи  цzrя tex-
nиk vя operator 
Kompйуter vя perиferиya qurьularыnыn  ишиnя  nя-
zarяt vя иstиsmarы; kompйуter ишlяrиnиn tяшkиlи vя 
effektlи yerиnя yetиrиlmяsи; kompйуter vя perи-
ferиya qurьularыnыn  ишя hazыrlыьы,  иnformasиya 
daшыyыcыlarыnыn qurulmasы, onlarыn mцhafиzяsи; 
kompйуter vя perиferиya qurьularыnыn texnиkи 
xиdmяtи vя tяmиrи, onlarыn testdяn vя profиlaktиk 
baxышdan keчиrиlmяsи 
Kompйуter qurьularыnыn xиd-
mяtи цzrя texnиk 
Kompйуter qurьularыnыn xиd-
mяtи цzrя operator 
Optиk vя elektron avadanlыqlarыn texnиklяrи vя operatorlarы 
Шяkиllяrиn (tяsvиrlяrиn) 
vя sяsиn yazыlmasы 
цчцn aparatlarыn fo-
toqraflarы, texnиklяr  
Fotoqrafиk  ишlяrиn yerиnя yetиrиlmяsи; mиkro- vя 
aerofotoчяkиlишlяr  цчцn kиno vя  vиdeokamera-
larыn, шяkиllяrиn (tяsvиrlяrиn) yazыlmasы цчцn dыgяr 
xцsusи kameralarыn sazlanmasы  vя  иstиsmarы; 
Padиst (padиoчu) 
Padиst-yoxlayыcы 
Padиotexnиk 
Teleyazma operatoru 
90

 
vя operatorlar 
kиno- vя  vиdeofиlmlяr  цчцn sяsyazma aparat-
larыnыn, hяmчиnиn sяsyazma lentlяrиnиn, rяqяmlи 
иnformasиya dиsklяrиnиn, lazer dиsklяrиn  ишиnя 
nяzarяt; tяsvиr vя  sяs effektlяrиnиn tяlяb olunan 
keyfиyyяtиnиn tяmиn edиlmяsи mяqsяdиlя tяsvиr vя 
sяs yazыlarыnыn montajы  цчцn aparatlara nяzarяt 
vя onlarыn sazlanmasы 
Teletexnиk 
 
  
Иnformasиya sahяsиndя mцtяxяssиslяr 
Arxиvшцnaslar, muzey 
mцhafиzи 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Arxиvшцnaslыq vя muzey иши sahяsиndя elmи  tяd-
qиqatlarыn keчиrиlmяsи, elmи  mяruzяlяr, mяruzя-
lяrlя  чыxыш, elmи  vя  tяdrиs  яsяrlяrиnя resenzиya-
larыn verиlmяsи; sяnяdlяrиn, иncяsяnяt яsяrlяrиnиn, 
dиgяr eksponatlarыn vя fondlarыn elmи  tяsvиrи, 
sиstemlяшdиrиlmяsи, uчotunun vя  mцhafиzяsиnиn 
tяmиn edиlmяsи; muzey vя arxиv eksponatlarыnыn 
vя fondlarыn tarиxиlиk vя  иncяsяnяt baxыmыndan 
ekspert qиymяtlяndиrиlmяsиnя verиlmяsи; bяrpaya 
ehtиyacы olan eksponatlarыn  цzя  чыxarыlmasы, 
fondlarыn mцhafиzяsиnи  tяmиn edяn profиlaktиk 
tяdbиrlяrиn keчиrиlmяsи; bяlяdчиlяrиn, gюstяrиcи-
lяrиn, xцlasяlяrиn, kataloqlarыn vя  dиgяr sяnяd-
lяrиn  ишlяnиb-hazыrlanmasы; sяrgи  vя ekspozиsиya-
larыn tяшkиlи 
Arxиvчи 
Arxиv mцdиrи 
Fond mцhafиzи 
Eksponat mцhafиzи 
Muzey vя sяrgи fondlarыnыn 
komplektlяшdиrиlmяsи цzrя 
ekspert 
Арды 
91

 
Kиtabxanaчыlar, 
bиblиoqraflar 
 
Mцxtяlиf daшыyыcыlarda olan elmи-texnиkи  иnfor-
masиyanыn,  чap materиallarыnыn komplektlяшdи-
rиlmяsи, xиdmяtи, uчotu vя mцhafиzяsиnиn tяшkиlи; 
kиtabxanalarыn soraq-bиblиoqrafиya aparatla-
rыnыn яnяnяvи vя avtomatlaшdыrыlmыш rejиmdя tяш-
kиlи; sяnяdlяrиn fotokopиya vя ya dиgяr avadan-
lыqlarыn kюmяyи  иlя surяtиnиn  чыxarыlmasы; avto-
matlaшdыrыlmыш  kиtabxana-иnformasиya sиstemlя-
rиnиn aprobasиyasыnda (tяsdиqиndя), tяtbиqиndя 
vя bu mяsяlяlяrиn qoyuluшunda  ишtиrak etmяk; 
elmи  tяdqиqatlarыn keчиrиlmяsи, mцhazиrяlяrиn 
oxunmasы, elmи-praktиkи semиnar vя konfrans-
larda  ишtиrak; bиblиoqrafиya,  иnformatиka, kar-
gцzarlыq  sahяsиndя metodиkи vяsaиtlяrиn ишlяnиb-
hazыrlanmasы, sяnяdlяrиn unиfиkasиyasы, standart-
larыn hazыrlanmasы  иlя baьlы  ишlяrиn aparыlмasы; 
kиtabxanalarыn vя elmи-texnиkи  иnformasиya or-
qanlarыnыn  иnkишafы, onlarыn fяalиyyяtиnиn  яlaqя-
lяndиrиlmяsи proqramlarыnыn  ишlяnиb-hazыrlan-
masыnda vя reallaшdыrыlmasыnda  ишtиrak etmяk; 
kиtabxana vя dиgяr иnformasиya fondlarыnыn иstи-
fadячиlяrиnя xиdmяt edиlmяsи, onlar цчцn xцlasя-
lяrиn, arayышlarыn, sяnяdlяrиn hazыrlanmasы, 
Bиblиoqraf 
Kиtabxanaчы 
Elmи-texnиkи иnformasиya цzrя 
mцtяxяssиs 
Арды 
  
92

 
hяmчиnиn  иstиfadячиlяrи maraqlandыran  иnforma-
sиyalarыn mюvcudluьu vя onlarla baьlы daxиl 
olan sяnяdlяr, elяcя dя fondun иstиfadяsи qayda-
larы  иlя  яlaqяdar mяsяlяlяrя daиr mяslяhяtlяrиn 
verиlmяsи 
Sяnяdшцnaslar Tяшkиlatи  vя hesablama texnиkasы  яsasыnda sя-
nяdlяr vя  sяnяd  иnformasиyasы  иlя  ишdя texnolojи 
иш proseslяrиnиn  ишlяnиb-hazыrlanmasы  vя  tяtbиqи; 
иdarяetmяnиn sяnяd tяmиnatы  xиdmяtиnиn fяalиy-
yяtиnиn tяшkиlи; sяnяdlяrиn daxиledиlmя sиstemиnиn 
ишlяnиb-hazыrlanmasы vя tяtbиq   olunmasы; dюvlяt 
mцhafиzяsиnя verиlяcяk sяnяdlяrиn seчиmи; avto-
matlaшdыrыlmыш  иdarяetmя  sиstemlяrиnиn, elяcя  dя 
яn yenи  иnformasиya texnologиyalarыnыn (o 
cцmlяdяn kaьыzsыz) layиhяlяшdиrиlmяsиndя,  иstиs-
marыnda vя  tяkmиllяшdиrиlmяsиndя  (иnformasиya 
tяmиnatы sahяsиndя) ишtиrakы 
Sяnяdшцnas 
Иnformasиyanыn qo-
runmasы цzrя mцhяn-
dиslяr, mцtяxяssиslяr 
vя texnиklяr 
 
 
Иnformasиyanыn qorunmasыnыn xцsusи texnиkи  vя 
proqram-rиyazи vasиtяlяrиnиn layиhяlяшdиrиlmяsи 
vя  tяtbиqи; hazыrlanmыш proqramlar vя metodи-
kalar яsasыnda иnformasиyanыn kompleks qorun-
masыnыn tяmиn edиlmяsи;  иnformasиya sиstemlя-
rиnиn qorunmasы цчцn tяшkиlatи vя mцhяndиs tex-
Иnformasиyanыn qorunmasы 
цzrя mцhяndиs 
Иnformasиyanыn qorunmasы 
цzrя mцtяxяssиs 
Иnformasиyanыn qorunmasы 
цzrя texnиk 
Арды 
93

 
 
nиkи  tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsи;  иnformasи-
yanыn qorunmasы vasиtяlяrиnиn texnиkи  xиdmяtи, 
иnformasиyanыn qorunmasы  ишиnи  rяsmиlяшdиrяn 
normatиv vя texnиkи  sяnяdlяrиn  ишlяnиb-hazыrlan-
masы vя tяtbиqи 
 
Redaksиya-nяшrиyyat bюlmяlяrиnиn (шюbяlяrиnиn) mцtяxяssиslяrи 
Redaktorlar  
Redaksиya-nяшrиyyat xиdmяtи  tяrяfиndяn bura-
xыlan nяшrlяrиn redaktяsи; mцяllиflяrlя  nяшrиyyat 
mцqavиlяlяrиnиn, resenzиyaчыlarla  яmяk mцqavи-
lяlяrиnиn hazыrlanmasыnda  ишtиrak etmяk;  яlyaz-
malarыn redaktяsиnиn  hяyata keчиrиlmяsи, mцяl-
lиflяrя  (яlyazmalarыn strukturunun yaxшыlaшdыrыl-
masы, termиnlяrиn seчиlmяsи, иllцstrasиyalarыn tяr-
tиbatы  vя s. иstиqamяtиndя) lazыmи  kюmяklиklяrиn 
gюstяrиlmяsи, tюvsиyя olunan dяyишиklиklяrиn on-
larla razыlaшdыrыlmasы;  яlyazmanыn  чapa verиl-
mяsи; korrektя ottиsklяrиnиn (basmalarыn) ишlяnиl-
mяsи  vя  sиqnal nцsxяlяrиnиn buraxыlышdan  яvvяl 
yoxlanыlmasы 
Redaktor 
Elmи redaktor 
Яdяbи redaktor 
Texnиkи redaktor 
Bяdии redaktor 
 
Korrektorlar  
Redaktя edиlmиш  яlyazmalarыn oxunуb dцzяldиl-
mяsи, mяtnиn mцxtяlиf elementlяrиnиn qrafиkи  vя 
leksиkи vahиdlиyиn tяmиnatы, orfoqrafиk vя punk-
tuasиya (durьu  ишarяlяrи) sяhvlяrиnиn dцzяlиши, 
Korrektor  
Арды 
94

 
yыьыmыn texnиkи qaydalarыnыn gюzlяnиlmяsи, mяna 
vя stиlиstиk xarakterlи  чatышmazlыqlarыn aradan 
qaldыrыlmasы  mяqsяdиlя korrektя ottиsklяrиnиn 
oxunmasы;  яlyazmalarыn oxunuшu zamanы on-
larыn komplektlиlиyи, mцndяrиcatdakы bюlmяlяrиn 
baшlыqlarыnыn vя  nюmrяlяnmяnиn yoxlanыlmasы; 
yыьыlan mяtnиn orиjиnalla tutuшdurulmasы 
Reklam-иnformasиya bюlmяlяrиnиn (xиdmяtlяrиnиn) mцtяxяssиslяrи 
Reklam vя иctиmaи яla- 
 qяlяr цzrя mцtяxяsсис- 
 lяr 
Reklam tяdbиrlяrиnиn  ишlяnиlmяsи  vя  hяyata keчи-
rиlmяsи. Kцtlяvи иnformasиya vasиtяlяrи вя reklam 
agentlиklяrи  иlя danышыqlarыn aparыlmasы  vя  vя s. 
kontraktlarыn baьlanыlmasы; mцяssиsяlяrиn, tяшkи-
latlarыn fяalиyyяtи vя naиlиyyяtlяrи, onlarыn иstehsal 
etdиyи mяhsullar vя ya xиdmяtlяr haqqыnda genиш 
иctиmaиyyяtи (tяlяbatчыlarы, hakиmиyyяt nцmayяn-
dяlяrиnи,  иctиmaи  tяшkиlatlarы) mяlumatlandыrmaq 
mяqsяdиlя  иnformasиya  програмlarыnыn hazыrlan-
masы vя keчиrиlmяsи, hяmчиnиn sяrfяlи kontрaktla-
rыn qurulmasы vя иnformasиya mцbadиlяsиnиn apa-
rыlmasы; reklam vя  иnformasиya sahяsиndя  fяalиy-
yяtиn qиymяtlяndиrиlmяsи, onun effektиvlиyиnиn 
yцksяldиlmяsи mяqsяdиlя tяdbиrlяrиn hazыrlanmasы 
vя keчиrиlmяsи 
Reklam цzrя mцtяxяssиs 
Иctиmaи яlaqяlяr цzrя mцtяxяs-
sиs 
Арды 
95

 
Reklam agentlяrи Potensиal alыcыlar vя  tяlяbatчыlarыn yenи  mяhsul-
lar, xиdmяtlяr vя  иdeyalar haqqыnda mяlumat-
landыrыlmasы; potensиal alыcыlar vя  tяlяbatчыlarыn 
sяrgиlяrdя, yarmarkalarda, reklam olunan mяh-
sullarы hazыrlayan mцяssиsяlяrdя keчиrиlяn eks-
kursиyalarda  ишtиrakы; hazыrlayan mцяssиsяnиn, 
onun kommersиya  яlaqяlяrиnиn, fяalиyyяtиnиn 
яsasыnda duran prиnsиplяrиnиn populyarlaшdыrыl-
masы; alыcыlar vя tяlяbatчыlar arasыnda mяhsullara 
zяmanяtиn verиlmяsи, onlarыn maraqlarыnыn qo-
runmasы qanunlarы vя цsullarы иlя baьlы иzahedиcи 
ишlяrиn keчиrиlmяsи; reklamlarыn yerlяшdиrиlmяsи 
иlя baьlы  kцtlяvи  иnformasиya vasиtяlяrи  иlя  яla-
qяlяrиn yaradыlmasы. 
Reklam agentи 
Иnformasиyanыn hazыrlanmasы, sяnяdlяrиn tяrtиbatы vя uчot иши иlя mяшьul olan qulluqчular 
Stenoqrafиstlяr vя 
makиnaчыlar  
Mцяssиsяnиn (tяшkиlatыn) vя ya onlarыn bюlmя 
rяhbяrlяrиnиn  ишиnиn effektиvlиyиnи  tяmиn etmяk 
цчцn lazыm olan иnformasиyanыn  ишlяnиlmяsи  иlя 
baьlы texnиkи funksиyalarыn yerиnя yetиrиlmяsи; 
stenoqrafиk yazыlarыn daxиl edиlmяsи,  шиfrиnиn 
aчыlmasы vя tяшkиlatи sяnяdlяrиn unиfиkasиya edиl-
mиш (vahиd  шяklя salыnmыш) sиstemиnиn for-
malarыnыn vя standartlarыnыn gюzlяnиlmяsи  иlя 
Makиnaчыlar 
Xarиcи  dиldя olan mяtnlя  ишlя-
yяn makиnaчы 
Redaksиyanыn makиnaчыsы 
Stenoqrafиst 
 
Арды 
96

 
maшыnda sяnяdlяrиn yazыlmasы  vя kargцzarlыq 
ишlяrиnиn yerиnя yetиrиlmяsи. 
Kargцzarlar  
Korrespondensиyanыn (poчt иlя gюndяrиlяn mяk-
tublar, teleqramlar vя s.) qяbulu vя qeydиyyatы, 
onlarыn struktur bюlmяlяrиnя verиlmяsи; sяnяd-
lяrиn keчmя qeydиyyatы  vя qeydиyyatа  dцшmцш 
sяnяdlяr  цzrя arayышlarыn verиlmяsи; carи arxиv 
sяnяdlяrиnиn sиstemlяшdиrиlmяsи  vя  mцhafиzяsи; 
xиdmяtи  sяnяdlяrиn mцhafиzяsиnиn tяmиn edиl-
mяsи; kargцzarlыqda  ишlяnиb tamamlanan sяnяd-
lяrиn arxиvя verиlmяsи.   
Kargцzar  
Иnformasиyanыn hazыr- 
lanmasы vя юtцrцlmяsи 
цчцn lazыm olan xцsu-
sи avadanlыqlarыn ope-
ratorlarы 
Иnformasиyanыn teletayp, telefaks vя ya dиgяr 
texnиkи vasиtяlяrиn kюmяyи  иlя  qяbulu vя  юtц-
rцlmяsи;  иnformasиyanыn kompйуterя daxиl edиl-
mяsи; mяtnиn formatыnыn vя  tяrtиbatыnыn mцяy-
yяnlяшdиrиlmяsи; maшыnda yazыlan mяtnlяrиn tяrtи-
batы  vя redaktя edиlmяsи; fotosurяt vя ya dиgяr 
avadanlыqlarыn kюmяyи иlя sяnяdlяrиn surяtlяrиnиn 
чыxarыlmasы; bяzи  dяftяrxana funksиyalarыnыn 
artыrыlmasы. 
Surяt чoxaltma avadanlыqlarы-
nыn operatoru 
Teletaypыn operatoru 
Telefaksыn operatoru 
Teleksиn (yazы maшыnыna ox-
шar, uzaqdan qяbul edиb avto-
matиk hяrf  чap edяn teleqraf 
aparatы) operatoru 
EHM operatorlarы 
Иnformasиyanыn EHM-я daxиl edиlmяsи  иlя baьlы 
hazыrlыq яmяlиyyatlarыnыn yerиnя yetиrиlmяsи; tex-
nиkи daшыyыcыlardan vя  яlaqя kanallarыndan rя-
EHM operatoru 
Yыьыm-kompйуter texnиkasы 
цzrя operator 
Арды 
97

 
qяmlи  vя  dиgяr  иnformasиyalarыn EHM-я daxиl 
edиlmяsи  vя onlarыn maшыndan  чыxarыlmasы; ma-
шыnda alыnan hesab mяlumatlarыnыn  яlaqя ka-
nallarы vasиtяsи  иlя  nюvbяtи  яmяlиyyatlara  юtц-
rцlmяsи; иnformasиyanыn bиr daшыyыcыdan dиgяrиnя 
yazыlmasы;  иnformasиyanыn texnиkи daшыyыcыlarыna 
nяzarяt;  иnformasиyanыn  ишlяnиlmя prosesиndяkи 
nasazlыqlarыn sяbяblяrиnиn mцяyyяnlяшdиrиlmяsи; 
yerиnя yetиrиlmиш  ишlяrиn nяtиcяlяrиnиn tяrtиb edиl-
mяsи 
 
Hesablama maшыnla- 
rыnыn operatorlarы 
Иnformasиyanыn mexanиklяшdиrиlmиш  ишlяnиlmяsи 
цzrя hazыrlыq vя  nяzarяt  яmяlиyyatlarыnыn yerиnя 
yetиrиlmяsи;  ишlяnиlmяyя  qяbul edиlяn sяnяdlяrиn 
hazыrlanmыш rekvиzиtlяrиndяkи шиfrlяrиnиn mюvcud 
olduьu hиssяdя bu sяnяdlяrя zahиrи  nяzarяt; 
hesablama maшыnlarыnda perfokartlarыn perfora-
sиyasы, verиfиkasиyasы, surяtиnиn  чыxarыlmasы, rep-
roduksиyasы  vя tabulyasиyasы;  иnformasиyanыn 
иlkиn sяnяdlяrdяn maшыn daшыyыcыlarыna dцzgцn 
kючцrцlmяsиnя nяzarяt; mexanиklяшdиrиlmиш цsul-
la tяrtиb olunan tabulyaqramlara nяzarяt, on-
larыn yekun verиlяnlяrиnиn yoxlama rяqяmlяrи иlя 
tutuшdurulmasы 
Hesablama maшыnlarыnыn ope-
ratoru 
Арды 
98

 
Katиblяr Gяlяnlяrиn, telefon danышыqlarыnыn qяbulunun 
tяшkиlи, telefonoqramlarыn qяbulu; rяhbяr tяrя-
fиndяn hazыrlanan sяnяdlяrиn mяtnlяrиnиn steno-
qrafиk yazыlarыnыn (nюvbяtи olaraq onlarыn  шиfrи-
nиn aчыlmasы иlя) daxиl edиlmяsи; yazы makиnasыnы 
vя ya kompйуterи иstиfadя etmяklя dиktя olunan 
vя ya yazыlы materиallarla  ишlяmяk;  иnformasиya-
nыn teletayp, telefaks vя ya dиgяr texnиkи vasи-
tяlяrиnиn kюmяyи  иlя  qяbulu vя  юtцrцlmяsи, kar-
gцzarlыq  ишиnиn aparыlmasы; rяhbяrиn  ишчи yerиnиn 
dяftяrxana lяvazиmatlarы, orqtexnиka vasиtяlяrи 
иlя tяmиn edиlmяsи   
Katиb 
Katиb-makиnaчы 
Katиb-stenoqrafиst 
Kor mцtяxяssиsиn katиbи 
Kodlaшdыrыcыlar  
Sяnяdlяrиn vя /vя ya verиlяnlяrиn  ишlяnmяsи, sax-
lanmasы  mяqsяdиlя  иnformasиyanыn kodlaшdы-
rыlmasы vя tяsnиflяшdиrиlmяsи 
 
Kodlaшdыrыcы 
Polиqrafиk иstehsal ишчиlяrи 
Mяtnlяrи  yыьanlar vя 
чap edяnlяr 
Mяtnиn bцtцn sиstemlяrиnиn yыьыmы, sяhиfяlяnmяsи 
vя  dцzяlиши;  чoxrяnglи  чap  цчцn orиjиnal forma-
lardan sиqnal ottиsklяrиn (basmalarыn) alыnmasы; 
rяng seчиmиndя  rяnglяrиn mиqdarыnыn nяzяrя alыn-
masы; шяkиllяrиn pasportlarыnыn tяrtиb edиlmяsи, orи-
jиnal formada чatышmayan  шtrиxlяrиn vя  tяsvиrlяrиn 
Яl иlя mяtnlяrи yыьanlar 
Maшыnda yыьanlar 
Yыьыm-чap maшыnыnda yыьanlar 
Yцksяk чapыn sыnaqчыsы 
Yastы чapыn sыnaqчыsы 
Yцksяk чapыn чapчыsы 
Арды 
99

 
bяrpa olunmasы; mцxtяlиf tиplи yastы  чap maшыnla-
rыnda vя avtomatlarda, dяrиn чaplы kaьыz, rulon vя 
marka maшыnlarыnda, ofset, lиtoqrafиk vя dиgяr ma-
шыnlarda  чap  иши; xиdmяtи avadanlыqlarыn qaydaya 
salыnmasы vя onlarыn ишlяrиndя nasazlыqlarыn aradan 
qaldыrыlmasы 
Dяrиn чapыn чapчыsы 
Yastы чapыn чpчыsы 
Elektrotиpчи  vя ste-
reotиpчиlяr  
Stereotиp metodu иlя  yыьыlan  шrиftdяn  чap forma-
larыnыn hazыrlanmasы; kцtlяvи  nяшrlяrиn, elяcя  dя 
xцsusи  nяшrlяrиn, ensиklopedиk, yцksяk bяdии  tяrtи-
batlы nяшrlяrиn чap olunmasы цчцn tиpoqrafиk яrиn-
tиlяrdяn vя plastmas kцtlяlяrdяn, qalvanoplastиka 
kцtlяlяrиndяn stereotиplяrиn hazыrlanmasы; forma-
larыn vя matrиsalarыn (qяlиblяrиn) hazыrlanmasы; 
mцxtяlиf materиallardan olan matrиsalarыn preslяn-
mяsи (sыxыlmasы); elektrolиz prosesиnиn daxиl edиlmя-
sи; xиdmяtи avadanlыьыn  ишиndяkи  nюqsanlarыn  цzя 
чыxarыlaraq aradan qaldыrыlmasы 
Stereotиpчи 
Cиldчиlяr vя  kиtab tи-
kяn ишчиlяr 
Чap nяшrlяrиnиn vя  sиqnal nцsxяlяrиnиn kиtab  шяk-
lиndя  bиr-bиrиnя  tиkиlmяsи; tяrtиbat elementlяrиnиn 
yapышdыrыlmasы  vя  ичяrи yapышdыrыlmasы, vяrяqlяrиn 
qatlanmasы;  чap nяшrlяrиnиn cиldlяnmяsи  цчцn ma-
terиallarыn hazыrlanmasы, onlarыn qapaqlar цчцn 
kяsиlmяsи, mцxtяlиf materиallardan qapaqlarыn 
hazыrlanmasы, bloklarыn qapaqlara qoyulmasы  vя 
Kиtab tиkяn ишчиlяr 
Cиldчи 
Чapчы-basmaчы 
Арды 
100

 
preslяnmяsи; kиtablarыn vя ya bяdии  mяhsullarыn 
cиld qapaqlarыnda yazыlarыn vя rяsmlяrиn basmana-
xыш edиlmяsи; basmanaxышыn keyfиyyяtиnиn yoxlanыl-
masы 
Cиldlяmя maшыnlarыnыn 
operatorlarы vя maши-
nиstlяrи  
Cиldlяmя vя cиldlяrdя basmanaxышыn sыxыlmasыnы hя-
yata keчиrяn maшыnlarыn  иdarя edиlmяsи  vя onlarыn 
ишиnя  nяzarяt; kяsmя  цzlцyцn avtomatda hazыrlan-
masы  цчцn rяnglи kaьыzыn texnиkи parчalarla yapыш-
dыrыlmasы; sap toxuyan maшыnlarda vя avtomat-
larda kиtab-jurnal mяhsullarыnыn vя  sяnяd kиtab-
larыnыn tиkиlmяsи; kиtab bloklarыnыn kюtцklяrиnиn ka-
ьыzla yapышdыrыlmasы  vя yapышdыrыcы-kaptal maшыnla-
rыnda kaptalыn yapышdыrыlmasы; qapaqqayыrma ma-
шыnlarыnda tam юrtцlmцш vя dцzяldиlmиш cиld qapaq-
larыnыn hazыrlanmasы; kиtab qoyan maшыnlarda cиld 
qapaьыna kиtab bloklarыnыn qoyulmasы; юrtцcц ma-
шыnlarda bloklarыn  цzlцklя  юrtцlmяsи; blok hazыr-
layan aqreqatda kиtab bloklarыnыn kюtцyцnцn ишlя-
nиlmяsи; tиkяn vя  kяsяn aqreqatlarda kиtabчa vя 
jurnallarыn, sяnяdlи kиtablarыn, pasport sяnяdlяrиnиn 
komplekt halыna gяtиrиlmяsи, tиkиlmяsи vя kяsиlmяsи   
Kяsmя цzlцyцn hazыrlanmasы 
цzrя avtomatыn maшиnиstи 
Tиkиш maшыnlarыnыn vя avtomat-
larыn maшиnиstи 
Yapышdыrыcы kaptal maшыnыn ma-
шиnиstи 
Qapaqqayыrma maшыnыnыn ma-
шиnиstи 
Kиtab qoyan maшыnыn maшиnиstи 
Юrtцcц aшыnыn maшиnиstи 
Kиtablarыn hazыrlanmasы цzrя 
avtomatиk xяtt maшиnиstи 
Blok hazыrlayan aqreqatыn ma-
шиnиstи 
Ичlиktиkиcи vя kяsиcи aqreqatыn 
maшиnиstи 
Rabиtя ишчиlяrи 
Telefonчular vя teleq- 
rafчыlar 
Bцtцn nюv telefon rabиtя  xиdmяtи; danышыq mяn-
tяqяsиndя kabиnя kommutatoru, bиldиrиш stolu xиd-
Telefonчu 
Teleqrafчы 
Арды 
101

 
mяtи; teleqraf aparatы иlя “danышыq” teleqramlarыnыn 
юtцrцlmяsи; soraq kartotekasы иlя иш vя qяbul edиlяn 
arayышlara dяqиq cavablarыn verиlmяsи; mцxtяlиf 
tиplи aparatlardan teleqramlarыn qяbulu vя  юtцrц-
lmяsи; perforator (deшиk aчan), kontrol vя boyayыcы 
lentlяrиn dяyишdиrиlmяsи; deшиlmиш lentlяrиn oxun-
masы, teleqramlarыn tяrtиbatы  vя ayrыlmasы  (чeшиd-
lяnmяsи) 
Rabиtя operatoru 
Poчt xиdmяtчиlяrи Baьlamalarыn, mяktublarыn, banderollarыn (poчtla 
gюndяrиlяn шeylяrя sarыnan kaьыz lent) vя dиgяr kor-
respondensиyalarыn qяbulu,  ишlяnиlmяsи, gюndяrиl-
mяsи vя verиlmяsи; kючцrmяlяr цzrя pullarыn qяbulu 
vя  юdяnиlmяsи, tяqaцdlяrиn vя  mцavиnяtlяrиn verиl-
mяsи; poчtalyon tяrяfиndяn korrespondensиyalarыn, 
pullarыn verиlmяsи; poчtla gюndяrиlяn  шeylяrиn,  чap 
яsяrlяrиnиn, pullarыn alыnmasы  vя onlarыn  цнван 
сащибляриня (adresatlara) чatdыrыlmasы; artыq hяmиn 
цnvanlarda yaшamayan  цнван  сащибляри (adresat-
lar) haqqыnda arayышlarыn hazыrlanmasы  vя  tяqdиm 
edиlmяyяn poчt gюndяrmяlяrиnиn tяrtиb edиlmяsи; 
poчt gюndяrmяlяrиnиn vя  чap  яsяrlяrиnиn  чeшиdlяn-
mяsи vя qablaшdыrыlmasы, mцяyyяn olunmuш mяntя-
qяlяrя чatdыrыlmasы 
 
Poчtalyon 
Poчtla gюndяrиlяn шeylяrиn vя 
чap яsяrlяrиnиn чeшиdlяnmяsи 
Rabиtя шюbяsиnиn operatoru 
Арды 
102

 
 

 
103